Από τα τσιμεντένια δάπεδα στο παλιό εργοστάσιο της ΔΕΗ στο Νέο Φάληρο, στην αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Λυρικής, η θρυλική παράσταση-installation του Δημήτρη Παπαϊωάννου επιστρέφει 31 χρόνια μετά.
Το «Ρέκβιεμ για το τέλος του έρωτα», αυτή η παράσταση-εγκατάσταση κόντρα σε κάθε δεδομένο και κυρίαρχη συνθήκη που ανέβασε ο Δημήτρης Παπαϊωάννου με μουσική του Γιώργου Κουμεντάκη και του Μάνου Χατζιδάκι το 1995, ανεβαίνει στην σκηνή Σταύρος Νιάρχος τον Ιανουάριο του 2026. Τουλάχιστον ένα μέρος της, αυτό με την μουσική σκοτεινή καταιγίδα του Κουμεντάκη αλλά και με την διεύθυνση του Θοδωρή Κουρεντζή. Και αυτό δεν αποτελεί μία επιστροφή.
Είναι μετάθεση ισχύος: από την underground σκηνή της εποχής του AIDS, τότε που το αντιμετώπιζαν με εξορκισμούς και περιθωριοποίηση, στο κέντρο ενός εθνικού πολιτιστικού ιδρύματος. Από τον φόβο που έκρυβε ολόκληρη γενιά, στη μνήμη που σήμερα επιστρέφει με πολιτικό βάρος.
Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου -διεθνής δημιουργός πλέον που γεμίζει ασφυκτικά τις μεγαλύτερες σκηνές του κόσμου με τις παραστάσεις του -ξαναστήνει τη μεγάλη σκάλα που κυριάρχησε στη σκηνή του. Ο Γιώργος Κουμεντάκης, διευθυντής πλέον της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ανοίγει τη μουσική του που πέφτει στη σκηνή σαν καταιγίδα θανάτου. Και ο Θοδωρής Κουρεντζής -στενός φίλος, τρίτος πόλος, ηλεκτρική δύναμη- παίρνει το έργο και το επαναβαφτίζει στη δική του γλώσσα.
Για έξι ημέρες τον Ιανουάριο, από τις 24 ως τις 30 του μήνα, η θρυλική παραγωγή αναδύεται ξανά, για να συναντήσει τους πρώτους της θεατές, αλλά και ένα τεράστιο νέο κοινό που βαπτίστηκε στον μύθο της χωρίς να έχει την ευκαιρία της προσωπικής εμπειρίας. Η προπώληση εισιτηρίων αρχίζει σήμερα Τετάρτη 19 Νοεμβρίου.
Το τραύμα μιας γενιάς σε σκηνική μορφή
Τριάντα ένα χρόνια μετά, το έργο που γεννήθηκε μέσα στον φόβο ζητά νέα βλέμματα. Το «Ρέκβιεμ για το τέλος του έρωτα» υπήρξε εξαρχής κάτι παραπάνω από μια παράσταση. Ήταν μια συλλογική εξομολόγηση για όσους δεν πρόλαβαν, για εκείνους που έζησαν σιωπηλά την επιδημία του AIDS, για τις σχέσεις που κόπηκαν πριν προλάβουν να μεγαλώσουν.
Το 1995, στο παλιό εργοστάσιο της ΔΕΗ, η Ομάδα Εδάφους έκανε κάτι που τότε έμοιαζε αδιανόητο: έδωσε σκηνική μορφή στο τραύμα μιας ολόκληρης γενιάς. Ο Παπαϊωάννου το θυμάται καθαρά στο προσωπικό του σημείωμα που είναι αναρτημένο στην σελίδα του. «Οι εξετάσεις για AIDS του αδερφικού φίλου μου Αλέξη τον έδειξαν οροθετικό. Ο φόβος στοίχειωνε την ερωτική ζωή της γενιάς μου.»
Σε μια Αθήνα που ψιθύριζε αντί να μιλά, που συζητούσε μόνο πίσω από πόρτες, το έργο πρότεινε κάτι άλλο: την καλλιτεχνική δημόσια αναγνώριση μιας κρίσης που κανείς δεν ήθελε να δει. Ο Παπαϊωάννου ζήτησε από τον Κουμεντάκη να γράψει όχι απλώς μουσική, αλλά μια επίθεση: «Ζήτησα από τον Γιώργο να συνθέσει μια καταιγίδα θανάτου -ένα ρέκβιεμ για τους φίλους που χάσαμε».
Ένα σιωπηλό ποτάμι απώλειας
Και πάνω σε αυτή την «καταιγίδα» στήθηκε η πρώτη εικόνα: μια μεγάλη, ασφυκτική σκάλα, πάνω στην οποία «θα κυλούσαν σώματα σαν πέτρες». Ένα σιωπηλό ποτάμι απώλειας. Δεν ήταν σκηνικό. Ήταν αναπαράσταση μιας εποχής.
