Ένας Αρμένιος έμπορος χαλιών που το 1925 παλεύει να αποδείξει στη δικαστική αίθουσα ότι είναι «λευκός». Μια celebrity όπως η Καρντάσιαν που το 2024 αποφασίζει να πει σε ένα ριάλιτι σόου τι σημαίνει να είσαι από την Αρμενία.
Το θεατρικό έργο «Meet the Cartozians» ενώνει αυτά τα δύο άκρα και αποκαλύπτει το πιο ευάλωτο νεύρο της αμερικανικής ταυτότητας: πώς μια χώρα χτίζει, πουλά και αναθεωρεί την «καταγωγή» της κάθε δεκαετία.
Αν δεν υπήρχε η πραγματική υπόθεση U.S. v. Cartozian του 1925, θα έπρεπε να την είχε εφεύρει η ίδια η Αμερική: ένας Αρμένιος έμπορος χαλιών που χάνει την υπηκοότητά του επειδή δεν θεωρείται «αρκετά λευκός». Έναν αιώνα μετά, οι απόγονοί του μαζεύονται σε ένα reality show που θυμίζει επικίνδυνα τους Kardashians, όπου μια πανίσχυρη influencer καθορίζει τι σημαίνει αρμενικότητα με τον ίδιο τρόπο που καθορίζει τι σημαίνει viral.
Το έργο της Ταλέν Μοναχόν δεν παίζει απλώς με τη σύγκρουση δύο εποχών. Παίζει με τη σύγκρουση δύο μηχανών παραγωγής ταυτότητας: της δικαστικής αίθουσας και της κάμερας. Οι Cartozians του 1925 παλεύουν να πείσουν τον νόμο ότι ανήκουν στη «λευκή φυλή». Οι Cartozians του 2024 παλεύουν να χωρέσουν στη σεζόν μιας celebrity που τους βλέπει ως περιεχόμενο. Και ανάμεσα στα δύο, η Αμερική αλλάζει ορισμούς όπως αλλάζει φίλτρα στο Instagram.
Το θεατρικό έργο «Meet the Cartozians» της Ταλέν Μοναχόν είναι μια ανατομία, ένα ακριβές, χειρουργικό άνοιγμα πάνω στο σώμα της αμερικανικής ιδέας περί φυλής και ένταξης. Όπως εύστοχα παρατήρησε το New York Theatre Guide, «ακόμη κι όταν το έργο μπλέκει σε νομικές και ανθρωπολογικές ταξινομήσεις, παραμένει στην καρδιά του βαθιά ανθρώπινο». Αυτή είναι και η μυστική του δύναμη: το πολιτικό και το ατομικό, το γελοίο και το τραγικό, παρατίθενται δίπλα-δίπλα σαν δύο καθρέφτες που σε αναγκάζουν να δεις πιο πολλά από όσα θα ήθελες.
Στην πρώτη πράξη, η Μοναχόν μάς μεταφέρει σε ένα βαρύ σαλόνι του Πόρτλαντ του 1920, σαν μια μνήμη που δεν έχει ακόμη ξασπρίσει. Το πιάνο, το περσικό χαλί, η ατμόσφαιρα ενός σπιτιού που προσπαθεί να προσποιηθεί σταθερότητα: όλα αποπνέουν εκείνη την εύθραυστη περηφάνια των πρώτων μεταναστών. Είναι ένας κόσμος όπου οι οικογένειες κουβαλούν ακόμη τη μυρωδιά της απώλειας, αλλά πρέπει να την τακτοποιήσουν με τον τρόπο που απαιτεί ένας δικαστής.
Ο Τάτος Καρτοζιάν (τον υποδύεται ο Nael Nacer) μαθαίνει ότι η αμερικανική κυβέρνηση τού αφαιρεί την υπηκοότητα: δεν είναι αρκετά λευκός. Έχει ζήσει, εργαστεί, πληρώσει φόρους, αλλά αυτά δεν αρκούν. Ο δικηγόρος του, Μακ Κάναντ, εξηγεί ότι θα πρέπει να αποδείξουν πως οι Αρμένιοι είναι «καυκάσια φυλή», με άλλα λόγια, λευκοί. Η γελοιότητα της απόδειξης είναι σχεδόν σαν φάρσα, και η Μοναχόν τη χειρίζεται με λεπτή ειρωνεία. Δεν πρόκειται για απλή επιβίωση· πρόκειται για ανακατασκευή του εαυτού.
Όπως σημείωσε το The Wrap, «η πιο αστεία νέα παράσταση της χρονιάς ασχολείται κατά βάση με μια γενοκτονία». Ένα σχόλιο που συλλαμβάνει τον τρομερό συνδυασμό: γέλιο πάνω από πληγές που δεν έχουν κλείσει ποτέ. Η Andrea Martin, η σπουδαία Αμερικανο-Καναδή ηθοποιός αρμενικής καταγωγής -βραβευμένη με Tony- παίζει δύο ρόλους στο «Meet the Cartozians»: Την Markrid την γιαγιά αρχηγό της μητριαρχιακής οικογένειας το 1920 (κάτι σαν την Κρις Τζένερ) και την ιστορικό και φιλάνθρωπο Rose στην πράξη του 2024.
