Τιτάνιες μάχες με τανκ διεξήχθησαν κάποτε στην περιοχή που σήμερα είναι η Λευκορωσία. Σήμερα, μια ειδική ομάδα ψάχνει σε έλη και δάση για να βρει αυτά τα ξεχασμένα απομεινάρια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Όταν ο γερμανικός στρατός επιτέθηκε στη Σοβιετική Ένωση το καλοκαίρι του 1941, τα άρματα μάχης ήταν καθοριστικός παράγοντας για την αρχική επιτυχία του. Τα γερμανικά άρματα μάχης προχώρησαν πέρα από τα σοβιετικά σύνορα, χωρίς να αφήσουν χρόνο στον εχθρό να ανασυνταχθεί.
Καθώς οι Σοβιετικοί προσπαθούσαν να συνέλθουν από την αιφνιδιαστική επίθεση, οι ισχυρότερες γερμανικές δυνάμεις κατέλαβαν την περιοχή που σήμερα είναι η Λευκορωσία. Έγιναν τεράστιες μάχες, που άφησαν πίσω τους ένα τοπίο γεμάτο πτώματα και κατεστραμμένα σπίτια.
Σήμερα, περισσότερα από 75 χρόνια μετά τις μάχες αυτές, τόσο σοβιετικά όσο και γερμανικά άρματα ανασύρονται από τα αχανή έλη της Λευκορωσίας.
Η οικογένεια Γιακούσεφ -Οι πιο διάσημοι «κυνηγοί αρμάτων»
Η οικογένεια Γιακούσεφ είναι οι πιο διάσημοι «κυνηγοί αρμάτων», tank-hunters δηλαδή, στη Λευκορωσία. Η οικογένεια αναζητεί άρματα που είναι διάσπαρτα στα απέραντα έλη της χώρας και τα επισκευάζει.
Ο Βλαντίμιρ Γιακούσεφ εργαζόταν ως μηχανικός σε μια εταιρεία. Μια μέρα, κάποιοι του ζήτησαν να βρει και να ανασύρει ένα άρμα τύπου BT-7, το οποίο είχε κολλήσει στα λευκορωσικά έλη από το 1942.
Οι ηλικιωμένοι ντόπιοι έλεγαν ότι το όχημα είχε βυθιστεί σε μαλακό έδαφος κοντά σε μια πηγή, αλλά κανείς δεν ήξερε την ακριβή τοποθεσία. Ο Βλαντίμιρ υπέθεσε ότι το άρμα είχε φράξει την πηγή και το νερό είχε βρει νέα διαδρομή. Είχε απόλυτο δίκιο: το BT-7 ανακαλύφθηκε 10 μέτρα μακριά από την πηγή.
Αυτό συνέβη πριν από σχεδόν 25 χρόνια. Από τότε, ο Βλαντίμιρ και οι γιοι του έχουν αναλάβει να βρουν δεκάδες θωρακισμένα οχήματα και σχεδόν όλα έχουν αποκατασταθεί σε λειτουργική κατάσταση.
Σήμερα, ο Βλαντίμιρ εργάζεται ως επικεφαλής μηχανικός σε ένα ιστορικό και πολιτιστικό μουσείο που ονομάζεται «Γραμμή του Στάλιν», κοντά στην πρωτεύουσα της χώρας, Μινσκ. Οι δύο γιοι του, ο Αλεξέι και ο Μαξίμ, εργάζονται μαζί με τον πατέρα τους στο υπόστεγο του μουσείου.
Οι Γιακούσεφ χρησιμοποιούν ένα σύστημα εκ περιτροπής. Εργάζονται και ζουν στην περιοχή του μουσείου για 9 ημέρες και μετά ταξιδεύουν 270 χιλιόμετρα για να επιστρέψουν στο χωριό τους και να μείνουν εκεί για πέντε ημέρες.
Η οικογένεια έχει ένα μικρό διαμέρισμα με κουζίνα και ένα μεγάλο κοινόχρηστο δωμάτιο με κρεβάτια, ενώ δουλεύουν στα εργαστήρια. «Υπήρχε μια περίοδος που κοιμόμασταν μέσα σε φορτηγά», λέει ο Βλαντίμιρ.