Η παράσταση «Ενός λεπτού σιγή» (1995) -τότε, στο εργοστάσιο της ΔΕΗ, με είκοσι άνδρες, δύο γυναίκες και τη μυθική Ζουζού Νικολούδη- θεωρείται σήμερα το πρώτο ελληνικό έργο που μίλησε ανοιχτά για το AIDS. Όχι ως υπαινιγμό, αλλά ως ονοματισμένη πραγματικότητα.
Ο πυρήνας του έργου όμως βρίσκεται σε μια πρόταση που δύσκολα διαβάζεται χωρίς να παγώσεις: «Τον καιρό που έκανα πρόβες για το έργο πέθανε ο Αλέξης. Όταν ήρθε το βράδυ, έκανα σεξ με μανία, προσπαθώντας απελπισμένα να φτάσω σε οργασμό, σε μια απόπειρα να κρατηθώ από τη ζωή, ξορκίζοντας τον φόβο του θανάτου.»
Δεν υπάρχουν «ρόλοι» σε αυτό το υλικό. Υπάρχει μόνο ζωή, θάνατος και η προσπάθεια να χωρέσουν στο ίδιο σώμα. Το έργο αφιερώθηκε στον Αλέξη Μπίστικα.
Σήμερα, η μεταφορά του έργου στο ΚΠΙΣΝ λειτουργεί σαν επανανοηματοδότηση. Η σκηνική εγκατάσταση ξαναχτίζεται από τον Παπαϊωάννου και τον Λουκά Μπάκα. Η μουσική του Γιώργου Κουμεντάκη ακούγεται ξανά, όχι σαν αρχείο αλλά σαν παρών ήχος.
Και ο Κουρεντζής -ο μαέστρος που ποτέ δεν διευθύνει «ασφαλώς» αλλά ανατινάζει συμφωνικά έργα και οδηγώντας το κοινό του σε μια παραληρηματική κατάσταση- φέρνει στη σκηνή την προσωπική του σχέση με τον Παπαϊωάννου: μια φιλία, μια εμπιστοσύνη, μια κοινή γλώσσα αφαίρεσης και υπερβολής.
Η παρουσία του δεν είναι απλώς καλλιτεχνική. Είναι συναισθηματική. Και αυτό αλλάζει τον κώδικα του έργου. Το Ρέκβιεμ για το τέλος του έρωτα δεν επιστρέφει για να τιμήσει το παρελθόν. Επιστρέφει γιατί το παρόν έχει αρχίσει να μοιάζει επικίνδυνα με το ’95: ο φόβος αλλάζει μορφές, το τραύμα αλλάζει λεξιλόγιο, η μνήμη ατονεί γρηγορότερα.
Η επανέκθεση του έργου δεν είναι αναβίωση. Είναι επανενεργοποίηση. Μία υπενθύμιση ότι το AIDS δεν ήταν μόνο ιατρική ιστορία, αλλά πολιτική, κοινωνική και βαθιά προσωπική.
«Το Ρέκβιεμ του Γιώργου Κουμεντάκη είναι από τα δυνατότερα έργα που έχει συνθέσει», λέει σήμερα ο Παπαϊωάννου. Ίσως γιατί γράφτηκε όχι με την απόσταση του συνθέτη, αλλά με την εγγύτητα του ανθρώπου που θρηνεί. Και ίσως αυτό να είναι το πραγματικό στοίχημα του έργου: σε μια εποχή που ο φόβος απλώς αλλάζει σχήμα, να μπορέσουμε να ακούσουμε ξανά μια μουσική που γράφτηκε όταν όλα ήταν ακόμη άναυδα, σχεδόν απαγορευμένα.
Η σκάλα του Παπαϊωάννου. Η σκοτεινή ανάσα της ορχήστρας του Κουμεντάκη. Η λεπτή, ανήσυχη ακρίβεια του Κουρεντζή. Όλα τους ζητούν από το κοινό κάτι που Τριάντα χρόνια μετά, το Ρέκβιεμ για το τέλος του έρωτα δεν ζητά συγκίνηση. Ζητά επαγρύπνηση.
Performance-installation • Νέα παραγωγή
Ρέκβιεμ για το τέλος του έρωτα
Γιώργος Κουμεντάκης / Δημήτρης Παπαϊωάννου
24, 25, 27, 28, 29, 30 Ιανουαρίου 2026
Ώρες έναρξης: 19.30, 21.00 (Κυριακή: 18.30, 20.00)
Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής – ΚΠΙΣΝ
Μουσική: Γιώργος Κουμεντάκης
Μουσική διεύθυνση: Θεόδωρος Κουρεντζής
Σύλληψη, σκηνοθεσία, χορογραφία, εικαστικός σχεδιασμός: Δημήτρης Παπαϊωάννου
Το σκηνικό της παράστασης του 1995 είναι της Λίλης Πεζανού. Την εκδοχή του 2026 υπογράφουν οι Δημήτρης Παπαϊωάννου και Λουκάς Μπάκας.
Κοστούμια: Βασίλης Παπατσαρούχας
Φωτισμοί: Δημήτρης Παπαϊωάννου, Στέφανος Δρουσιώτης
Με τη συμμετοχή ερμηνευτών, oρχήστρας, χορωδίας και υψιφώνου