Black Friday: Η απόλυτη γιορτή του καταναλωτισμού, των εκπτώσεων και της μαζικής υστερίας.
Από τις ΗΠΑ στις βιτρίνες της Αθήνας, η «Μαύρη Παρασκευή» έχει εξελιχθεί σε παγκόσμιο εμπορικό φαινόμενο. Οι βιτρίνες γεμίζουν προσφορές, τεράστιες ουρές σχηματίζονται στα καταστήματα και ο κόσμος παρασύρεται σε έναν καταναλωτικό πυρετό.
Κάθε χρόνο, μεγάλες αλυσίδες καταστημάτων και όχι μόνο, προσπαθούν μέρες πριν με ευφάνταστους τρόπους -που ορισμένες φορές αγγίζουν τα όρια της πλύσης εγκεφάλου- να μας πείσουν να τους επιλέξουμε για τις αγορές μας. Ή να μας δημιουργήσουν την ανάγκη για πράγματα που ίσως και να μη χρειαζόμαστε τελικά.
Γιατί όμως μια τέτοια μέρα χαράς τόσο των αγοραστών όσο και τον εμπόρων χαρακτηρίζεται «μαύρη»; Και γιατί απ' όλες τις ημέρες της εβδομάδας, επιλέχθηκε η Παρασκευή και μάλιστα προς το τέλος Νοεμβρίου; Τι είναι η Black Friday, πώς ξεκίνησε και τι σημαίνει σήμερα;
Τι είναι η Black Friday
Η Black Friday είναι η Παρασκευή μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ημέρα των Ευχαριστιών (Thanksgiving) είναι ομοσπονδιακή αργία στις ΗΠΑ και γιορτάζεται την τέταρτη Πέμπτη του Νοεμβρίου, ημερομηνία που καθιερώθηκε ως ενιαία σε ολόκληρη τη χώρα το 1941, σύμφωνα με προεδρικό διάταγμα του Φραγκλίνου Ρούζβελτ.
Παραδοσιακά σηματοδοτεί την έναρξη της χριστουγεννιάτικης αγοραστικής περιόδου και αποτελεί την πιο πολυσύχναστη ημέρα αγορών του έτους στη χώρα. Πολλά καταστήματα προσφέρουν ιδιαίτερα προβεβλημένες εκπτώσεις με μεγάλες μειώσεις τιμών και συχνά ανοίγουν νωρίς, μερικές φορές ακόμα και τα μεσάνυχτα ή ακόμη και ανήμερα της Ημέρας των Ευχαριστιών. Σε ορισμένα καταστήματα, οι προσφορές συνεχίζονται μέχρι τη Δευτέρα («Cyber Monday») ή και για ολόκληρη την εβδομάδα («Cyber Week»).
Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση της φράσης «Black Friday» εμφανίστηκε στο επαγγελματικό περιοδικό Factory Management and Maintenance τον Νοέμβριο του 1951 και δεν είχε καμία σχέση με ανθρώπους που τσακώνονται για τηλεοράσεις με έκπτωση 20%.
Τότε, η έκφραση «Black Friday» αναφερόταν στη συνήθεια των εργαζομένων να δηλώνουν ψευδώς ασθένεια την επόμενη μέρα του Thanksgiving, ώστε να απολαμβάνουν τετραήμερο Σαββατοκύριακο με τις οικογένειές τους, σε βάρος των εργοδοτών τους.
Πώς ξεκίνησε η Black Friday
Πολλοί πιστεύουν ότι ο όρος Black Friday («Μαύρη Παρασκευή») προέρχεται από την ιδέα ότι οι επιχειρήσεις λειτουργούν με οικονομικές ζημίες - βρίσκονται δηλαδή «στο κόκκινο» (in the red) - μέχρι την ημέρα μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών, όταν οι μαζικές εκπτώσεις τούς επιτρέπουν τελικά να περάσουν «στο μαύρο» (in the black), δηλαδή να αρχίσουν να έχουν κέρδος. Ωστόσο, αυτό δεν είναι αληθές.
