Ποιος θα μπορούσε να προβλέψει ότι ο Φαραώ Ψαμμήτιχος θα είχε μια επιστημονική παρόρμηση που θα εξυπηρετούσε μελλοντικά μέχρι και τη γλωσσολογία;
Οι περισσότεροι γνωρίζουμε ότι τα πρώτα πειράματα κοινωνικής ψυχολογίας έγιναν στα τέλη του 19ου ή στις αρχές του 20ου αιώνα, από διαπρεπείς ψυχολόγους όπως ο Σκίνερ και άλλοι. Ωστόσο, το πρώτο πείραμα κοινωνικής ψυχολογίας στην Ιστορία είναι το «Πείραμα του Φαραώ», το οποίο ήθελε να διαπιστώσει αν οι γλώσσες είναι πραγματικά ενστικτώδεις ή περιβαλλοντικές.
Ο Ψαμμήτιχος Α' της Αιγύπτου ήταν ο ιδρυτής και πρώτος Φαραώ της Αιγύπτου από την 26η δυναστεία. Ήταν ο Φαραώ που ενοποίησε ξανά την Αίγυπτο σε ενιαίο ισχυρό βασίλειο μετά τον κατακερματισμό της χώρας λόγω της κατάκτησης των Ασσυρίων.
Ήταν αυτός που διεξήγαγε το παλαιότερο καταγεγραμμένο ψυχολογικό πείραμα, που αναφέρεται το 429 π.Χ. στο έργο «Ιστορίες» (Μέρος 1, Βιβλίο 2, παράγραφος 2) του Έλληνα ιστορικού Ηροδότου (485-425 π.Χ.), το πρώτο ιστορικό βιβλίο στον κόσμο. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο Ψαμμετίχος Α΄ (664-610 π.Χ.) πραγματοποίησε το πείραμα για να διαπιστώσει αν οι άνθρωποι έχουν έμφυτη ικανότητα ομιλίας και, αν ναι, ποια συγκεκριμένη γλώσσα είναι έμφυτη.
Το πείραμα
Ο Φαραώ ζήτησε μια μέρα να του φέρουν δύο μωρά που δεν είχαν αρχίσει ακόμα να μιλούν και διέταξε έναν βοσκό να τα μεγαλώσει σε ένα απομονωμένο περιβάλλον, μακριά από τα πάντα.
Έτσι, αν μιλούσαν την αιγυπτιακή γλώσσα, θα μπορούσαν να αποδείξουν το επιχείρημα ότι ο Θεός ήταν αιγυπτιακός και η γλώσσα ήταν θεϊκά κωδικοποιημένη μέσα τους.
Ο Φαραώ είπε στον βοσκό ότι τα μωρά πρέπει να μείνουν σε ένα απομονωμένο μέρος μέχρι να πουν τις πρώτες τους λέξεις. Απαγορεύεται να μιλήσει κανείς κοντά τους, ώστε να καταλάβει αν έχουν έμφυτη ή επίκτητη γλωσσική ικανότητα.
Τα συμπεράσματα του πειράματος
Πέρασε κάποιος χρόνος, τα μωρά μεγάλωσαν και όταν ο Ψαμμετίχος τα κάλεσε μπροστά του, ένα από τα μωρά είπε τη λέξη «βεκός», που σημαίνει «ψωμί» στα φρυγικά. Ο Φαραώ, από την άλλη πλευρά, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η φυσική γλώσσα είναι η φρυγική και ότι υπάρχει ενστικτωδώς, ότι όλοι γεννιόμαστε γνωρίζοντάς την.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον ίδιο, ο Θεός ήταν Αιγύπτιος και όσοι ήρθαν στη γη γνώριζαν ουσιαστικά αυτή τη γλώσσα. Μέσα από αυτό το συμπέρασμα, πίστεψε ότι οι Φρύγες ήταν παλαιότεροι και αρχαιότεροι από τους ίδιους τους Αιγύπτιους. Στην πραγματικότητα, ήταν προφανές ότι η γλώσσα δεν σχηματίζεται με αυτόν τον τρόπο.