Το μεγάλο εύρημα της Μοναχόν είναι το διπλό καστ: οι ίδιοι ηθοποιοί που στη δεκαετία του '20 παλεύουν να γίνουν «λευκοί», στον 21ο αιώνα παλεύουν συνειδητά ή ασυνείδητα να γίνουν «αρκετά Αρμένιοι» για μια τηλεοπτική κάμερα. Το σύστημα αυτό προσφέρει μια σχεδόν μεταφυσική εμπειρία: τα σώματα κουβαλούν μνήμη. Οι πρωταγωνιστές αλλάζουν εποχή, επάγγελμα, φιλοδοξία, αλλά κάτι αχνό από τον προηγούμενο ρόλο επιβιώνει. H ταυτότητα, μοιάζει να λέει η παράσταση, δεν είναι ποτέ ξεκάθαρη. Είναι μια σκιά που επιμένει.
Η δεύτερη πράξη ανοίγει με επιθετική φωτεινότητα. Η σκηνοθεσία του David Cromer εναλλάσσει τον ζεστό, σκουρόχρωμο ρεαλισμό του πρώτου μισού με μια σχεδόν αεροστεγή λάμψη reality show. Ξαφνικά, όλα είναι υπερ-φωτισμένα, υπερ-καθαρά, ένα περιβάλλον που δεν επιτρέπει καμία σκιά ή αμφιβολία. Στο στούντιο του ψευδο-«Meet the Cartozians», οι καλεσμένοι περιμένουν τη «Celebrity». Μόνο που εκείνη έχει καθυστερήσει: μία κρίση στην ομάδα που ασχολείται με το μακιγιάζ και το styling της. Το σετ θυμίζει την Καλιφόρνια, το Καλαμπάσας όπου ζουν οι Καρντάσιαν, ως έναν τόπο όπου όλα είναι εικόνα. Και όπου η καταγωγή πρέπει να χωρέσει σε μια αφήγηση 27 λεπτών. Όσο διαρκεί ένα επεισόδιο του ριάλιτι σόου.
Τα κοστούμια του Enver Chakartash παίζουν με τρεις βαθμίδες: ιστορία, ειρωνεία, μεταμφίεση. Όταν οι σύγχρονοι χαρακτήρες φορούν «αρμενικές παραδοσιακές στολές» (όπως τις αντιλαμβάνεται μια παραγωγή τηλεόρασης), δημιουργείται ένας άβολος διάλογος: τι σημαίνει παράδοση; Ποιος την επιλέγει; Ποιος την σκηνοθετεί;
Το έργο μετατρέπεται σταδιακά σε μια σπουδή πάνω στην αξία της λευκότητας. Το 1925, ήταν εισιτήριο ζωής. Το 2024, είναι άλλοτε βάρος, άλλοτε εργαλείο, άλλοτε αόρατο πλεονέκτημα. Η Μοναχόν δεν παίρνει θέση υπέρ καμίας εκδοχής. Στήνει έναν κύκλο χαρακτήρων και τους αφήνει να παλέψουν.
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι Αρμένιοι πρέπει να ενταχθούν στη νέα απογραφική/εθνοτική κατηγορία MENA (Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική), για να υπάρξει καταγραφή αδικιών και διακρίσεων. Άλλοι επιμένουν ότι το ιστορικό «κέρδος» της λευκότητας δεν μπορεί να εγκαταλειφθεί εύκολα. Σε μια από τις πιο δυνατές σκηνές, ο Nardek -ο καθηγητής από την Τεχεράνη- φωνάζει ότι το να ανέβεις στην Αμερική σημαίνει να αποτάξεις κάτι από τον εαυτό σου. Και ότι η Celebrity κάνει καριέρα παίζοντας με τις δύο πλευρές της φυλετικής απόχρωσης, αλλάζοντάς τες όπως αλλάζει φίλτρα στο Instagram.
Το έργο κλείνει με μια μελαγχολική νότα: η Αμερική ζητάει να εξηγήσεις τι είσαι με τον τρόπο που εκείνη θέλει. Η μνήμη γίνεται performance. Η καταγωγή γίνεται σενάριο. Η επιβίωση γίνεται περιεχόμενα για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το «Meet the Cartozians» δεν είναι έργο για την Αρμενία. Είναι έργο για την Αμερική, για τη χώρα που χτίστηκε από ανθρώπους που έφτασαν εδώ για να σωθούν, αλλά που αναγκάστηκαν να διαπραγματευτούν τη μνήμη τους για να παραμείνουν.
Οι παραστάσεις του «Meet the Cartozians» ολοκληρώθηκαν την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου σε καθεστώς sold out, επιβεβαιώνοντας τη δυναμική του έργου στο Off-Broadway. Οι κριτικές υπήρξαν σαρωτικά θετικές: οι New York Times το ανέδειξαν ως Critic’s Pick χαρακτηρίζοντάς το «πλούσιο, καθηλωτικό και εξαιρετικά πολυεπίπεδο», το The Wrap μίλησε για «την πιο αστεία νέα παράσταση της χρονιάς», το New York Theatre Guide για «υποδειγματική ισορροπία ανάμεσα στο ιστορικό βάρος και τη δραματική ένταση», ενώ το Nerds of Color το περιέγραψε ως «διεισδυτικό και βαθιά συγκινητικό». Ένα έργο που από την πρώτη έως την τελευταία του μέρα απέδειξε ότι η Ιστορία, όταν παίζεται σωστά, γίνεται αληθινά ακαταμάχητη σκηνή.