Η πραγματική προέλευση του όρου εντοπίζεται στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Τότε, οι αστυνομικοί της Φιλαδέλφειας άρχισαν να χρησιμοποιούν τη φράση «Black Friday» για να περιγράψουν το χάος που επικρατούσε στην πόλη, όταν χιλιάδες επισκέπτες από τα προάστια συνέρρεαν για να ξεκινήσουν τα χριστουγεννιάτικα ψώνια τους και, σε ορισμένες χρονιές, για να παρακολουθήσουν και τον ετήσιο αγώνα Army-Navy (αγώνας αμερικανικού ποδοσφαίρου μεταξύ των πανεπιστημίων του Στρατού και του Πολεμικού Ναυτικού, μια από τις παλαιότερες και πιο παραδοσιακές αντιπαλότητες στον κολεγιακό αθλητισμό των ΗΠΑ) το Σάββατο.
Οι δρόμοι γέμιζαν από κόσμο, τα καταστήματα κατακλύζονταν, και η αστυνομία αναγκαζόταν να δουλεύει σε εξαντλητικές βάρδιες για να αντιμετωπίσει κυκλοφοριακή συμφόρηση, ατυχήματα και περιστατικά κλοπών.
Μέσα σε λίγα χρόνια, ο όρος «Black Friday» είχε ήδη καθιερωθεί στη Φιλαδέλφεια, ενώ οι τοπικοί έμποροι -προσπαθώντας να «μαλακώσουν» την αρνητική χροιά- επιχείρησαν να την μετονομάσουν σε «Big Friday». Η πρακτική εισήχθη στη χώρα μας για πρώτη φορά το 2015, ενώ από το 2016 άρχισαν να την εφαρμόζουν όλο και περισσότερες εταιρείες.
Παρότι στην Ελλάδα δεν γιορτάζουμε την Ημέρα των Ευχαριστιών - που είναι και ο λόγος ύπαρξης της Black Friday - γιατί την έχουμε κι εμείς; Γιατί, πολύ απλά, πλέον η μέρα αυτή έχει χάσει τη σύνδεσή της με την αμερικανική αργία και έχει καθιερωθεί παγκοσμίως ως περίοδος εκπτώσεων, με τις εταιρείες να την υιοθετούν για να ενισχύσουν τις πωλήσεις τους πριν από τα Χριστούγεννα.
Πώς έγινε σύμβολο της κατανάλωσης
Η ερμηνεία του όρου με θετικό νόημα -ως ημέρα κερδών για τους λιανοπωλητές- εμφανίστηκε αρκετά αργότερα, στα τέλη της δεκαετίας του 1980.
Τότε, οι έμποροι άρχισαν να διαδίδουν την ιδέα ότι η Παρασκευή μετά το Thanksgiving ήταν η μέρα που οι επιχειρήσεις «περνούν από το κόκκινο στο μαύρο». Έτσι, η Black Friday εδραιώθηκε ως η μεγαλύτερη αγοραστική ημέρα στις Ηνωμένες Πολιτείες και ως η στιγμή που τα καταστήματα άρχιζαν να καταγράφουν κέρδη για τη χρονιά.
Στην πραγματικότητα, όμως, οι περισσότερες επιχειρήσεις σημείωναν τις υψηλότερες πωλήσεις τους το Σάββατο πριν από τα Χριστούγεννα.
Πραγματική «Μαύρη Παρασκευή» με βία και θανάτους
Έχουν υπάρξει αναφορές για βία μεταξύ πελατών την ημέρα αυτή. Από το 2006 έχουν αναφερθεί 7 θάνατοι και 98 τραυματισμοί σε όλες τις ΗΠΑ.
Είναι σύνηθες φαινόμενο να στρατοπεδεύουν καταναλωτές έξω από καταστήματα την αργία των Ευχαριστιών, επιχειρώντας να εξασφαλίσουν θέση στην πρώτη γραμμή και έτσι περισσότερες πιθανότητες να βρουν αυτά που θέλουν να αγοράσουν.