Οι Γιακούσεφ δεν είναι οι μόνοι κυνηγοί αρμάτων στη Λευκορωσία. Άλλοι ερασιτέχνες αναζητούν επίσης τα χαμένα αυτά τεθωρακισμένα. Ωστόσο, η ανάκτηση τέτοιων ευρημάτων είναι χρονοβόρα και η άδεια για την αναζήτηση και ανάκτηση στρατιωτικού εξοπλισμού εκδίδεται μόνο προσωπικά από τον πρόεδρο της χώρας, Αλεξάντερ Λουκασένκο.
Μόνο τρεις ομάδες διαθέτουν τέτοια άδεια. Η οικογένεια Γιακούσεφ και ένας άλλος ειδικός, ο Αλεξάντερ Μικαλούτσκι, είναι οι δύο πρώτοι. Η δεύτερη ομάδα [και τρίτη οντότητα] είναι ένας σύλλογος ερασιτεχνών με το όνομα Poisk: είναι το μέρος όπου ο Βλαντίμιρ και ο Μικαλούτσκι άρχισαν να μαθαίνουν το επάγγελμά τους πριν από σχεδόν 25 χρόνια.
Το χόμπι τους έχει γίνει η δουλειά τους
«Από την αρχή δουλεύαμε εκεί χωρίς μισθό. Σκεφτήκαμε ότι θα ανασύραμε τα άρματα, θα τα ανακαινίζαμε και θα παίρναμε χρήματα γι' αυτό. Αλλά δουλέψαμε στο Poisk για 9 χρόνια και πήραμε μισθό μόνο για ένα χρόνο. Καλλιεργούσα πατάτες και αγγούρια και τα πουλούσα για να βγάλω χρήματα για να ζήσω», λέει ο Βλαντίμιρ.
Τώρα η ομάδα εργάζεται με σταθερό μισθό. Το χόμπι τους έχει γίνει η δουλειά τους, αλλά η ίδια η δουλειά μοιάζει με διακοπές. «Όταν έχεις μια καλή δουλειά δεν χρειάζεσαι διακοπές», αστειεύονται όλοι με μια φωνή στη δημοσιογράφο του BBC.
Ο κύριος στόχος τους είναι τα θωρακισμένα οχήματα που βυθίστηκαν σε έλη, πολλά από τα οποία έπεσαν από γέφυρες πάνω στο μαλακό έδαφος. Αυτά που γλίστρησαν κάτω από το νερό διατηρήθηκαν. Τα άρματα, ακόμη και όταν πυρπολούνταν από τα εχθρικά πυροβόλα, σπάνια εγκαταλείπονταν. Αν δεν μπορούσαν να βγάλουν το άρμα, οι Γερμανοί το γέμιζαν με εκρηκτικά και το κατέστρεφαν για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού.
«Σηκώσαμε δύο ανατιναγμένα Panzers 38(t) και ένα γερμανικό αυτοκινούμενο πυροβόλο StuG III, όλα κομμάτι-κομμάτι», λένε οι γιοι του Βλαντίμιρ. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου βρήκαν μόνο πέντε άρματα που ήταν άθικτα. «Σχεδόν άθικτα», προσθέτει ο Βλαντίμιρ.
Η ομάδα συλλέγει δεδομένα για μήνες πριν ανασύρει ένα τανκ από τη λάσπη. Βρίσκουν βοήθεια σε αρχεία και από ηλικιωμένους κατοίκους, μερικοί από τους οποίους ήταν παιδιά κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Στη συνέχεια, περιπλανιούνται σε δάση και έλη αναζητώντας τα τανκ.
Ο Βλαντίμιρ έχει τη μεγαλύτερη εμπειρία στο περπάτημα μέσα στη λάσπη. Όταν είναι πολύ βαθιά, φορούν στολές προστασίας από χημικά. Χρησιμοποιούν ανιχνευτές μετάλλων και ψηλαφούν τη λάσπη με ειδικές ανιχνευτικές ράβδους, μήκους έως και 8 μέτρων.
«Είναι εύκολο να κυνηγάς όταν σου δείχνουν ένα συγκεκριμένο σημείο», λέει ο Μικαλούτσκι. «Αλλά για να φτάσεις στο σημείο μπορεί να χρειαστεί να διανύσεις πέντε χιλιόμετρα μέσα σε έλη ή χιόνι. Φτάνεις στο σημείο και μετά πρέπει να σέρνεσαι ξανά πίσω».
Για τη δική τους ασφάλεια, οι κυνηγοί τανκ δεν πηγαίνουν ποτέ μόνοι τους στα έλη.
