Οι άνθρωποι με HSAM θυμούνται την προσωπική τους ιστορία σαν μια αδιάκοπη ταινία που παίζεται στο μυαλό τους, με δυνατότητα να «γυρίσουν» πίσω οποιαδήποτε ημερομηνία και να ξαναζήσουν την εμπειρία.
Το Highly Superior Autobiographical Memory, γνωστό και με το ακρωνύμιο HSAM, είναι μια σπάνια νευρολογική ικανότητα που μοιάζει να ξεπερνά τα όρια της ανθρώπινης μνήμης όπως την ξέρουμε. Πρόκειται για το φαινόμενο κατά το οποίο κάποιος μπορεί να ανακαλεί με εντυπωσιακή ακρίβεια γεγονότα της προσωπικής του ζωής, ακόμη και πολλά χρόνια μετά. Δεν μιλάμε για τυπική καλή μνήμη· η διαφορά είναι θεμελιώδης. Τα άτομα με HSAM δεν θυμούνται απλώς τι συνέβη σε μια δεδομένη ημέρα· θυμούνται την ημέρα σαν να την ξαναζούν, με όλες τις αισθήσεις, τα συναισθήματα και τις λεπτομέρειες της στιγμής.
Η επιστήμη γνώριζε εδώ και δεκαετίες ότι η μνήμη μπορεί να είναι εξαιρετική σε ορισμένους ανθρώπους, όπως σε περιπτώσεις αποκαλούμενων «υπολογιστών μνήμης» που απομνημονεύουν λίστες, αριθμούς ή κείμενα. Ωστόσο, το HSAM είναι κάτι εντελώς διαφορετικό: δεν απαιτεί προσπάθεια απομνημόνευσης, δεν είναι προϊόν εκπαίδευσης ή τεχνικών, αλλά μια φυσική, ακούσια λειτουργία του εγκεφάλου. Οι άνθρωποι με HSAM θυμούνται την προσωπική τους ιστορία σαν μια αδιάκοπη ταινία που παίζεται στο μυαλό τους, με δυνατότητα να «γυρίσουν» πίσω οποιαδήποτε ημερομηνία και να ξαναζήσουν την εμπειρία.
«Θυμάμαι το 95% της ζωής μου»
Μία από τις πιο γνωστές περιπτώσεις είναι η Rebecca Sharrock από το Μπρίσμπεϊν της Αυστραλίας. Η Rebecca συνειδητοποίησε από μικρή ότι η μνήμη της λειτουργούσε διαφορετικά από των άλλων παιδιών. Μπορούσε να ανακαλέσει στιγμές από την παιδική της ηλικία με τέτοια λεπτομέρεια, που περιέγραφε ακόμα και τα χρώματα των ρούχων που φορούσαν οι γύρω της ή τις ακριβείς φράσεις που ειπώθηκαν. Θυμάται, για παράδειγμα, τη στιγμή που έκλεισε δύο χρονών, τις μυρωδιές στο δωμάτιο, τη διάταξη των επίπλων, ακόμη και τον ήχο που έκανε μια πόρτα όταν άνοιξε. Αυτές οι μνήμες δεν είναι απλές εικόνες· είναι πλήρεις αναβιώσεις, όπου η συναισθηματική φόρτιση επιστρέφει σαν να συνέβη μόλις χθες.
Η Rebecca έχει μιλήσει ανοιχτά για το ότι το HSAM δεν είναι πάντα δώρο. Η αδυναμία να ξεχάσει σημαίνει ότι όλες οι δυσάρεστες ή τραυματικές στιγμές παραμένουν παρούσες και ζωντανές. Μια προσβολή στο σχολείο, μια στενοχώρια, μια απώλεια· όλα αυτά επιστρέφουν ξανά και ξανά με την ίδια ένταση που είχαν την ημέρα που συνέβησαν. Δεν υπάρχει το φυσιολογικό «φιλτράρισμα» που επιτρέπει στους περισσότερους ανθρώπους να αφήνουν πίσω τους τις άσχημες εμπειρίες. Για τη Rebecca, η μνήμη είναι ταυτόχρονα θησαυρός και βάρος.
