Όταν τα φώτα του τουρισμού σβήνουν, τα μικρά νησιά αφήνουν πίσω τους τη ζωντάνια του καλοκαιριού και μπαίνουν σε μια πιο ήρεμη, πιο αληθινή καθημερινότητα, η οποία, αν και όμορφη, δεν παύει να είναι σκληρή.
Τα σοκάκια ερημώνουν, η θάλασσα αλλάζει και οι κάτοικοι επιστρέφουν σε μια ζωή που στηρίζεται περισσότερο στους δεσμούς, παρά στις αφίξεις. Οι ρυθμοί διαφέρουν, οι ανάγκες γίνονται πιο άμεσες και οι άνθρωποι έρχονται πιο κοντά. Όχι μόνο επειδή το επιβάλλουν οι συνθήκες, αλλά επειδή έτσι λειτουργούν οι μικρές κοινότητες. Η απομόνωση μπορεί να δυσκολεύει την καθημερινότητα, όμως δημιουργεί έναν ιδιαίτερο τρόπο ζωής, όπου κάθε βοήθεια μετράει.
Μπαίνοντας και επίσημα σε λίγο καιρό στην καρδιά του χειμώνα, το iefimerida.gr επικοινώνησε με τον δήμαρχο Νισύρου, τον πρόεδρο της κοινότητας Ηρακλειάς, αλλά και τη δήμαρχο Τήλου, οι οποίοι περιέγραψαν το πώς κυλά ο χειμώνας σε ένα μικρό νησί. Από τις δυσκολίες της ιατρικής περίθαλψης μέχρι τις μικρές καθημερινές στιγμές που κρατούν ζωντανό τον κοινωνικό ιστό, μίλησαν για μια πραγματικότητα συχνά αθέατη, αλλά απολύτως αληθινή.
Νίσυρος: Εκδηλώσεις... αντίδοτο στη μοναξιά
«Οι μόνιμοι κάτοικοι είναι γύρω στα 1.000 άτομα. Τον χειμώνα δεν υπάρχει φυσικά τουρισμός», λέει ο δήμαρχος Νισύρου, Χριστοφής Κορωναίος επισημαίνοντας αρχικά: «Το καλό είναι ότι έχουμε καθημερινή επικοινωνία με την Κω, εκτός από την Κυριακή. Επίσης, δύο πλοία την εβδομάδα συνδέουν το νησί με τον Πειραιά, ενώ με τη Ρόδο υπάρχει σύνδεση 4-5 φορές της εβδομάδα».
Όπως υποστηρίζει, ένα σημαντικό πρόβλημα είναι η απέραντη ησυχία που υπάρχει τον χειμώνα, κάτι που καθιστά την κοινωνικοποίηση δύσκολη. «Δεν υπάρχουν πάρα πολλά μαγαζιά ανοικτά εδώ όπως το καλοκαίρι, τα περισσότερα εστιατόρια κλείνουν, οπότε σ' αυτό το κομμάτι υπάρχει θέμα. Υπάρχουν, βέβαια, ανοικτά ανοιχτά καφέ και καφενεία, αλλά αντιλαμβάνεστε ότι στις 17:00 νυχτώνει, κι αυτό κάνει την κατάσταση πιο δύσκολη», σημειώνει.
«Προσπαθούμε με κάθε τρόπο να έχουμε περισσότερες εκδηλώσεις τον χειμώνα ώστε να υπάρχει περισσότερη ζωντάνια. Πριν μια εβδομάδα είχαμε εδώ το κουαρτέτο Αθηνών και έπαιξε κλασική μουσική. Θα έχουμε και άλλες εκδηλώσεις. Προσπαθούμε σε έναν μεγάλο βαθμό γεμίσουμε τον χειμώνα με εκδηλώσεις προκειμένου να φέρουμε κοντά τους ανθρώπους για να μην αισθάνονται τη μοναξιά και την απομόνωση», προσθέτει.
Αεροδιακομιδές για τα έκτακτα θέματα υγείας
Όσον αφορά το θέμα της Υγείας, ο δήμαρχος του νησιού αναφέρει ότι για οποιοδήποτε περιστατικό -εάν δεν υπάρχει φουρτούνα- οι άνθρωποι πάνε στην Κω ή στη Ρόδο. Σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης υπάρχει το ελικόπτερο του ΕΚΑΒ...