Συχνά περνάνε τις νύχτες μέσα σε ένα φορτηγάκι. «Ο ισχυρότερος παγετός που έχουμε περάσει ποτέ, ενώ κοιμόμασταν στο φορτηγάκι, ήταν -33 °C», λέει ο Vladimir.
Το καλοκαίρι υπάρχει ένα άλλο πρόβλημα: «Τι θόρυβος! Φαίνεται ότι τα κουνούπια θα αναποδογυρίσουν το φορτηγάκι μας».
Τα εντομοαπωθητικά δεν βοηθούν στα έλη. Οι συνθήκες είναι εξαιρετικά δύσκολες όταν κάνει ζέστη: πρέπει να εργάζονται με παχιά μπουφάν και καπέλα, ακόμα και όταν η θερμοκρασία φτάνει τους 30 °C, λόγω των εντόμων.
Τι γίνεται όταν βρίσκουν ένα τανκ;
Όταν ένα τανκ εντοπίζεται και ανασύρεται, φτάνουν αξιωματικοί του λευκορωσικού υπουργείου Εσωτερικών, παίρνουν τα πυρομαχικά και αποκλείουν την περιοχή, ώστε κανείς να μη «χτυπηθεί από κάτι στο κεφάλι».
Οι αξιωματικοί του υπουργείου Έκτακτης Ανάγκης αποστραγγίζουν την περιοχή όπου έχει κολλήσει το άρμα. Στη συνέχεια, έρχονται οι ναρκοκυνηγοί του υπουργείου Άμυνας, οι οποίοι καθαρίζουν την περιοχή από νάρκες, ενώ τα πυρομαχικά απομακρύνονται και καταστρέφονται.
«Δεν έχει εκραγεί ποτέ κανένα τανκ» λέει ο Βλαντίμιρ, χτυπώντας ξύλο για γούρι.
Ένα KV-1 ανασύρθηκε τον Νοέμβριο του 2015 κοντά στο Senno, στην περιοχή Vitebsk της Λευκορωσίας. Το KV-1 είχε κολλήσει εκεί τον Ιούλιο του 1941, όταν έλαβε χώρα μία από τις μεγαλύτερες μάχες αρμάτων του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Στη μάχη συμμετείχαν περίπου 2.000 άρματα και από τις δύο πλευρές, συμπεριλαμβανομένου του KV-1.
Μετά από μια μακρά μάχη, οι σοβιετικές δυνάμεις αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, με τα άρματα να λαμβάνουν εντολή να περάσουν μέσα από τα δάση για να αποφύγουν τις αεροπορικές επιθέσεις. Αυτό το τεράστιο όχημα, βάρους 47 τόνων, κόλλησε σε έναν βάλτο.
«Το σιδερένιο οδόφραγμα»
Το KV-1 ήταν σχεδόν αδιαπέραστο από τα αντιαρματικά όπλα της εποχής και ήταν οπλισμένο με ένα ισχυρό πυροβόλο 76 mm, που μπορούσε να καταστρέψει οποιοδήποτε άρμα μάχης του γερμανικού στρατού.
Όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν τον Ιούνιο του 1941, τα KV-1 είχαν μόλις τεθεί σε υπηρεσία και προκάλεσαν σοκ στους Γερμανούς.
Σε ένα περιστατικό στη Λιθουανία, τον Ιούνιο του 1941, ένα μόνο KV-1 καθυστέρησε μια μεραρχία Panzer για μία ολόκληρη μέρα.
Οι Γερμανοί εντυπωσιάστηκαν τόσο πολύ από το KV-1, που το αποκαλούσαν «το σιδερένιο οδόφραγμα».
Ο Γιακούσεφ θυμάται επίσης όταν ανέσυραν ένα γερμανικό Panzer III τανκ, που είχε πέσει σε βάλτους στην περιοχή του Βιτέμπσκ: «Το άρμα ήταν εντελώς καινούργιο, είχε διανύσει μόνο 400 χιλιόμετρα. Το πλήρωμα το εγκατέλειψε βιαστικά, όλα τα αντικείμενα είχαν μείνει στη θέση τους».
Μέσα στο αναποδογυρισμένο άρμα βρέθηκαν ένα ζευγάρι κιάλια, κάλτσες, βιβλία γεωπονίας και λογιστικής. Φαίνεται ότι οι Γερμανοί ήταν σίγουροι ότι θα κατακτούσαν την ΕΣΣΔ και ήδη έκαναν σχέδια για μετά τον πόλεμο.
