Στο ανενεργό terminal του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών, εκεί όπου άλλοτε αντηχούσαν ανακοινώσεις πτήσεων, ο Κώστας Πράπογλου εγκαθιστά μια έκθεση-ταξίδι. Μέσα σε έναν χώρο που έχει πάψει να κινείται, η τέχνη ανασυστήνει την εμπειρία του χρόνου, της απουσίας και της προσμονής.
Στους διαδρόμους ενός αεροδρομίου, εκεί όπου οι φωνές μπλέκονται με ανακοινώσεις, βήματα, και την αίσθηση μιας στιγμιαίας φυγής, ο Κώστας Πράπογλου που έχει επιμεληθεί αξέχαστες εκθέσεις σε τόπους μεταιχμιακούς (Ψυχιατρείο στο Δαφνί, εργοστάσιο Πεταλούδα, Μέγαρο Σλήμαν) εντόπισε κάτι που δεν υπακούει στην κανονικότητα: την ποίηση της αναμονής.
Το «all aboard», η νέα του έκθεση (με τον αστικό μη κερδοσκοπικό οργανισμό artefact athens) στο ανενεργό terminal του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών, μετατρέπει έναν χώρο αυστηρού ελέγχου σε τόπο στοχασμού. Έναν ενδιάμεσο χώρο, όπου η τέχνη δεν ζητά να «περάσεις», αλλά να σταθείς.
Η ποίηση του αερολιμένα Ελευθέριος Βενιζέλος
«Ως αφετηρία υπήρξε η γοητεία ενός χώρου που κανονικά υπακούει σε αυστηρούς κανόνες κίνησης, ελέγχου και αναμονής», μου λέει. «Το ανενεργό terminal, μέσα σε ένα αεροδρόμιο που πάλλεται διαρκώς από ροές ταξιδιωτών, αποτελεί ένα παράδοξο. Είναι ένα κέλυφος ζωντανό και ταυτόχρονα αδρανές. Αυτή η διττή κατάσταση με τράβηξε, όπως με μαγνητίζει κάθε τόπος που κρατά μνήμη και παύση. Η ιδέα δεν ήταν να “μετατρέψω” τον αερολιμένα, αλλά να ανασύρω την ποίηση που ήδη ενυπάρχει στην ταυτότητα και την ιστορία του».
Η λέξη μετάβαση είναι παντού. Όχι μόνο γιατί το αεροδρόμιο είναι ο κατεξοχήν χώρος των μετακινήσεων, αλλά γιατί η ίδια η Αθήνα μοιάζει να βρίσκεται, όπως λέει ο Κώστας Πράπογλου, «σε μια παρατεταμένη φάση μετάβασης: από πόλη-φορέα ενός βαρέος ιστορικού παρελθόντος σε μητρόπολη που διαπραγματεύεται καθημερινά το παρόν και το μέλλον της».
«Το αεροδρόμιο», συνεχίζει, «είναι μια μικρογραφία αυτής της συνθήκης. Είναι τόπος εισόδου και εξόδου, σημείο συνάντησης του τοπικού με το διεθνές. Στην έκθεση «all aboard» η μετάβαση γίνεται όχημα στοχασμού για μια Αθήνα που δεν στέκεται πλέον σε ακινησία, αλλά διεκδικεί τη θέση της σε έναν παγκόσμιο διάλογο μέσω της εικαστικής πράξης, χωρίς να απεμπολεί την ιστορική της μνήμη».
Ένας χώρος γεμάτος αθέατες ιστορίες
Η ουδέτερη ζώνη ενός terminal, με τα ψυχρά φώτα και τους ανώνυμους διαδρόμους, θα μπορούσε να τρομάζει έναν επιμελητή. Όχι όμως τον Πράπογλου. «Το αεροδρόμιο δεν είναι ποτέ ουδέτερο, είναι πρωτίστως ένας μεταιχμιακός τόπος», εξηγεί. «Εδώ, η αναμονή και ο έλεγχος αποκτούν σχεδόν υπαρξιακή διάσταση. Είναι ένας χώρος που στέκει ανάμεσα στο οικείο και το ξένο, στο προσωπικό και το συλλογικό, μια σφαίρα πραγματικότητας όπου η προσμονή συναντά την απώλεια και η επιθυμία τον φόβο. Δεν ένιωσα τον χώρο ως απειλή αλλά ως αποκάλυψη. Είναι μια ζώνη χωρίς ιδιοκτησία, γεμάτη αθέατες ιστορίες».
