Στο παλιό λατομείο του Φιλοπάππου, η νέα ανάθεση του ΝΕΟΝ μετατρέπει μια ξεχασμένη κατασκευή σε ξενιστή για ένα γιγάντιο παράσιτο από σίδηρο, ρητίνη και μαγνήτες. Το έργο του Αλέξανδρου Τζάννη σχολιάζει την Αθήνα που συνεχίζει να ζει μέσα από οικειοποιήσεις, στρώσεις και θραύσματα μνήμης, ακόμη κι όταν «πεθαίνει στα όνειρα την ώρα που χαράζει».
Ένα γιγαντιαίο παράσιτο που θαρρείς αλλάζει απόχρωση καθώς ο ήλιος αλλάζει θέση στον αττικό ουρανό, έχτισε ο Αλέξανδρος Τζάννης πάνω σε μια παλιά διάτρητη μεταλλική κατασκευή που δεν λειτούργησε ποτέ όπως είχε σχεδιαστεί -ένα ακόμα από τα οράματα που ποτέ δεν έγιναν σάρκα της πόλης.
Στο νότιο πρανές του Φιλοπάππου, εκεί όπου το λατομείο έχει χαράξει βίαια τον βράχο για να τροφοδοτήσει την πόλη, η νέα εγκατάσταση του ΝΕΟΝ στο πλαίσιο της θεματικής «Έργο στην πόλη», αγκιστρώνεται πάνω σε αυτή την ανενεργή υπόσχεση δημόσιου χώρου και την ενεργοποιεί ξανά. Όχι ως «ανάπλαση», αλλά ως σχόλιο πάνω στον τρόπο που η Αθήνα χρησιμοποιεί, εξαντλεί και οικειοποιείται εκ νέου τα ίδια της τα σώματα: από το έδαφος μέχρι τις υποκουλτούρες της.
Το γλυπτό του Τζάννη περιβάλλει την ανοιχτή κατασκευή των αρχιτεκτόνων Μπούκη Μπαμπάλου-Νουκάκη και Αντώνη Νουκάκη, που το 2003 σχεδιάστηκε ως υποδομή υπαίθριας γλυπτικής στο πλαίσιο της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων, αλλά δεν ενεργοποιήθηκε ποτέ.
Σήμερα, ο σκελετός αυτός μετατρέπεται σε ξενιστή: μια βάση που δέχεται πάνω της μια νέα μορφή, ένα νέο παράσιτο. Σίδηρος, μαγνήτες και ρητίνη, μπρούτζος, ύφασμα, χαλίκια και ξύλο σχηματίζουν ένα αυστηρό γεωμετρικό περίγραμμα που περιχαρακώνει τον χώρο, χωρίς να τον αποκλείει. Το έργο δεν απαιτεί σιωπή ούτε προστασία· εισχωρεί στις υπάρχουσες χρήσεις και τις παρακολουθεί.
Δίπλα μας, και στην παρουσίαση αλλά και την ώρα της τοποθέτησης, οι κάτοικοι συνέχιζαν κανονικά τη ζωή τους.«Το ενδιαφέρον εδώ είναι πως το έργο του Αλέξανδρου εντάσσεται μέσα στην ίδια τη ζωή της πόλης. Είναι ένας χώρος που χρησιμοποιείται καθημερινά· έρχονται άνθρωποι, βγάζουν βόλτα τα σκυλιά τους, κάνουν γιόγκα, τάι-τσι. Η εγκατάσταση έχει προσαρμοστεί γύρω από τις ανάγκες των κατοίκων. Έχουμε αφήσει χώρο για να συνεχιστούν όλες αυτές οι λειτουργίες, το έργο βγαίνει κατευθείαν μέσα στο δημόσιο χώρο και συναντά τη ζωή του», εξηγεί η διευθύντρια του ΝΕΟΝ Ελίνα Κουντούρη.
Το έργο δεν διακόπτει τον ρυθμό του λόφου· τον καταγράφει. Ο Τζάννης δεν εγκαθιστά μια «εμπειρία τέχνης» πάνω σε έναν άδειο καμβά, αλλά σε έναν χώρο που είναι ήδη φορτισμένος με μνήμη και αντιφάσεις: φυσικό τοπίο και βίαιη ανθρώπινη τομή, αρχαιολογικός χώρος και ταυτόχρονα ζώνη καθημερινής αναψυχής, ένα τοπίο που οι κάτοικοι αντιλαμβάνονται άλλοτε ως προστατευμένο, άλλοτε ως ελεύθερο και ανεπίσημο. Εκεί όπου γίνονταν φημισμένα rave party - και ο Τζάννης είχε παραβρεθεί σε κάποια από αυτά. Βιώματα και μνήμη είναι συνδημιουργοί.
Ο τίτλος «Athens Dies In Dreams At Sunrise» δεν είναι μυστήριο. Είναι ένα remix της Adidas -όπως το «All Day I Dream About Sex» των Κοrn, που άκουγε έφηβος ο Τζάννη. Μόνο που εδώ τα αρχικά δεν οδηγούν σε ένα πικρόχολο αστείο για την εφηβεία, αλλά σε μια πρόταση για την Αθήνα του 2025: μια πόλη που «πεθαίνει στα όνειρα» πριν από κάθε ανατολή. Ένα σύνθημα για όλους όσοι ζουν μέσα σε μια πόλη που παρασιτεί, επιβιώνει και ανασυντίθεται καθημερινά.
