Πρόκειται για μια νευροαναπτυξιακή κατάσταση που επηρεάζει την ικανότητα των παιδιών να μαθαίνουν και να χρησιμοποιούν τη γλώσσα, χωρίς να υπάρχει κάποια εμφανής αιτία όπως απώλεια ακοής, νοητική υστέρηση ή αυτισμός.
Υπάρχουν αναπτυξιακές διαταραχές που έχουν γίνει γνωστές σχεδόν σε κάθε σπίτι, όπως η δυσλεξία και ο αυτισμός, καθώς τα τελευταία χρόνια η δημόσια συζήτηση γύρω από αυτές έχει ενταθεί, οδηγώντας σε μεγαλύτερη αναγνώριση και υποστήριξη. Ωστόσο, υπάρχει μια άλλη διαταραχή, εξίσου συχνή και ίσως ακόμη συχνότερη, που παραμένει σχεδόν αόρατη: η αναπτυξιακή διαταραχή λόγου (Developmental Language Disorder ή DLD).
Πρόκειται για μια νευροαναπτυξιακή κατάσταση που επηρεάζει την ικανότητα των παιδιών να μαθαίνουν και να χρησιμοποιούν τη γλώσσα, χωρίς να υπάρχει κάποια εμφανής αιτία όπως απώλεια ακοής, νοητική υστέρηση ή αυτισμός. Μπορεί να επηρεάζει είτε την κατανόηση είτε την έκφραση, ή και τα δύο ταυτόχρονα, και συχνά περνά απαρατήρητη επειδή δεν έχει εμφανή σωματικά σημάδια.
Σε πολλές περιπτώσεις δεν αναγνωρίζεται έγκαιρα
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η DLD επηρεάζει περίπου το 7% έως 10% των παιδιών σχολικής ηλικίας, ποσοστό που την καθιστά ιδιαίτερα διαδεδομένη. Παρ’ όλα αυτά, σε πολλές περιπτώσεις δεν αναγνωρίζεται έγκαιρα. Πολλά παιδιά με DLD θεωρούνται από το περιβάλλον τους «ανώριμα», «τεμπέλικα» ή «απείθαρχα», ενώ στην πραγματικότητα δυσκολεύονται να κατανοήσουν ή να παραγάγουν γλωσσικό λόγο στο επίπεδο που αναμένεται για την ηλικία τους.
Η λανθασμένη αυτή αντίληψη έχει σοβαρές συνέπειες, καθώς η διαταραχή δεν αποτελεί απλώς μια καθυστέρηση που θα ξεπεραστεί με τον χρόνο. Είναι μόνιμη και, εάν δεν υπάρξει έγκαιρη παρέμβαση, μπορεί να επηρεάσει βαθιά τη σχολική επίδοση, τις κοινωνικές σχέσεις και την αυτοεκτίμηση του παιδιού.
Η DLD χαρακτηρίζεται ως «αόρατη» διαταραχή, ακριβώς επειδή δεν υπάρχουν εμφανή σωματικά ή συμπεριφορικά χαρακτηριστικά που να τη φανερώνουν. Πολλά παιδιά καταφέρνουν να τα βγάζουν πέρα στις καθημερινές, απλές συζητήσεις, όμως δυσκολεύονται ιδιαίτερα όταν καλούνται να επεξεργαστούν πιο σύνθετες γλωσσικές δομές. Ένα σχολικό εγχειρίδιο, μια επιστημονική εξήγηση, ένα σύνθετο ανέκδοτο ή ακόμα και μια ειρωνεία μπορούν να αποτελέσουν σημαντική πρόκληση.
Οι γονείς συχνά παρατηρούν ότι το παιδί δυσκολεύεται να ακολουθήσει πολύπλοκες οδηγίες, όπως «βάλε το ποτήρι στο τραπέζι και μετά φέρε μου το κουτάλι», ή ότι χρησιμοποιεί υπερβολικά σύντομες προτάσεις, παραλείποντας βασικά στοιχεία, για παράδειγμα λέγοντας «αγόρι παίζει αυτοκίνητο» αντί «το αγόρι παίζει με το αυτοκίνητο». Σε άλλες περιπτώσεις, το παιδί δυσκολεύεται να αφηγηθεί τι έκανε στο διάλειμμα, τι συνέβη στο μάθημα ή ποια δραστηριότητα παρακολούθησε.