Η γλωσσολογία σήμερα θεωρεί ότι οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει εντελώς διαφορετικά γλωσσικά πλαίσια και κανάλια με δομικά στοιχεία όπως γράμματα, σύμβολα και ήχοι σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές.
Η σύγχρονη γλωσσολογία υποστηρίζει, επίσης, την ιδέα ότι οι γλώσσες σχηματίζονται με βάση δεδομένα που παρέχονται από το περιβάλλον. Έτσι, οι γλώσσες επηρεάζονται μεταξύ τους και έχουν φτάσει μέχρι σήμερα αλλάζοντας.
Το ότι υπάρχουν 7.000 γλώσσες στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι στην πραγματικότητα ένας δείκτης πως είμαστε όντα που διαχειρίζονται και διατηρούν πολύπλοκα συστήματα.
Στο βιβλίο «The Story of Psychology», του Morton Hunt, αναφέρεται: «Ο Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος μετέφερε μια ανέκδοτη ιστορία για τον Φαραώ στον δεύτερο τόμο των Ιστοριών του. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στην Αίγυπτο, ο Ηρόδοτος άκουσε ότι ο Φαραώ προσπάθησε να ανακαλύψει την προέλευση της γλώσσας πραγματοποιώντας ένα πείραμα με δύο παιδιά. Σύμφωνα με την παράδοση, έδωσε δύο νεογέννητα μωρά σε έναν βοσκό, με την οδηγία να μη μιλήσει κανείς σε αυτά, αλλά να τα ταΐζει και να τα φροντίζει, ακούγοντάς τα για να προσδιορίσει τις πρώτες τους λέξεις. Η υπόθεση ήταν ότι η πρώτη λέξη θα προφερόταν στη ρίζα της γλώσσας όλων των ανθρώπων. Ένα από τα παιδιά φώναξε «βεκὸς» (bekòs) με τα χέρια απλωμένα, οπότε ο Φαραώ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι Φρύγες ήταν ένας λαός παλαιότερος από τους Αιγυπτίους και ότι η φρυγική ήταν η αρχική γλώσσα των ανθρώπων. Πρέπει να ήταν πολύ απογοητευτικό να ανακαλύψει ότι το πείραμά του απέδειξε ότι η κοινή πεποίθηση ότι "οι Αιγύπτιοι ήταν η αρχαιότερη φυλή στη Γη" ήταν λανθασμένη».
Ένα παρόμοιο πείραμα υποτίθεται ότι διεξήχθη τον 13ο αιώνα από τον αυτοκράτορα Φρειδερίκο Α', αλλά στο «Χρονικό του Σαλιμπένε», σημειώνεται ότι τα παιδιά «... δεν μπορούσαν να ζήσουν χωρίς χειροκροτήματα, χειρονομίες, χαρούμενη έκφραση και κολακείες». Με άλλα λόγια, τα υποκείμενα της μελέτης πέθαναν.
Το ίδιο πείραμα είναι εννοιολογικά παρόμοιο με τα πειράματα του Κάσπαρ Χάουζερ από τον Βρετανό ηθολόγο Γουίλιαμ Χ. Θορπ (1902-86), που δημοσιεύτηκαν το 1958, στα οποία πουλιά εκτράφηκαν σε απομόνωση για να προσδιοριστεί ποια στοιχεία του τραγουδιού τους είναι έμφυτα.
Τον 20ό αιώνα, περιπτώσεις παραμελημένων και κακοποιημένων παιδιών οδήγησαν σε μια ακούσια αναπαραγωγή αυτών των πειραμάτων, όπως η Genie από την Καλιφόρνια το 1970, η Oxana στην Ουκρανία τη δεκαετία του 1980 και ένας νεαρό αγόρι ονόματι John στην Ουγκάντα τη δεκαετία του 1990.