Η συναισθηματική κίνηση του έκθεσης θυμίζει πτήση: απογειώνεται, αιωρείται, προσγειώνεται. Όπως οι άνθρωποι που παρατηρεί ο ίδιος στις αφίξεις και τις αναχωρήσεις. «Η αλήθεια των ανθρώπων αποκαλύπτεται πάντοτε σε στιγμές οριακές. Στην αναχώρηση φανερώνεται η αγωνία της απώλειας, στην άφιξη η ελπίδα και η αναγέννηση. Θα έλεγα ότι είμαστε πιο αληθινοί εκεί όπου η βεβαιότητα διαρρηγνύεται στο ενδιάμεσο της αφής και της αποδέσμευσης».
Ridley Scott, Olafur Eliasson αλλά και Θεόφιλος
Ο ίδιος προσεγγίζει την έννοια του επιμελητή όχι ως αφηγητή με έλεγχο, αλλά ως αρχιτέκτονα συντονισμών. «Δεν θα έλεγα ότι υφίσταται μια μονοδιάστατη αφήγηση. Περισσότερο πρόκειται για μια ροή που διακλαδίζεται σε πολλαπλές υποενότητες. Τα βίντεο, τα γλυπτά, οι εγκαταστάσεις, η περφόρμανς συνθέτουν διαφορετικά πεδία εμπειρίας. Η ισορροπία βασίστηκε σε μια διαρκή αναμέτρηση με τον ίδιο τον χώρο, που λειτουργεί ως υποδοχέας αυτών των φωνών. Το ζητούμενο ήταν να δημιουργηθεί μια ατμόσφαιρα συνέχειας, όπως συμβαίνει σε κάθε πραγματικό ταξίδι με πολλούς ενδιάμεσους σταθμούς».
Το «all aboard» φέρνει σε διάλογο μεγάλους διεθνείς καλλιτέχνες -τον Ridley Scott, τον Olafur Eliasson, τη Francesca Woodman- με Έλληνες δημιουργούς διαφορετικών γενεών, ακόμη και με ιστορικές φιγούρες όπως ο Θεόφιλος.
Ο επιμελητής της έκθεσης, Κώστας Πράπογλου εξηγεί: «Η επιλογή δεν υπηρετεί τη λογική της αντιπαραβολής, αλλά της πολυφωνίας. Ήθελα να δημιουργηθεί ένα πεδίο συντονισμών και αποκλίσεων. Με ενδιαφέρει να εντάσσεται η ευρύτερη ελληνική δημιουργία σε μια πλατφόρμα διάδρασης όχι μόνο με σύγχρονους Έλληνες αλλά και με διεθνείς. Έτσι καλλιεργείται μια συνομιλία χωρίς σύνορα, όπου οι τοπικές και οι παγκόσμιες φωνές αλληλοτροφοδοτούνται».
Τέχνη: όχι κλειστός κώδικας, αλλά ανοιχτός χώρος εμπειρίας
Ρωτάω ποιο κοινό τον ενδιαφέρει περισσότερο: ο τυχαίος ταξιδιώτης που «σκοντάφτει» στην έκθεση ή ο μυημένος θεατής που έρχεται σκόπιμα. «Με ενδιαφέρουν όλοι», απαντά χωρίς δισταγμό. «Ο τυχαίος ταξιδιώτης που “σκοντάφτει” στην έκθεση δεν είναι πραγματικά τυχαίος· σκοντάφτει επειδή, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, θέλει να σκοντάψει. Η συνάντηση με το απρόσμενο μπορεί να είναι η πιο αυθεντική εμπειρία. Από την άλλη, το εξειδικευμένο κοινό φέρνει εργαλεία ανάλυσης που εμπλουτίζουν τον διάλογο. Στις εκθέσεις μου επιδιώκω να συνυπάρχουν όλοι· να αισθανθούν ότι η τέχνη δεν είναι κλειστός κώδικας αλλά ένας ανοιχτός χώρος εμπειρίας».
