Η Barbie είναι ίσως η πιο αναγνωρίσιμη κούκλα με ενήλικη μορφή, παγκοσμίως εδώ και δεκαετίες.
Η κούκλα αυτή διέθετε μεγάλο στήθος, μακριά πόδια και μια εντυπωσιακή γκαρνταρόμπα. Δεν ήταν μωρό όπως τα παιχνίδια που είχαν προηγηθεί. Ήταν μοντέλο μόδας, με ρούχα που μιμούνταν τις τελευταίες συλλογές υψηλής ραπτικής. Για δεκαετίες, η Mattel την παρουσίαζε ως μια επαναστατική φιγούρα που άλλαξε την παιδική ηλικία και την ποπ κουλτούρα.
Στο βιβλίο της «Barbieland: The Unauthorized History», η Tarpley Hitt αμφισβητεί αυτή την αφήγηση, υποστηρίζοντας ότι η Barbie δεν ήταν μια πρωτότυπη καινοτομία αλλά ένα «αντίγραφο» που αναδείχθηκε μέσα από μάρκετινγκ, εκμετάλλευση και κατασκοπεία.
Από την Ruth Handler στην Bild Lilli
Η επίσημη ιστορία λέει ότι το 1959 η Ruth Handler (η οποία ίδρυσε τη Mattel μαζί με τον σύζυγό της, Elliot) παρουσίασε την Barbie, εμπνευσμένη από την κόρη της Barbara. Ωστόσο, η γερμανική κούκλα Bild Lilli είχε προηγηθεί και επηρέασε καθοριστικά τη δημιουργία της. Η Lilli ξεκίνησε ως σόκιν κόμικ στη Bild και έγινε κούκλα το 1955, ενώ το 1958 απέκτησε και δική της ταινία. Η Handler παραδέχτηκε αργότερα ότι είχε δει τη Lilli στην Ελβετία, αλλά επέμεινε πως η ιδέα της κούκλας που απεικονίζει ενήλικη γυναίκα ήταν δική της.
Όταν ο μηχανικός της Mattel, Jack Ryan - πρώην σχεδιαστής πυραύλων που αργότερα κατοχύρωσε με πατέντα τους γοφούς της Barbie - ταξίδεψε στην Ιαπωνία για να ελέγξει εργοστάσια, η Ruth φέρεται να έβαλε μια κούκλα Lilli στον χαρτοφύλακά του με την οδηγία: «Δες αν μπορείς να την αντιγράψεις».
Η στρατηγική της Mattel
Μέχρι το 1960, όταν η γερμανική εταιρεία εξασφάλισε την αμερικανική πατέντα της Lilli, η Mattel είχε ήδη πουλήσει σχεδόν 1,5 εκατομμύριο δολάρια σε Barbie, γράφει η Hitt. Αργότερα, η Mattel αγόρασε τα παγκόσμια δικαιώματα της Lilli και ουσιαστικά την εξαφάνισε. «Οι έρευνες για τη Lilli συνήθως εξαφανίζονταν από τα δημόσια αρχεία», υποστηρίζει η Hitt.
Δεν ήταν όμως μόνο η προέλευση της Barbie που η Mattel ήθελε να ελέγξει. Το 1994, όταν ανέθεσε ένα λεύκωμα τύπου coffee table με τίτλο Art of Barbie, απέκλεισε τη συμβολή της φωτογράφου Nancy Burson, που παρουσίαζε μια «γερασμένη» Barbie με ρυτίδες γύρω από τα μάτια. Τη δεκαετία του ’90, όταν η Σάρον Στόουν πρότεινε στη Mattel μια ταινία για τη Barbie, η ηθοποιός θυμάται ότι της έκαναν «ένα κήρυγμα και τη συνόδευσαν μέχρι την πόρτα», σύμφωνα με τη Hitt. Για την εταιρεία, η Barbie δεν μπορούσε να έχει ελαττώματα.
Δικαστικές μάχες και κατασκοπεία
Στη δεκαετία του ’90 η Mattel ξεκίνησε σειρά δικαστικών διενέξεων, όπως η μήνυση κατά του συγκροτήματος Aqua για το τραγούδι Barbie Girl. Ο εκνευρισμένος δικαστής - που αποφάσισε υπέρ του τραγουδιού - συμβούλευσε την εταιρεία παιχνιδιών «να χαλαρώσει». Αργότερα, η μεγάλη μάχη δόθηκε με τις Bratz, τις κούκλες της MGA. Η υπόθεση αποκάλυψε κατασκοπεία, ψεύτικες ταυτότητες και προσπάθειες κλοπής εμπορικών μυστικών.
Η Mattel υποστήριξε ότι η ιδέα των Bratz είχε συλληφθεί από σχεδιαστή της Barbie όσο εργαζόταν ακόμη στην εταιρεία. Η MGA αντέτεινε ότι η Mattel κατασκόπευε υπαλλήλους και διατηρούσε μια «μακροχρόνια επιχείρηση εταιρικής κατασκοπείας» με στόχο την κλοπή εμπορικών μυστικών. Ένας από τους φερόμενους κατασκόπους κατέθεσε στο δικαστήριο ότι χρησιμοποιούσε ψεύτικα ονόματα και επαγγελματικές κάρτες για να εισέρχεται στα εκθεσιακά κέντρα ανταγωνιστών και να μεταφέρει τις πληροφορίες πίσω στη Mattel.
Σε δεύτερο βαθμό, το δικαστήριο έκρινε ότι η Mattel ήταν εκείνη που είχε κλέψει από τη MGA και την καταδίκασε να καταβάλει αποζημίωση ύψους 85 εκατομμυρίων δολαρίων, αν και τελικά πλήρωσε μόνο τα δικαστικά έξοδα.
Η Barbie στη μεγάλη οθόνη
Σύμφωνα με τη Hitt, μέχρι το 2018 η Mattel βρισκόταν σε κακή κατάσταση και χρειαζόταν να αποτινάξει την αυστηρή της εικόνα και να βγάλει χρήματα. Ο νέος διευθύνων σύμβουλος δήλωσε ότι ήθελε να μετατρέψει τη Mattel σε μια εταιρεία που βασίζεται στην πνευματική ιδιοκτησία, δηλαδή, μια εταιρεία που κερδίζει κυρίως από την εμπορική εκμετάλλευση των brands και χαρακτήρων της. «Καταλάβαινε ότι η οθόνη ήταν το μέσο πάνω στο οποίο θα διαμορφωνόταν το μέλλον της Barbie», γράφει.
Έτσι, παρά την αυστηρή εικόνα που προστάτευε για δεκαετίες, η Mattel επέτρεψε το 2023 στην Γκρέτα Γκέργουιγκ να δημιουργήσει μια ταινία που σατίριζε την Barbie. Στην ταινία, η κούκλα που υποδύεται η Μάργκοτ Ρόμπι μπαίνει σε υπαρξιακή κρίση όταν βλέπει κυτταρίτιδα στο πόδι της.
Ένα σύμβολο καταναλωτισμού
Παρά τις αντιφάσεις της ιστορίας της, η Barbie παραμένει ένα ισχυρό σύμβολο. Δεν είναι απλώς ένα παιδικό παιχνίδι, αλλά μια φιγούρα που συνδέθηκε με την αμερικανική κουλτούρα και τον καταναλωτισμό, τόσο εμβληματική όσο τα «χρυσά τόξα» των McDonald’s. Όπως γράφει η Hitt, η Barbie είναι «για πάντα», όπως τα διαμάντια ή τα μικροπλαστικά.