Ωστόσο, όπως λέει, για την υγειονομική κάλυψη, ο δήμος έχει πάρει τις δικές του πρωτοβουλίες προκειμένου να ενισχυθεί το αίσθημα ασφάλειας στο νησί. «Εκτός από τον έναν μόνιμο γιατρό και μια γιατρό που κάνει το αγροτικό της, φέρνουμε τέσσερις ειδικούς τον μήνα καρδιολόγο, νευρολόγο, παιδίατρο και ορθοπεδικό. Μένουν δύο μέρες στο νησί και εξετάζουν δωρεάν όσους θέλουν. Αυτό βοηθάει πολύ».
Σχετικά για το εάν υπάρχουν νέες οικογένειες στο νησί, ο δήμαρχος εμφανίζεται αισιόδοξος για το μέλλον. Όπως λέει, «τα τελευταία χρόνια έχουμε περισσότερους ανθρώπους που μένουν μόνιμα. Στο σχολείο έχουμε περίπου 150 παιδιά, 50 στο γυμνάσιο, 50 στο δημοτικό και περίπου 50 σε παιδικό σταθμό και νηπιαγωγείο. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για ένα μικρό νησί».
«Η Νίσυρος είναι πανέμορφη όλο τον χρόνο. Όχι μόνο το καλοκαίρι. Η άνοιξη, το φθινόπωρο, ο Μάιος, ο Ιούνιος, ακόμη και ο Απρίλιος είναι υπέροχες εποχές εδώ», καταλήγει.
Ηρακλειά: Η ζωή τον χειμώνα με 90 κατοίκους
Από την πλευρά του, ο πρόεδρος της κοινότητας Ηρακλειάς, Δημήτρης Γαβαλάς, περιγράφει μια πραγματικότητα που δεν διαφέρει πολύ από εκείνη των υπόλοιπων μικρών νησιών. Η Ηρακλειά, ένα από τα τέσσερα νησιά των Μικρών Κυκλάδων μαζί με τη Σχοινούσα, τα Κουφονήσια και τη Δονούσα, μεταμορφώνεται πλήρως όταν τελειώνει η τουριστική περίοδος.
«Τον χειμώνα είμαστε 90 άτομα. Στο νησί υπάρχει ένα παιδί στο δημοτικό και δύο στο νηπιαγωγείο», λέει αρχικά ο κ. Γαβαλάς, ο οποίος συγκαταλέγεται στους ανθρώπους που «τρέχουν» για οτιδήποτε συμβεί στο μικρό διαμάντι των Κυκλάδων.
Όπως σημειώνει, η μεγαλύτερη αγωνία των κατοίκων έχει να κάνει με την Υγεία. Στην Ηρακλειά υπάρχει ένας γιατρός, δύο νοσοκόμες και ένας διασώστης. «Για οποιοδήποτε έκτακτο περιστατικό εξυπηρετούμαστε στη Νάξο, ενώ εάν χρειαστεί αεροδιακομιδή το ελικοδρόμιο λειτουργεί, αλλά μόνο με το φως της ημέρας, σπάνια τη νύχτα...», συμπληρώνει.
Όσον αφορά την ακτοπλοϊκή σύνδεση του νησιού, υπάρχει σύνδεση με τον Πειραιά τρεις φορές την εβδομάδα, ενώ ο θρυλικός Σκοπελίτης εκτελεί καθημερινά δρομολόγια, πλην Κυριακής, για τη Νάξο.
Σχετικά με το πώς κυλά η ζωή στο νησί, αλλά και με τις δραστηριότητες όσων μένουν πίσω όταν σβήνουν τα φώτα του τουρισμού, ο κ. Γαβαλάς σημειώνει: «Εδώ οι βασικές μας ασχολίες είναι η κτηνοτροφία, η αλιεία και η οικοδομή». Ωστόσο, όπως λέει, ένα ακόμα βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία είναι η έλλειψη εργατικών χεριών.
Τέλος, όπως λέει, κάτι το οποίο είναι κομβικό για το νησί είναι η ανάπλαση του λιμανιού της Ηρακλείας, ένα έργο το οποίο οι κάτοικοι περιμένουν να δημοπρατηθεί και να ολοκληρωθεί μέχρι το 2027.
