Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια στην ιστορία της τέχνης ίσως να πλησιάζει στη λύση του.
Για πάνω από τρεις αιώνες, το σιωπηλό, σκεπτικό βλέμμα του «Κοριτσιού με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» στον γνωστό πίνακα, έχει μαγνητίσει εκατομμύρια θεατές.
Όμως το ποια ήταν πραγματικά η νεαρή γυναίκα που αποτύπωσε ο Γιοχάνες Βερμέερ στον διάσημο πίνακα του 1665 παραμένει ένα ερώτημα χωρίς οριστική απάντηση.
Η θεωρία του Άντριου Γκρέιαμ-Ντίξον
Ο γνωστός ιστορικός τέχνης Άντριου Γκρέιαμ-Ντίξον, μιλώντας στη Sunday Times με αφορμή τη νέα του βιογραφία για τον καλλιτέχνη, προτείνει μια διαφορετική εκδοχή: ότι το κορίτσι θα μπορούσε να είναι η Μαγδαλένα, η τότε 10χρονη κόρη του ζεύγους Πίτερ φαν Ράιβεν και Μαρίας ντε Κνόιτ, που υπήρξαν επί χρόνια προστάτες και χρηματοδότες του Βερμέερ.
Σύμφωνα με τον ερευνητή, η νεαρή απεικονίζεται ντυμένη ως Μαρία Μαγδαληνή, στραμμένη «με βαθύ συναίσθημα προς τον Χριστό». Ο ίδιος συνδέει την εικονογραφία του πίνακα με τις ριζοσπαστικές χριστιανικές πεποιθήσεις του ζεύγους, το οποίο ανήκε στους Remonstrants και στους ακόμη πιο τολμηρούς Κολλεγιαντιστές, κινήματα που τότε θεωρούνταν αιρετικά στις Κάτω Χώρες.
Ο Βερμέερ, όπως σημειώνει ο Γκρέιαμ-Ντίξον, είχε ανατραφεί στο ίδιο θρησκευτικό περιβάλλον και συμμετείχε ενεργά σε συναντήσεις αυτών των κοινοτήτων. Η θεωρία του παρουσιάζεται στο βιβλίο του Vermeer: A Life Lost and Found, που θα κυκλοφορήσει σύντομα από τον εκδοτικό οίκο Allen Lane.
Από τη μυθοπλασία στην πραγματικότητα
Το έργο του Βερμέερ έχει εμπνεύσει πλήθος ερμηνειών και καλλιτεχνικών αναφορών.
Η πιο γνωστή από αυτές είναι η κινηματογραφική μεταφορά του 2003, βασισμένη στο μυθιστόρημα της Τρέισι Σεβαλιέ, όπου η Σκάρλετ Γιόχανσον υποδύεται μια φανταστική υπηρέτρια του ζωγράφου που γίνεται η μούσα του.
Η νέα θεωρία, ωστόσο, επιχειρεί να φέρει τον πίνακα πιο κοντά στην πραγματική ζωή και τους κύκλους του Βερμέερ, υποστηρίζοντας ότι η σχέση του με τους προστάτες του δεν ήταν μόνο επαγγελματική, αλλά και πνευματική. Παρόλα αυτά, πρόκειται για ερμηνεία και όχι για αποδεδειγμένο ιστορικό γεγονός, μια υπόθεση που βασίζεται περισσότερο σε συσχετισμούς παρά σε τεκμηριωμένα στοιχεία.
Οι ειδικοί που διαφωνούν
Η ιστορικός τέχνης Ρουθ Μίλινγκτον, συγγραφέας του βιβλίου Muse: Uncovering the Hidden Figures Behind Art History’s Masterpieces, βλέπει διαφορετικά το θέμα.
Όπως τονίζει στη Daily Mail, ο πίνακας δεν προοριζόταν να απεικονίσει κάποιο πραγματικό πρόσωπο, αλλά είναι αυτό που οι Ολλανδοί του 17ου αιώνα αποκαλούσαν «tronie» - δηλαδή μια φανταστική, ιδεατή μορφή, που εκφράζει τύπους προσώπων και συναισθημάτων.
«Η γοητεία του πίνακα βρίσκεται ακριβώς στο μυστήριο», λέει η Μίλινγκτον.
«Δεν είναι βιογραφικό έργο. Είναι μια άσκηση πάνω στην ομορφιά, το φως και το βλέμμα. Οι καλλιτέχνες θέλουν να μας κρατούν σε αγωνία - γι’ αυτό επιστρέφουμε ξανά και ξανά στο Κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι».
Ένα αίνιγμα που ζει μέσα στους αιώνες
Το έργο δημιουργήθηκε γύρω στο 1665, και ο Βερμέερ πέθανε μόλις δέκα χρόνια αργότερα, σε ηλικία 43 ετών.
Αιώνες μετά, το πορτρέτο της νεαρής γυναίκας εξακολουθεί να συναρπάζει, να εμπνέει βιβλία, ταινίες και θεωρίες, αποδεικνύοντας πως, όσο κι αν προσπαθούμε να ανακαλύψουμε την αλήθεια πίσω από το μαργαριτάρι, το μυστήριο του βλέμματός της παραμένει άλυτο.