Για τον Πράπογλου, η επιτυχία μιας έκθεσης δεν μετριέται μόνο σε αριθμούς επισκεπτών. «Η ουσία βρίσκεται στον δημόσιο διάλογο που προκύπτει, στις συζητήσεις που γεννιούνται μετά την έξοδο από τον χώρο, στην εσωτερική μετατόπιση που βιώνει ο θεατής. Οι μη θεσμικοί χώροι είναι λιγότερο αναμενόμενοι, πιο ανοιχτοί στην τυχαία συνάντηση. Η εμπειρία γίνεται πιο άμεση, σχεδόν απροστάτευτη. Η επιτυχία μετριέται με το πόσο αυτοί οι χώροι καταφέρνουν να διαμορφώσουν μια νέα ευαισθησία, να ανοίξουν μια άλλη σχέση ανάμεσα στην τέχνη και την κοινωνία».
Η τέχνη και ο αποχωρισμός
Ο ίδιος βλέπει τον ταξιδιώτη ως «οντότητα υπό συνεχή ανάγνωση» -και αυτή η φράση μοιάζει να συνοψίζει τη δική του κοσμοαντίληψη. «Έχοντας ζήσει πολλά χρόνια στο εξωτερικό, έμαθα πως κάθε μετακίνηση αφήνει ίχνη που μας διαμορφώνουν. Η ζωή αποτελείται από διαρκείς αφίξεις και αναχωρήσεις: όχι μόνο από ταξίδια, αλλά κι από αποχωρισμούς που δεν έχουν επιστροφή. Η τέχνη, όπως και ο αποχωρισμός, γίνεται έτσι ένας τόπος συνέχειας μέσα στην αβεβαιότητα».
Και τελικά, ποιος είναι ο διάλογος που λείπει σήμερα στην Αθήνα και θέλει να προκαλέσει; «Μας λείπει μια συνομιλία που να μας προκαλεί να ονειρευτούμε, να αγαπήσουμε, να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας, να σεβαστούμε και να εκτιμήσουμε ο ένας τον άλλον. Συχνά κρυβόμαστε πίσω από ρητορικές και λογιοτατισμούς που δεν αφήνουν κανένα αποτύπωμα. Ελπίζω οι εκθέσεις μου να λειτουργούν ως ζωντανή εμπειρία, μια κοινή πράξη που δεν τελειώνει στη στιγμή της θέασης, αλλά συνεχίζεται μετά: στις σχέσεις, στις συζητήσεις, στη μνήμη. Αυτό το ίχνος της συνέχειας είναι ίσως η πιο ουσιαστική συμβολή της τέχνης στον δημόσιο βίο».
Ιnfo
Έκθεση στον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών "Ελευθέριος Βενιζέλος". Aπό 9 Οκτωβρίου ως 9 Νοεμβρίου, στο Express Facility, κτίριο που βρίσκεται παράλληλα με τον δυτικό διάδρομο απογείωσης και προσγείωσης. Επιμέλεια | κείμενα | concept design: Κώστας Πράπογλου
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες (αλφαβητικά)
Άννα Αμπαριώτου, Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, Άννα Αντάρτη, Κλίτσα Αντωνίου, John Baldessari, Αλέξανδρος Βασμουλάκης, Robert Cahen, Αικατερίνη Γεγησιάν, Ειρήνη Γκόνου, Susan Daboll, Maya Deren, Olafur Eliasson, Σοφία Ζαράρη, Ρόζα Ζεϊντάν, Ελένη Ζούνη, Michal Heiman, Έλυα Ηλιάδη, Αννίτα Καλημέρη, Βασίλης Καρακατσάνης, Λίζη Καλλιγά, Τζένη Μαρκέτου, Βαρβάρα Μαυρακάκη, Αριάννα Οικονόμου, Μιχαήλ Παρλαμάς, Άντα Πετρανάκη, Λία Πέτρου, Λίνα Πηγαδίωτη, Yulia Pinkusevich, Εύη Σαββαΐδη, Ισμήνη Σαμανίδου, Ridley Scott, Δήμητρα Σκανδάλη, Νάντια Σκορδοπούλου, Jesse Leroy Smith, Μαριάννα Στραπατσάκη, Tonoptik, Νίκος Τρανός, Κλαίρη Τσαλουχίδη - Χατζημηνά, Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, Francesca Woodman.
