Στις αρχές του 1964, ο 17χρονος Ράντι Γκάρντνερ από τις ΗΠΑ κατάφερε να παραμείνει άυπνος για 264 ώρες (11 ημέρες και 25 λεπτά), πραγματοποιώντας ένα από τα πιο γνωστά πειράματα στέρησης ύπνου στην ιστορία.
Το εγχείρημα ξεκίνησε ως σχολικό πρότζεκτ επιστημών μαζί με τον συμμαθητή του, Μπρους ΜακΆλιστερ, και σύντομα τράβηξε το ενδιαφέρον των μέσων ενημέρωσης και ειδικών επιστημόνων. Στο πλευρό τους προστέθηκε και ο Δρ. Γουίλιαμ Ντέμεντ από το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, ένας από τους πρώτους ερευνητές στον τομέα του ύπνου, ο οποίος ανέλαβε την παρακολούθηση της υγείας του Ράντι.
Κατά τη διάρκεια του πειράματος, ο Γκάρντνερ εμφάνισε αναμενόμενα συμπτώματα, όπως γνωστική σύγχυση, παραισθήσεις, και μειωμένη αντοχή στις αισθητηριακές διεγέρσεις. Ωστόσο, διατήρησε τη φυσική του δραστηριότητα μέσα από αθλήματα όπως το μπάσκετ, κάτι που βοήθησε στην προσωρινή τόνωση της εγρήγορσής του.
Μετά το πέρας των 11 ημερών, μεταφέρθηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο, όπου κοιμήθηκε για 14 ώρες, ξυπνώντας μόνο για να πάει στην τουαλέτα. Οι γιατροί κατέγραψαν υψηλά επίπεδα REM ύπνου, που σταδιακά επανήλθαν στα φυσιολογικά επίπεδα τις επόμενες ημέρες.
«Και μετά σηκώθηκε και πήγε στο λύκειο... ήταν καταπληκτικό», ανέφερε ο Ντέμεντ.
Το πείραμα του Ράντι Γκάρντνερ παραμένει μέχρι σήμερα ένα σημείο αναφοράς για τη μελέτη των ορίων του ανθρώπινου σώματος σε συνθήκες ακραίας στέρησης ύπνου. Παρά την πρόχειρη φύση του εγχειρήματος, συνέβαλε καθοριστικά στην κατανόηση των επιπτώσεων που μπορεί να έχει η μακροχρόνια αϋπνία.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα
Ο ΜακΆλιστερ εξηγεί ότι όλα ξεκίνησαν από την ανάγκη να παρουσιάσουν ένα πρότζεκτ στη σχολική έκθεση επιστημών. Με την τυπική αυτοπεποίθηση της εφηβείας, αυτός και ο Ράντι, αποφάσισαν να σπάσουν το παγκόσμιο ρεκόρ άγρυπνης παραμονής, που τότε ανήκε σε έναν DJ στη Χονολουλού (260 ώρες – σχεδόν 11 ημέρες).
Αρχικά σκέφτηκαν να μελετήσουν την επίδραση της αϋπνίας σε παραφυσικές ικανότητες. Τελικά, στράφηκαν σε πιο ρεαλιστικά θέματα: γνωστικές ικανότητες, αθλητική απόδοση, αισθήσεις.
Έριξαν κέρμα για το ποιος θα μείνει ξύπνιος και προς ανακούφιση του ΜακΆλιστερ, το πείραμα ανέλαβε ο Ράντι. Ωστόσο, γρήγορα διαπίστωσαν πόσο ανώριμα και αφελώς είχαν σχεδιάσει την παρακολούθηση της κατάστασης.
«Ήμασταν ηλίθιοι, νέοι ηλίθιοι», λέει ο ΜακΆλιστερ. «Έμεινα κι εγώ ξύπνιος για να τον παρακολουθώ, και μετά από τρεις νύχτες με βρήκα να γράφω σημειώσεις... στον τοίχο!».
Ζήτησαν βοήθεια από έναν τρίτο φίλο, τον Τζο Μαρσιάνο, και λίγο αργότερα εμφανίστηκε ο Γουίλιαμ Ντέμεντ, ειδικός στον ύπνο από το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ.
Ο Ντέμεντ, τότε νέος ερευνητής, είχε διαβάσει για το πείραμα σε εφημερίδα του Σαν Ντιέγκο. Οι γονείς του Ράντι ανησυχούσαν σοβαρά: «Ήμουν ίσως ο μόνος στον πλανήτη που είχε κάνει έρευνα στον ύπνο εκείνη την εποχή», θυμάται. Δεν ήταν ακόμη ξεκάθαρο αν η μακροχρόνια στέρηση ύπνου θα μπορούσε να προκαλέσει θάνατο.
Τα πειράματα σε ζώα είχαν δείξει ότι, π.χ., γάτες που δεν κοιμόντουσαν για 15 ημέρες πέθαιναν – όμως δεν ήταν σαφές αν ο θάνατος προερχόταν από την έλλειψη ύπνου ή από παράγοντες όπως το άγχος ή φάρμακα.
Ο Ράντι δεν κατανάλωνε διεγερτικά, παρά μόνο καμιά Coca-Cola. Ούτε Dexedrine, ούτε Benzedrine, που ήταν της μόδας τότε.
Η επιπτώσεις της αϋπνίας στην υγεία του Ράντι
Όταν ο Ντέμεντ έφτασε στο Σαν Ντιέγκο, λίγες μέρες μετά την έναρξη, ο Ράντι έδειχνε χαρούμενος και χωρίς σημαντική εξασθένηση. Όμως με την πρόοδο των ημερών, οι αισθήσεις και οι γνωστικές του ικανότητες άρχισαν να επηρεάζονται.