Το έργο είναι μέρος της σειράς «Παράσιτα» που ο καλλιτέχνης αναπτύσσει από το 2017. Όπως επισημαίνει η επιμελήτρια Γαλήνη Νώτη, η δουλειά του Τζάννη παρακολουθεί τις μεταβολές της πόλης μέσα από «ζωντανούς οργανισμούς» που αναπτύσσονται πάνω σε προϋπάρχουσες δομές και τις μετασχηματίζουν. Ο Τζάννης εμπνέεται από τα κλαδιά της μηδικής, του φυτού που φαίνεται νεκρό τον χειμώνα αλλά επιβιώνει σε λήθαργο μέχρι να επιστρέψουν οι κατάλληλες καιρικές συνθήκες.
Η «μετάφρασή» του φυτού σε ένα ον με μεταλλικούς βραχίονες, συναρμολογημένους με χύτευση και βιομηχανική γεωμετρία, δημιουργεί μια γλυπτική μορφή που ταλαντεύεται ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο: σαν φυτό που κάηκε αλλά ξαναβλασταίνει, σαν μηχανισμός που ανακτά λειτουργία μετά από αστοχία υλικού.
Η ρητίνη, υλικό της «ψηφιακής εποχής» όπως το περιγράφει ο ίδιος ο καλλιτέχνης, καλύπτει επιφάνειες που μοιάζουν ρευστές αλλά έχουν παγώσει. Μια επιφάνεια σταθερή, αμετακίνητη, που όμως κρατά την ψευδαίσθηση της κίνησης, όπως μια πόλη που μοιάζει αμετάβλητη αλλά μεταβάλλεται συνεχώς κάτω από τα πόδια των κατοίκων της.
Εκεί, ενσωματωμένα μέσα στη ρητίνη, βρίσκονται αθλητικές μπλούζες: απολιθωμένα σημάδια μιας άλλης ιστορίας του Φιλοπάππου, εκείνης των ρέιβ πάρτι και των αθλητικών ομάδων που οικειοποιήθηκαν τον χώρο τη δεκαετία του ’90. Μνήμη κουλτούρας και αντικουλτούρας, κρυμμένη μέσα σε μια επιφάνεια που μοιάζει με πατημένο χώμα, αλλά είναι άκαμπτη σαν γυάλινο κουκούλι.
Για τον Τζάννη, η έννοια του παρασίτου δεν είναι ούτε βιολογικός όρος ούτε μεταφορά. Είναι μια πολιτική κατάσταση. Όπως διαβάζει στο έργο του Μισέλ Σερ, η σχέση παρασίτου–ξενιστή υπάρχει σε όλες τις μορφές πολιτισμού. Στην αρχή φαίνεται καθαρά ποιος τρέφεται από ποιον. Στην πορεία, όμως, οι ρόλοι συγχέονται: το παράσιτο μπορεί να παράγει ζωή, ο ξενιστής να εξαρτάται από την παρουσία του. Το νταμάρι παρασιτεί τον βράχο. Η μεταλλική κατασκευή παρασιτεί το νταμάρι. Και το έργο του Τζάννη παρασιτεί την κατασκευή, υπενθυμίζοντας ότι κάποια μορφή εξάρτησης μάς ενώνει όλους και όλες – από την αρχαία πόλη έως τη σημερινή Αθήνα.
Οι κάτοικοι το αντιλαμβάνονται αυτό πιο γρήγορα από την επίσημη κριτική. Η αντίδρασή τους τις πρώτες μέρες της εγκατάστασης ήταν έντονη και θετική: περιέργεια, ερωτήσεις, αναμνήσεις από παλιές χρήσεις του λόφου. Κάποιοι θυμήθηκαν την έκθεση μοντέρνας γλυπτικής του 1965 όπου είχαν εκτεθεί ακόμα και έργα του Τζακομέτι -η ιδέα μιας Μπιενάλε Γλυπτικής που δεν μέστωσε. Άλλοι το «νεκρό» σχέδιο για ένα υπαίθριο μουσείο που δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Ο Τζάννης πατάει πάνω σε όλα αυτά και τα αξιοποιεί όχι ως παρελθόν, αλλά ως υλικό.
Τις καλύτερες ώρες, γύρω στις 17:30, όταν ο ήλιος πέφτει πίσω από τον Υμηττό και το φως γλιστρά στην ρητίνη, το έργο μοιάζει να αναπνέει. Η πόλη στον ορίζοντα φωτίζεται ροζ, σαν να αντανακλάται σε μια επιφάνεια υγρή, έστω κι αν είναι παγωμένη. Και το λατομείο θυμίζει κάτι που δεν είναι ούτε αρχαίο ούτε σύγχρονο: έναν τόπο που έχει πεθάνει πολλές φορές και έχει ξαναγεννηθεί άλλες τόσες.
Αυτό ακριβώς σχολιάζει ο Τζάννης. Ότι η Αθήνα παρασιτεί και παρασιτείται. Και όμως επιμένει, ακόμη κι όταν, όπως λέει ο τίτλος, «πεθαίνει στα όνειρα την ώρα που χαράζει».