Η φράση terra nullius στα λατινικά σημαίνει «γη του κανενός». Στο διεθνές δίκαιο περιγράφει περιοχές που δεν ανήκουν σε καμία αναγνωρισμένη χώρα.
Στην εποχή των δορυφόρων και των ψηφιακών χαρτών, τέτοια μέρη σπάνια υπάρχουν - ωστόσο, ένα από αυτά εξακολουθεί να διχάζει την Ευρώπη.
Στα σύνορα Κροατίας και Σερβίας, οι διαφορετικές ερμηνείες για την πορεία του ποταμού Δούναβη έχουν δημιουργήσει μικρές αμφισβητούμενες νησίδες, που ούτε το Ζάγκρεμπ ούτε το Βελιγράδι διεκδικούν. Αυτές οι λωρίδες γης έχουν χαρακτηριστεί ως «terra nullius».
Από τη θεωρία στη φαντασία των «μικροκρατών»
Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο. Ανάλογες περιπτώσεις έχουν παρατηρηθεί και αλλού, όπως στην έρημο Μπιρ Ταγουίλ, στα σύνορα Αιγύπτου και Σουδάν, που επίσης δεν διεκδικεί καμία χώρα. Εκεί το 2014, ο Αμερικανός Τζερεμάια Χίτον αυτοανακηρύχθηκε «βασιλιάς του Βόρειου Σουδάν» για να κάνει την κόρη του «πριγκίπισσα».
Στα Βαλκάνια, κάτι αντίστοιχο επιχειρήθηκε το 2015 από τον Τσέχο πολιτικό Βιτ Γεντλίτσκα, ο οποίος ανακήρυξε επτά τετραγωνικά χιλιόμετρα δίπλα στον Δούναβη ως «Ελεύθερη Δημοκρατία του Liberland» - ένα «κράτος» με φιλελεύθερη, αντικρατική ιδεολογία. Το έδαφος έχει από τότε περιφραχθεί από την κροατική αστυνομία, ενώ το Liberland παραμένει μη αναγνωρισμένο.
Ο 20χρονος πρόεδρος της «Ελεύθερης Δημοκρατίας του Verdis»
Εμπνευσμένος από την υπόθεση του Liberland, ο 20χρονος Ντάνιελ Τζάκσον, Βρετανοαυστραλός υπήκοος, αποφάσισε να ιδρύσει το δικό του «κράτος» στην ίδια περιοχή, το οποίο ονόμασε Free Republic of Verdis.
Το Verdis - γνωστό και ως Pocket 3 στους διεθνείς χάρτες - βρίσκεται σε μια ακατοίκητη αμμώδη έκταση 124 στρεμμάτων στις όχθες του Δούναβη. Ο Τζάκσον και η ομάδα του ύψωσαν τη σημαία τους το 2023, διεκδικώντας την κυριαρχία της περιοχής.
Ο νεαρός, που αυτοπροσδιορίζεται ως «ο νεότερος πρόεδρος στον κόσμο», λέει ότι έχει ήδη προσελκύσει περίπου 400 “πολίτες” και περισσότερους από 900 ηλεκτρονικούς κατοίκους (e-residents).
Η αστυνομική επέμβαση και η εξορία
Μόλις λίγες ημέρες μετά την ανακήρυξη του Verdis, κροατικές δυνάμεις ασφαλείας εμφανίστηκαν στο σημείο, διέλυσαν το προσωρινό στρατόπεδο και απέλασαν τον Τζάκσον. Το υπουργείο Εξωτερικών της Κροατίας χαρακτήρισε την ενέργεια «προκλητική και χωρίς νομική βάση», επισημαίνοντας ότι η χώρα προστατεύει τα εξωτερικά σύνορα της ζώνης Σένγκεν.
Σε ανακοίνωσή του, το υπουργείο τόνισε ότι η εκκρεμότητα των συνόρων δεν καθιστά καμία περιοχή «terra nullius» ανοιχτή για κατάληψη από τρίτους.
Από τότε, ο Τζάκσον δηλώνει ότι το Verdis λειτουργεί «σε εξορία» από το Ηνωμένο Βασίλειο: «Αγαπώ αυτό που κάνω. Θέλω να δείξω στη γενιά μου ότι μπορεί να συμμετέχει ενεργά στην παγκόσμια πολιτική. Δεν θα τα παρατήσουμε».