Μια παλαιότερη, σκοτεινότερη «Μαύρη Παρασκευή»
Η φράση Black Friday είχε όμως και μια τελείως διαφορετική σημασία, πολύ πριν συνδεθεί με τις εκπτώσεις.
Στις 24 Σεπτεμβρίου 1869, οι χρηματιστές Jay Gould και Jim Fisk προσπάθησαν να ελέγξουν την αγορά χρυσού στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, αγοράζοντας τεράστιες ποσότητες μετάλλου για να ανεβάσουν τις τιμές.
Όμως, η παρέμβαση του τότε προέδρου των ΗΠΑ, Οδυσσέα Γκραντ (Ulysses S. Grant), διέλυσε τα σχέδιά τους. Το χρηματιστήριο κατέρρευσε ακαριαία, οδηγώντας χιλιάδες Αμερικανούς στη χρεοκοπία -ένα γεγονός που έμεινε στην ιστορία ως η «Μαύρη Παρασκευή» του 1869.
Οι νέες «ημέρες αγορών» που ακολούθησαν
Τα τελευταία χρόνια, η Black Friday έχει πλαισιωθεί από άλλες θεματικές ημέρες αγορών. Ακολουθεί το Small Business Saturday, που ενθαρρύνει τους καταναλωτές να στηρίξουν τοπικά καταστήματα, και το Cyber Monday, που προωθεί τις ηλεκτρονικές αγορές. Στο ίδιο πνεύμα, καθιερώθηκε και το Giving Tuesday, που στοχεύει στη στήριξη φιλανθρωπικών οργανισμών μέσω δωρεών.
Η σύντομη ιστορία της «Μαύρης Πέμπτης»
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, στα μέσα της δεκαετίας του 2000, ξεκίνησε η τάση της λεγόμενης Black Thursday. Μεγάλα καταστήματα όπως η Walmart, προσπαθώντας να αποφύγουν το χάος της Black Friday, άρχισαν να ανοίγουν το βράδυ της Ημέρας των Ευχαριστιών και αργότερα, ολόκληρη τη μέρα.
Η τάση αυτή είχε αρχικά περιορισμένη απήχηση, καθώς πολλοί δεν ήθελαν να εγκαταλείψουν τους εορτασμούς του Thanksgiving. Με την πανδημία του COVID-19, που απαγόρευσε τις μεγάλες συγκεντρώσεις, και με την άνθηση των online αγορών, η δημοτικότητά της μειώθηκε σημαντικά, με αρκετά καταστήματα να εγκαταλείπουν πλήρως την πρακτική.
Είναι τελικά η Black Friday καλή για το εμπόριο;
Ορισμένοι οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι η Black Friday εμποδίζει τους εμπόρους να πουλήσουν τα προϊόντα τους σε κανονικές τιμές πριν από τα Χριστούγεννα.
Ακόμη και πριν από τη Black Friday, η εγγύτητα του Thanksgiving στα Χριστούγεννα προκαλούσε αντιδράσεις για οικονομικούς λόγους, σε σημείο που οι ΗΠΑ είχαν δύο διαφορετικές Ημέρες των Ευχαριστιών το 1939.
Τότε, ο πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ, ανήσυχος ότι οι εορτασμοί του Thanksgiving θα έκοβαν τις πωλήσεις των καταστημάτων τις προσοδοφόρες εβδομάδες πριν τα Χριστούγεννα, μετέθεσε την ημερομηνία στην προτελευταία Πέμπτη του Νοεμβρίου, αφού η τελευταία έπεφτε στις 30 του μήνα.
Η απόφαση, όμως, προκάλεσε αντιδράσεις: 16 πολιτείες την αγνόησαν και συνέχισαν να γιορτάζουν στις 30 Νοεμβρίου. Το φαινόμενο έγινε γνωστό ως «Franksgiving» (σύνθεση των λέξεων Franklin και Thanksgiving) και διατηρήθηκε για δύο χρόνια, μέχρι που ο νόμος άλλαξε ξανά και καθόρισε οριστικά το Thanksgiving την τέταρτη Πέμπτη του Νοεμβρίου, κάτι που ισχύει μέχρι σήμερα.