Μέχρι πρόσφατα, η έλλειψη ενιαίας ορολογίας συνέβαλε στη σύγχυση γύρω από τη διαταραχή. Στο παρελθόν, η DLD ήταν γνωστή με διάφορα ονόματα, όπως «ειδική γλωσσική διαταραχή» (Specific Language Impairment – SLI) ή «μικτή διαταραχή κατανόησης και έκφρασης», γεγονός που δυσκόλεψε την αναγνώρισή της από γονείς, εκπαιδευτικούς και επαγγελματίες υγείας. Τα τελευταία χρόνια, χάρη στο διεθνές ερευνητικό έργο CATALISE, έχει καθιερωθεί ο όρος «αναπτυξιακή διαταραχή λόγου», ενώ έχουν διαμορφωθεί σαφέστερα κριτήρια διάγνωσης.
Εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπους
Η διαταραχή εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπους ανάλογα με την ηλικία. Στην προσχολική περίοδο, τα σημάδια μπορεί να είναι δυσκολία κατανόησης οδηγιών, χρήση πολύ μικρών προτάσεων, αδυναμία εκμάθησης τραγουδιών ή αφήγησης γεγονότων της ημέρας. Στις μεγαλύτερες ηλικίες, στη σχολική περίοδο, μπορεί να παρατηρηθούν δυσκολίες στην κατανόηση κειμένων, χρήση σύνθετων προτάσεων, εκμάθηση νέου λεξιλογίου, αυξημένα γραμματικά και ορθογραφικά λάθη ή αδυναμία σύνταξης συνεκτικών κειμένων.
Η διάγνωση της DLD γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη λόγω της ομοιότητάς της με άλλες νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Σε αντίθεση με τη δυσλεξία, η οποία αφορά κυρίως τη δυσκολία στην εκμάθηση της ανάγνωσης και της γραφής, το πρόβλημα στη DLD δεν είναι η αποκωδικοποίηση των λέξεων αλλά η κατανόηση και η χρήση της γλώσσας. Ένα παιδί με δυσλεξία μπορεί να μπερδεύει γράμματα όπως το «β» και το «δ», αλλά να έχει πλούσιο προφορικό λόγο και καλά δομημένες προτάσεις. Αντίθετα, ένα παιδί με DLD μπορεί να διαβάσει σωστά τη λέξη «σπίτι» αλλά να μην καταλαβαίνει το νόημα ολόκληρης της πρότασης και να χρησιμοποιεί περιορισμένο λεξιλόγιο ή γραμματικά ελλιπείς προτάσεις.
Εξίσου σημαντική είναι η διάκριση της DLD από τον αυτισμό. Τα παιδιά με αυτισμό παρουσιάζουν συχνά δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση, στην κατανόηση της επικοινωνιακής πρόθεσης και στην ανάπτυξη συμβολικού παιχνιδιού, ενώ συχνά εκδηλώνουν επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές. Στην DLD, αντιθέτως, οι κοινωνικές δεξιότητες και η πρόθεση για επικοινωνία συνήθως διατηρούνται, ακόμα κι αν η γλώσσα είναι περιορισμένη. Μάλιστα, ενώ και στις δύο περιπτώσεις ένα παιδί μπορεί να χαρακτηριστεί «καθυστερημένος ομιλητής» στα πρώτα χρόνια, τα παιδιά με DLD τείνουν να ανταποκρίνονται καλύτερα σε λεκτικά ερεθίσματα και να χρησιμοποιούν κινήσεις και συμβολικό παιχνίδι με μεγαλύτερη ευκολία.
Η σχέση της με τη νοημοσύνη
Ένα ακόμη στοιχείο που διαφοροποιεί τη DLD είναι η σχέση της με τη νοημοσύνη. Παλαιότερα, η διάγνωση απαιτούσε το επίπεδο μη λεκτικής νοημοσύνης να είναι εντός φυσιολογικών ορίων, ώστε να ξεχωρίζει από τη γενικευμένη μαθησιακή δυσκολία. Σήμερα γνωρίζουμε ότι κάποια παιδιά με DLD μπορεί να έχουν ελαφρώς χαμηλότερες επιδόσεις στα τεστ μη λεκτικής νοημοσύνης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υπάρχει γενικευμένη γνωστική υστέρηση. Γι’ αυτό και τα σύγχρονα διαγνωστικά κριτήρια δεν βασίζονται πλέον στη διαφορά μεταξύ λεκτικών και μη λεκτικών ικανοτήτων.