Το «όραμα» πίσω από τη μικροχώρα
Ο Τζάκσον υποστηρίζει ότι το εγχείρημα δεν είναι παιχνίδι, αλλά πειραματισμός με νέα μορφή διακυβέρνησης. Το Verdis έχει δημιουργήσει κυβέρνηση, υπουργεία, πρεσβείες, διαβατήρια και συνταγματικό πλαίσιο, αν και κανένα από αυτά δεν αναγνωρίζεται διεθνώς.
«Θέλουμε το Verdis να λειτουργήσει ως ουδέτερη ζώνη για διάλογο και ειρήνη», λέει. «Να είναι ένας ανθρωπιστικός κόμβος, όπου οι ηγέτες μπορούν να συζητούν τις διαφορές τους».
Το 2023, ο Τζάκσον ταξίδεψε στην Ουκρανία μεταφέροντας ανθρωπιστική βοήθεια υπό τη σημαία του Verdis, μέσω της «Verdis Red Cross», μιας αυτόνομης ομάδας που δεν συνδέεται με τον Ερυθρό Σταυρό.
Κροάτες και Σέρβοι στο ίδιο εγχείρημα
Στην «κυβέρνηση» του Verdis συμμετέχουν τόσο Κροάτες όσο και Σέρβοι.
Ο «υπουργός Εξωτερικών» Ντομάγκοι Μπουντέτιτς, από την πόλη Όσιγιεκ, εξηγεί:
«Είναι λογικό, δεδομένης της γεωγραφικής μας θέσης. Περίπου το 65% των πολιτών μας είναι Κροάτες και Σέρβοι. Θέλουμε να αποτελέσουμε σύμβολο συμφιλίωσης».
Ανάμεσα στους υποστηρικτές είναι και ο Σέρβος τραγουδιστής Luke Black, εκπρόσωπος της χώρας στη Eurovision 2023, ο οποίος δήλωσε:
«Εκτιμώ πρωτοβουλίες που προωθούν την ενότητα και την καινοτομία. Το όραμα του Verdis είναι αγνό».
Ρεαλισμός ή ουτοπία;
Παρότι ο Τζάκσον υποστηρίζει ότι το Verdis πληροί τα περισσότερα κριτήρια του διεθνούς δικαίου (Σύμβαση του Μοντεβιδέο, 1933) - δηλαδή ορισμένα σύνορα, κυβέρνηση και πληθυσμό - ειδικοί αμφισβητούν τις πιθανότητες επιτυχίας του.
Ο καθηγητής γεωγραφίας Νόαμ Λέσεμ του Πανεπιστημίου Durham σημειώνει: «Είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του “δίκιου του ισχυρού”. Ακόμη και έθνη εκατομμυρίων ανθρώπων, όπως οι Κούρδοι ή οι Παλαιστίνιοι, δεν έχουν πετύχει διεθνή αναγνώριση. Δεν σημαίνει όμως ότι δεν πρέπει να λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη τέτοιες προσπάθειες».
Ο καθηγητής Τζέιμς Ράιντινγκ από το Πανεπιστήμιο Newcastle προσθέτει ότι το εγχείρημα αντικατοπτρίζει τη δυσαρέσκεια των νέων στα Βαλκάνια, μια περιοχή με χρόνια πολιτική στασιμότητα:
«Το Verdis δίνει στους ανθρώπους έναν τρόπο να φανταστούν κάτι διαφορετικό - έναν νέο τρόπο να βλέπουν τη χώρα και το μέλλον τους».
«Δεν θα τα παρατήσουμε ποτέ»
Σήμερα, η «Ελεύθερη Δημοκρατία του Verdis» συνεχίζει να λειτουργεί διαδικτυακά, με εικονικούς κατοίκους και αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα.
«Πιστεύουμε ότι αργά ή γρήγορα θα επιστρέψουμε στο έδαφός μας και η Κροατία θα σεβαστεί το διεθνές δίκαιο», δηλώνει ο Τζάκσον. «Θέλουμε καλές σχέσεις μαζί τους. Θέλουμε να συνεργαστούμε».
Με πληροφορίες από το CNN