Μεταξύ άλλων, η βελτίωση του λιμανιού προβλέπει:
- Κατασκευή νέου κρηπιδότοιχου
- Επιστρώσεις σκυροδέματος στο υπάρχον λιμάνι, για αποκατάσταση της φθαρμένης ανωδομής.
- Αντιδιαβρωτική προστασία στο πόδι του νέου κρηπιδότοιχου και θωράκιση του ανατολικού άκρου έως την παρακείμενη βραχώδη ακτή.
- Έλεγχος γεωτεχνικών δεδομένων και υπηρεσίες του βασικού μελετητή, σύμφωνα με τη νομοθεσία.
Τήλος: Νούμερο ένα πρόβλημα η Υγεία
Στην Τήλο, η Μαρία Καμμά, δήμαρχος του νησιού εδώ και 14 χρόνια, έχει βρεθεί αντιμέτωπη με μια σειρά από προκλήσεις που σημάδεψαν τη θητεία της. Η ίδια, μιλώντας στο iefimerida.gr, έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον των μικρών νησιών, τονίζοντας, μεταξύ άλλων, ότι απαιτούνται γενναίες αποφάσεις από την Πολιτεία αν θέλουμε να διασφαλίσουμε την επιβίωσή τους.
«Είμαστε γύρω στους 500-600 μόνιμους κατοίκους. Σε σύγκριση με την απογραφή, πρέπει να υπολογίζουμε πάντα το λιγότερο 40% κάτω», λέει αρχικά η κυρία Καμμά και εξηγεί: «Ο χειμώνας στα νησιά μας είναι δύσκολος. Όλο το καλοκαίρι δουλεύουν οι άνθρωποι, οι επιχειρηματίες. Όσοι δεν έχουν παιδιά στα σχολεία φεύγουν. Είτε στους γιατρούς, είτε για τις δουλειές τους. Αυτοί που μένουμε στο νησί είμαστε 500 με 600 άτομα. Μέσα σ' αυτούς βάζω και τους εκπαιδευτικούς και τα σώματα ασφαλείας, τον στρατό».
Το πρώτο και μεγαλύτερο πρόβλημα, σύμφωνα με την ίδια, είναι η στελέχωση της Υγείας. «Νούμερο ένα πρόβλημα στα ακριτικά νησιά, όπως η Τήλος, είναι το θέμα Υγείας. Είμαστε με αγροτικούς γιατρούς, που στην καλύτερη μένουν οκτώ μήνες και στη χειρότερη αλλάζουν κάθε δέκα μέρες, όπως τώρα», σημειώνει χαρακτηριστικά. Για τις επείγουσες μεταφορές ασθενών, η λύση είναι μία και μοναδική... «Η κοντινότερη διακομιδή είναι στη Ρόδο. Με όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η καθημερινότητα εκεί».
«Το ελικοδρόμιο στην Τήλο εξακολουθεί να λειτουργεί, όμως το μέλλον του παραμένει αβέβαιο. Η γη στην οποία βρίσκεται, μια έκταση που είχε παραχωρηθεί στον δήμο από το Μοναστήρι πριν από 30 χρόνια, διεκδικείται πλέον ως ιδιοκτησία από τη νέα εκκλησιαστική αρχή. Η εξέλιξη αυτή έχει ως αποτέλεσμα ο δήμος να μην μπορεί να παρέμβει. Παρ’ όλα αυτά, ελικόπτερα συνεχίζουν ακόμη να προσγειώνονται», προσθέτει.
Συνεχίζοντας, η κυρία Καμμά αναφέρει: «Το δεύτερο σημαντικότερο πρόβλημα είναι σίγουρα το ακτοπλοϊκό. Δεν έχει να κάνει τόσο με τη συχνότητα των δρομολογίων, όσο με το ότι οι θάλασσές μας. Ειδικά στο δικό μου νησί που το πιάνει το Καρπάθιο από τη Ρόδο, οι συνθήκες είναι δύσκολες. Τα πλοία που αντέχουν είναι εξαιρέσεις, δηλαδή το Blue Star, τα μεγάλα. Τα άλλα πλοία δυσκολεύονται όταν ο μέσος όρος του ύψους κύματος ξεπερνάει τα 1,5-2 μέτρα. Δεν είναι εύκολη η κατάσταση».