Η DLD δεν εξαφανίζεται με την ηλικία. Ακόμη και αν η έγκαιρη παρέμβαση βοηθήσει σημαντικά, οι δυσκολίες συχνά συνοδεύουν το άτομο στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή. Μακροχρόνιες μελέτες δείχνουν ότι οι έφηβοι και ενήλικες με DLD είναι πιθανότερο να αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην ανάγνωση και τη γραφή, να εγκαταλείψουν νωρίτερα το σχολείο, να αντιμετωπίσουν περισσότερα εμπόδια στην επαγγελματική τους πορεία και να βιώσουν προβλήματα αυτοεκτίμησης ή ψυχικής υγείας. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η πρόγνωση είναι απαραίτητα αρνητική. Όταν η διάγνωση γίνεται έγκαιρα και η υποστήριξη είναι στοχευμένη, πολλά παιδιά μπορούν να επιτύχουν στο σχολείο και να αναπτύξουν ικανοποιητικές κοινωνικές και επαγγελματικές δεξιότητες.
Η θεραπευτική προσέγγιση επικεντρώνεται στην ενίσχυση του προφορικού και γραπτού λόγου. Η συνεργασία με λογοθεραπευτή είναι καθοριστική, με έμφαση στην εκμάθηση λεξιλογίου, γραμματικής και αφηγηματικών δεξιοτήτων, ενώ ταυτόχρονα αξιοποιούνται οπτικά βοηθήματα και εκπαιδευτικές προσαρμογές στο σχολείο. Η καθημερινή ανάγνωση στο σπίτι, η συστηματική διόρθωση των προτάσεων του παιδιού με θετικό τρόπο και η ενθάρρυνση για αφηγήσεις γύρω από εμπειρίες της ημέρας μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά.
Ο ρόλος των εκπαιδευτικών
Ο ρόλος των εκπαιδευτικών είναι επίσης κομβικός. Οι δάσκαλοι μπορούν να βοηθήσουν δίνοντας σαφείς, σύντομες οδηγίες, χρησιμοποιώντας διαγράμματα και εικόνες για υποστήριξη, παρέχοντας περισσότερο χρόνο στις εξετάσεις και προσαρμόζοντας το υλικό στις ανάγκες του παιδιού. Η συνεργασία μεταξύ σχολείου, οικογένειας και ειδικών είναι απαραίτητη για τη δημιουργία ενός συνεκτικού πλαισίου υποστήριξης.
Η έγκαιρη παρέμβαση είναι το κλειδί. Η γλώσσα αποτελεί τη βάση της μάθησης, της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της γνωστικής ανάπτυξης. Όσο νωρίτερα εντοπιστεί η διαταραχή, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να περιοριστούν οι μελλοντικές δυσκολίες. Ένα παιδί που θα λάβει υποστήριξη στην ηλικία των τεσσάρων ή πέντε ετών έχει πολύ καλύτερες προοπτικές από ένα παιδί που θα ξεκινήσει λογοθεραπεία στην ηλικία των εννέα ή δέκα, όταν οι μαθησιακές αποτυχίες και η απογοήτευση έχουν ήδη εδραιωθεί.
Η αναπτυξιακή διαταραχή λόγου είναι κοινή, μόνιμη και, δυστυχώς, ελάχιστα γνωστή. Η αναγνώριση των σημείων της και η διαφοροποίησή της από άλλες διαταραχές είναι ζωτικής σημασίας για την έγκαιρη διάγνωση και αποτελεσματική υποστήριξη. Η κατανόηση ότι η γλώσσα είναι θεμέλιο της μάθησης και της κοινωνικής ένταξης μάς οδηγεί στο πιο κρίσιμο συμπέρασμα: όσο πιο γρήγορα εντοπίσουμε και στηρίξουμε αυτά τα παιδιά, τόσο περισσότερες πόρτες θα ανοίξουν στο μέλλον τους.