Μέσα στο άρμα βρέθηκε ένα δέμα από τη Γερμανία για έναν από τους επιβάτες. Μέσα στο δέμα υπήρχαν σοβιετικές βούρτσες μαλλιών και ξυράφια.
«Φάγαμε ακόμη και τη γερμανική σοκολάτα από αυτό το άρμα», λέει ο Μικαλούτσκι.
Τώρα, το ανακαινισμένο άρμα βρίσκεται στο Κρατικό Μουσείο του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου της Λευκορωσίας, στο Μινσκ.
Πάντα ήταν πιο εύκολο να ανασύρεις άρματα μάχης, παρά να τα αναπαλαιώσεις. Το KV-1 που βρήκαν χρειάστηκε πέντε μήνες αποκατάστασης.
Τώρα, το KV-1 διαφέρει από το αρχικό όχημα μόνο σε λίγα εξαρτήματα.
Πού πηγαίνουν τα τανκ μετά την αναπαλαίωσή τους;
Μερικά από αυτά τοποθετούνται σε βάσεις ως μνημεία (σχεδόν κάθε πόλη της Λευκορωσίας έχει από ένα), ενώ άλλα γίνονται εκθέματα σε μουσεία στη Λευκορωσία ή τη Ρωσία. Δεν είναι εύκολο να πωληθούν στο εξωτερικό. Η άδεια πώλησης εκδίδεται μόνο αν υπάρχουν περισσότερα από δύο αντίτυπα στη χώρα.
Ένα τανκ τύπου BT-7, που η ομάδα του Βλαντίμιρ βοήθησε να επισκευαστεί, είναι το μόνο λειτουργικό αντίτυπο στον κόσμο. «Λειτουργεί κανονικά. Με τους τροχούς μπορεί να φτάσει τα 70 χλμ./ώρα και με τις ερπύστριες τα 55 χλμ./ώρα», λέει ο Βλαντίμιρ. Την εποχή που κατασκευάστηκε, το 1935, ήταν το ταχύτερο άρμα μάχης στον κόσμο».
Ο μεγαλύτερος αριθμός αρμάτων παραμένει πάντως στο μουσείο «Γραμμής Στάλιν». Τα πιο λειτουργικά μοντέλα βρίσκονται στο υπόστεγο επισκευών. Όταν δεν μαζεύουν σκόνη, συμμετέχουν σε παρελάσεις ή γυρίσματα. Μέχρι και οι δημιουργοί του ηλεκτρονικού βιντεοπαιχνιδιού «World of Tanks» έχουν επισκεφθεί το μουσείο για να ηχογραφήσουν τους ήχους των διαφόρων αρμάτων.
Τουλάχιστον 15 φορές το χρόνο, το μουσείο παρουσιάζει αναπαραστάσεις μαχών του Β' Παγκσμίου Πολέμου.
Το ανακαινισμένο KV-1 φεύγει από το υπόστεγο για να συμμετάσχει σε μια αναπαράσταση. Ο Βλαντίμιρ και οι γιοι του φοράνε κράνη και μετατρέπονται σε πλήρωμα τανκ. Συμμετέχουν και στην παράσταση.
«Στην αρχή οδηγούμε πάντα το τελευταίο ανακαινισμένο άρμα. Δεν εμπιστευόμαστε το μηχάνημα στους άλλους: αν κάψουν τον συμπλέκτη του κινητήρα θα μετατραπεί σε... μνημείο», λέει ο Βλαντίμιρ.
Μετά την αναπαράσταση, το ανακαινισμένο άρμα πλένεται. «Όλα τα άρματά μας είναι αγαπημένα, ακόμα και τα γερμανικά», λέει ο Μικαλούτσκι.
«Παλαιότερα ανακαινίζαμε κυρίως σοβιετικά οχήματα, αλλά με την έναρξη των αναπαραστάσεων τα γερμανικά άρματα έγιναν απαραίτητα. Το να βρεις και να φτιάξεις ένα "γερμανικό" είναι μεγάλη χαρά» επισημαίνει, καταλήγοντας εμφατικά: «Όταν ένα όχημα φεύγει από το εργαστήριο, ένα δάκρυ χαράς πέφτει από τα πρόσωπά μας πάνω στο μέταλλο».