Έχασε την ανοχή σε οσμές, ενώ σε αντίθεση με αυτό, η απόδοσή του στο μπάσκετ βελτιώθηκε, ίσως λόγω της συνεχούς εξάσκησης. Ο Ντέμεντ έχει σχολιάσει σχετικά: «Ήταν πολύ γυμνασμένος, οπότε μπορούσαμε να τον "ξυπνάμε" με μπάσκετ ή μπόουλινγκ. Αν έκλεινε τα μάτια του, αποκοιμιόταν αμέσως». Τις νύχτες ήταν πιο δύσκολο να τον κρατήσουν ξύπνιο.
Η δημοσιότητα γύρω από το πείραμα αυξανόταν ραγδαία. Για λίγο, το πείραμα ήταν το τρίτο πιο πολυσυζητημένο θέμα στον αμερικανικό Τύπο, μετά τη δολοφονία του Τζον Φ. Κένεντι και την επίσκεψη των Beatles στις ΗΠΑ.
Τα αποτελέσματα των εξετάσεων του Ράντι από το νοσοκομείο στάλθηκαν στην Αριζόνα για περαιτέρω μελέτη. Ο ΜακΆλιστερ αναφέρει πως οι αναλύσεις κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «ο εγκέφαλός του έκανε μικρούς ύπνους καθ’ όλη τη διάρκεια... κάποια μέρη κοιμόντουσαν ενώ άλλα παρέμεναν ξύπνια».
Για τον ίδιο, αυτό έχει νόημα στο πλαίσιο της ανθρώπινης εξέλιξης: «Ο Ράντι δεν ήταν ο πρώτος άνθρωπος – ή προάνθρωπος – που χρειάστηκε να μείνει ξύπνιος πάνω από μία νύχτα. Το ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος ίσως εξελίχθηκε ώστε να μπορεί να “κοιμάται κατά τόπους”, να ξεκουράζεται δηλαδή τμηματικά ενώ άλλα τμήματα παραμένουν σε εγρήγορση – είχε απόλυτη λογική. Και αυτό εξηγεί γιατί δεν συνέβησαν χειρότερα πράγματα».
Ο Ράντι φαινόταν να μην παρουσιάζει άμεσες αρνητικές επιπτώσεις από τις 11 ημέρες χωρίς ύπνο – αν και αργότερα ανέφερε ότι υπέφερε για χρόνια από αφόρητη αϋπνία.
Σε συνέντευξη Τύπου έξω από το σπίτι των γονιών του μετά τη λήξη του πειράματος, οι έφηβοι απάντησαν σε ερωτήσεις από το πλήθος που είχε συγκεντρωθεί.
Ο νεαρός που δεν είχε κοιμηθεί επί 11 ημέρες κατάφερε, με κάποιο τρόπο, να διατηρήσει μια φιλοσοφική στάση απέναντι σε αυτό που έκανε: «Είναι απλά το μυαλό πάνω από την ύλη», είπε.
Γιατί το Βιβλίο Ρεκόρ Γκίνες δεν πιστοποιεί τέτοιες προσπάθειες
Τα επόμενα χρόνια, πολλοί προσπάθησαν να σπάσουν το ρεκόρ του Γκάρντνερ για τη μεγαλύτερη παραμονή χωρίς ύπνο, όμως το Βιβλίο Ρεκόρ Guinness σταμάτησε να πιστοποιεί τέτοιες προσπάθειες, θεωρώντας τις επικίνδυνες για την υγεία.
Το Guinness καταχώρησε αρχικά το ρεκόρ του και είναι ακόμη ευρέως αναγνωρισμένο ως το πιο τεκμηριωμένο και επιστημονικά ελεγμένο. Σε παλαιότερες εκδόσεις του βιβλίου, το ρεκόρ εμφανιζόταν κανονικά (π.χ. πριν το 1980).
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 και μετά, το Guinness World Records διέκοψε την κατηγορία «μακροβιότερη περίοδος χωρίς ύπνο».
Ο λόγος ήταν ότι τέτοιες προσπάθειες μπορούν να οδηγήσουν σε σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως παραισθήσεις, νευρολογική βλάβη, ακόμα και θάνατο σε πειράματα με ζώα.
Η απόφαση αυτή ελήφθη μετά το 1986, όταν ο Ρόμπερτ ΜακΝτόναλντ παρέμεινε άυπνος για 453 ώρες και 40 λεπτά (σχεδόν 19 ημέρες), και το Guinness έκρινε ότι η συνέχιση της καταγραφής τέτοιων ρεκόρ ενέχει υπερβολικούς κινδύνους για την υγεία των συμμετεχόντων.
Πού βρίσκεται σήμερα ο Ράντι Γκάρντνερ
Ο Ράντι έχει κρατήσει χαμηλό προφίλ τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με συνέντευξή του το 2017 στο NPR, ανέφερε ότι αντιμετώπισε χρόνια αϋπνία, την οποία θεωρεί ως «καρμική ανταπόδοση» για το πείραμα που έκανε ως έφηβος.
Δεν υπάρχουν πρόσφατες δημόσιες πληροφορίες για την τρέχουσα κατάσταση ή τοποθεσία του. Η τελευταία γνωστή του συνέντευξη ήταν το 2017, και από τότε δεν έχουν δημοσιευτεί νέα στοιχεία για τη ζωή του.
Το ρεκόρ του παραμένει ένα από τα πιο τεκμηριωμένα πειράματα στέρησης ύπνου στην ιστορία και έχει συμβάλει σημαντικά στην κατανόηση των επιπτώσεων της αϋπνίας στην ανθρώπινη υγεία.