Όταν ρωτήθηκε από το 60 Minutes Australia αν μπορούσε να θυμηθεί κάθε λεπτό της ζωής της, απάντησε με σιγουριά: «Ναι, περίπου. Θα έλεγα ότι θυμάμαι τουλάχιστον το 95% της ζωής μου».
Συνέχισε τη συζήτηση προσθέτοντας: «Το αρνητικό της κατάστασης αυτής είναι ότι αποσπάται η προσοχή μου από τυχαίες αναμνήσεις που δεν θέλω να έρχονται στο μυαλό μου, όλη μέρα και όλη νύχτα».
Η Rebecca παραδέχτηκε ότι, παρά το πόσο εντυπωσιακό μπορεί να ακούγεται, το να ζει με αυτό το είδος μνήμης μπορεί να είναι περισσότερο βάρος παρά δώρο.
Εξήγησε ότι το μειονέκτημα του να έχεις HSAM είναι ότι οι συναισθηματικά οδυνηρές ή αγχωτικές αναμνήσεις δεν ξεθωριάζουν απλά – επιστρέφουν με δύναμη, μαζί με όλα τα έντονα συναισθήματα εκείνης της στιγμής.
Συνέχισε εξηγώντας: «Αν θυμάμαι ένα περιστατικό που συνέβη όταν ήμουν τριών ετών, η συναισθηματική μου αντίδραση στην κατάσταση είναι σαν ενός τρίχρονου, παρόλο που το μυαλό και η συνείδησή μου είναι σαν ενός ενήλικα».
Σε μια ξεχωριστή συνέντευξη με την εφημερίδα The Guardian το 2022, η Rebecca μοιράστηκε μια παρόμοια άποψη. Είπε: «Αν θυμάμαι κάτι αρνητικό, τα συναισθήματά μου από εκείνη την εμπειρία επανέρχονται. Μερικές φορές οι άνθρωποι λένε ότι απλά δεν αφήνω το παρελθόν να φύγει και ότι απλά κολλάω στα αρνητικά της ζωής μου».
Η Rebecca ολοκλήρωσε τις σκέψεις της λέγοντας: «Είναι απαίσιο να είσαι ιατρική εξαίρεση, γιατί πολύ λίγοι άνθρωποι καταλαβαίνουν τι περνάς και δεν υπάρχουν πολλές θεραπείες για αυτό. Το να θυμάμαι με αυτόν τον τρόπο μου φαίνεται τόσο φυσιολογικό».
«Ο εγκέφαλός μου είναι οργανωμένος σαν ημερολόγιο»
Παρόμοια είναι και η περίπτωση της Emily Nash, μιας καναδής γυναίκας που ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες και διαγνώστηκε επίσης με HSAM. Η Emily μπορεί να θυμηθεί σχεδόν κάθε μέρα της ζωής της από την παιδική ηλικία, συμπεριλαμβανομένων των καιρικών συνθηκών, των συνομιλιών και των καθημερινών μικρογεγονότων που για τους περισσότερους ανθρώπους θα είχαν ξεθωριάσει προ πολλού. Σε συνεντεύξεις της, έχει περιγράψει πώς μπορεί να «ταξιδέψει» πίσω σε μια τυχαία ημερομηνία, όπως 17 Μαρτίου 2005, και να θυμηθεί τι φορούσε, ποιο τραγούδι έπαιζε στο ραδιόφωνο και ποιον συνάντησε εκείνη την ημέρα.
Η Emily παραδέχεται ότι η ικανότητά της συχνά ξαφνιάζει τους άλλους. Οι φίλοι της τη δοκιμάζουν ρωτώντας για τυχαίες μέρες και εκείνη απαντά με λεπτομέρειες που κανείς δεν θα μπορούσε να περιμένει. Ωστόσο, όπως και η Rebecca, γνωρίζει καλά το ψυχολογικό κόστος. Δεν μπορεί να «κλείσει» τις μνήμες που επανέρχονται χωρίς προειδοποίηση. Μερικές φορές αρκεί ένα τραγούδι ή μια μυρωδιά για να επανέλθει μια ανάμνηση που κουβαλά έντονα συναισθήματα, θετικά ή αρνητικά. Η μνήμη δεν είναι επιλογή· είναι μόνιμη παρουσία.
Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, η Έμιλι το εξήγησε ως εξής: «Ο εγκέφαλός μου είναι σχεδόν οργανωμένος σαν ημερολόγιο, και κάθε ημερομηνία μοιάζει συγκεκριμένα με μια ταινία που μπορώ να επαναλάβω, να γυρίσω πίσω και να προχωρήσω μπροστά. Όσο προχωράω σε μια συγκεκριμένη ημέρα, τόσο περισσότερες λεπτομέρειες μπορώ να ανακαλέσω από εκείνη την ημέρα».
Η Emily λέει ότι έχει ξεκάθαρες αναμνήσεις από όταν μάθαινε να περπατάει ως μωρό. Θυμάται ακόμη και τον ενθουσιασμό που ένιωθε όταν οι γονείς της την κυνηγούσαν παιχνιδιάρικα στο σπίτι, καθώς έκανε τα πρώτα της βήματα.
«Θυμάμαι ότι οι γονείς μου άρχισαν να με κυνηγούν στο σπίτι, επειδή ήμουν τόσο ενθουσιασμένη που μάθαινα να περπατάω και άρχισα να τρέχω», είπε με ενθουσιασμό στο πρόγραμμα. «Νομίζω ότι έμαθα και τα δύο αυτά πράγματα την ίδια μέρα».
Δεν υπάρχει ακόμη πλήρης εξήγηση για την πάθηση
Η επιστήμη έχει αρχίσει να μελετά το HSAM πιο συστηματικά μόλις την τελευταία δεκαετία. Ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Ίρβαϊν, ήταν από τους πρώτους που κατέγραψαν και ταξινόμησαν το φαινόμενο. Χρησιμοποιώντας νευροαπεικονιστικές μεθόδους, εντόπισαν διαφορές στη δομή και τη λειτουργία ορισμένων περιοχών του εγκεφάλου των ατόμων με HSAM, κυρίως στον ιππόκαμπο και στον προμετωπιαίο φλοιό, περιοχές που σχετίζονται με την επεξεργασία μνήμης και την ανάκληση. Αν και δεν υπάρχει ακόμη πλήρης εξήγηση, φαίνεται ότι οι εγκέφαλοι αυτών των ανθρώπων κωδικοποιούν και αποθηκεύουν προσωπικές εμπειρίες με εξαιρετικά πλούσιο τρόπο, διατηρώντας τα δεδομένα σε προσβάσιμη μορφή για δεκαετίες.
Το ενδιαφέρον είναι ότι το HSAM δεν φαίνεται να συνδέεται απαραίτητα με υψηλό δείκτη νοημοσύνης ή με ανώτερες γνωστικές ικανότητες σε άλλους τομείς. Πολλά άτομα με HSAM έχουν μνήμη απολύτως φυσιολογική όταν πρόκειται για πληροφορίες που δεν σχετίζονται με την προσωπική τους ζωή, όπως λίστες λέξεων ή αριθμούς. Η εξαιρετική τους ικανότητα περιορίζεται στην αυτοβιογραφική διάσταση, γεγονός που ενισχύει την υπόθεση ότι πρόκειται για ιδιαίτερη μορφή μνήμης, διαφορετική από την «κλασική» απομνημόνευση.
Η Rebecca και η Emily έχουν επιλέξει να μοιραστούν δημόσια τις εμπειρίες τους, προσφέροντας στο κοινό και στους επιστήμονες πολύτιμη εικόνα για το πώς είναι να ζεις με τέτοια μνήμη. Μέσα από συνεντεύξεις, ντοκιμαντέρ και επιστημονικές μελέτες, έχουν βοηθήσει να κατανοήσουμε όχι μόνο τις δυνατότητες του ανθρώπινου εγκεφάλου, αλλά και τις προκλήσεις που μπορεί να κρύβει μια φαινομενικά «τέλεια» μνήμη. Η ιστορία τους μας θυμίζει ότι η ικανότητα να ξεχνάμε είναι εξίσου σημαντική με την ικανότητα να θυμόμαστε.