Το σημερινό καθεστώς μετακινήσεων στο νησί έχει ως εξής: «Έχουμε το Blue Star, το μεγάλο οχηματαγωγό, δύο φορές την εβδομάδα. Άλλες δύο φορές έχουμε το “Σταυρός”, που αντέχει σε δύσκολες καιρικές συνθήκες. Ωστόσο, τα καταμαράν και τα άλλα μικρά καράβια δυσκολεύονται πολύ».
Σε άλλο σημείο, η δήμαρχος θυμάται πως όταν ανέλαβε, τα παιδιά στα σχολεία δεν ξεπερνούσαν τα 40. Η δυναμική άλλαξε, αλλά τα προβλήματα μένουν.
«Όταν ανέλαβα δήμαρχος το 2012, τα σχολεία μας δεν είχαν ούτε 40-45 παιδιά. Τα φτάσαμε στα 80. Τώρα έχουμε γύρω στα 70. Μέχρι και σήμερα, ωστόσο, υπάρχουν θέματα. Γονείς με παιδιά στην τρίτη λυκείου που θα δώσουν πανελλήνιες χρειάζονται παράλληλη στήριξη και η παράλληλη στήριξη είναι άφαντη», λέει η κυρία Καμμά και τονίζει: «Σε αυτά τα νησιά, ο μοναδικός φορέας που μπορεί να δώσει στα παιδιά μάθηση είναι το σχολείο. Δεν υπάρχουν φροντιστήρια».
«Η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού σκοτώνει τον χειμώνα»
Η εποχικότητα διαλύει την κοινωνική ζωή, όπως λέει η Μαρία Καμμά: «Το μοντέλο ανάπτυξης που κυριαρχεί στα μικρά νησιά είναι η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού. Χάνεται η κοινωνική ζωή. Δεν υπάρχει τίποτα να γίνει. Γι’ αυτό φεύγει ο κόσμος».
Γι’ αυτό και ζητά εδώ και χρόνια εναλλακτικές πηγές ανάπτυξης: «Πρέπει να δοθούν κίνητρα ώστε να αναπτυχθούν και άλλες μορφές επαγγελματικής δραστηριότητας. Το νησί έχει κάμπο, έχει νερό, ευλογία για ένα τόσο μικρό νησί. Χρειάζονται ειδικά προγράμματα, ειδικές ενισχύσεις, κίνητρα ώστε να δραστηριοποιηθούν οι νέοι και να μείνουν στα νησιά», σημειώνει ζητώντας εναλλακτικές πηγές ανάπτυξης, εάν και όπως λέει υπάρχει μεγάλο ζήτημα με την εύρεση κατοικίας στο νησί. «Έχουμε τεράστιο πρόβλημα. Δεν υπάρχουν σπίτια!».
Οικογένειες που φεύγουν μία-μία
Όπως λέει η κυρία Καμμά, το νησί βλέπει εδώ και χρόνια οικογένειες να το εγκαταλείπουν. «Έχουν φύγει αρκετοί. Μέσα στο ’25 έφυγαν τουλάχιστον δύο οικογένειες, πέντε παιδιά από το νησί. Αυτά δεν είναι αστεία. Δεν είναι ότι φεύγει ένα παιδί από το σχολείο. Φεύγει, ξεριζώνεται μια οικογένεια. Είναι σοβαρό θέμα για νησιά που βρίσκονται στα σύνορα.»
Για τη δήμαρχο, τα νησιά των 500–600 κατοίκων δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται με τις ίδιες πολιτικές όπως τα υπόλοιπα. «Πρέπει να υπάρξει ένα ειδικό καθεστώς για αυτά τα νησιά των 500-600 κατοίκων. Γιατί να μην υπάρχουν φορολογικές ελαφρύνσεις; Γιατί να μην γίνονται fast track αδειοδοτήσεις, πάταξη της γραφειοκρατίας; Αυτές οι ειδικές οικονομικές ζώνες που χρησιμοποιούν άλλα ευρωπαϊκά κράτη -τα οποία δεν είναι στα σύνορα όπως είμαστε εμείς- γιατί δεν χρησιμοποιούνται για αυτά τα νησιά; Δεν μιλάω πολιτικά, αλλά τοπικά», επισημαίνει.
«Η φωνή όσων ζουν στα ακριτικά νησιά είναι γεμάτη αγωνία για τον τόπο τους. Μιλάμε για νησιά στα οποία κάθε μέρα έχουμε στο σβέρκο μας την ανάσα των απέναντι», καταλήγει η δήμαρχος Τήλου.