Ο διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης, Νίκος Σταμπολίδης, περιγράφει στο iefimerida την πρώτη νύχτα που το φτερωτό άγαλμα Λαμασσού του Μάικλ Ράκοβιτς έμεινε μόνο κάτω από το φεγγάρι στον κήπο του Μουσείου, και μιλά για την δική του ΑΙ, την «αρχέγονη νοημοσύνη» που αντιστέκεται στην ψυχρότητα της τεχνητής.
Το πρωί που οι γερανοί μετέφεραν στον κήπο του Μουσείου της Ακρόπολης τα μέλη που απαρτίζουν το σώμα του ύψους 4,3 μέτρων αγάλματος Lamassu of Nineveh (2018) του Μάικλ Ράκοβιτς, οι επισκέπτες ταράχθηκαν. «Νόμιζαν στην αρχή ότι επιστρέφουν τα Γλυπτά του Παρθενώνα», μου λέει ο καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης, διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης.
Φτιαγμένο από θραύσματα 15.000 κονσερβών σιροπιού χουρμά από το Ιράκ, το έργο είναι πιστό αντίγραφο του φτερωτού ταύρου της προστατευτικής ασσυριακής θεότητας που στεκόταν στην είσοδο της Πύλης Νεργκάλ της Νινευή ήδη από το 700 π.Χ. Καταστράφηκε το 2015 από τον ISIS, μαζί με πλήθος αρχαιοτήτων στο Μουσείο της Μοσούλης.
Ο Ράκοβιτς έκανε μία χειρονομία αντίστασης και μνήμης που αντιστρέφει τη λογική της καταστροφής. Αντί να θρηνεί τα χαμένο Λαμασσού, ο καλλιτέχνης τα ανασταίνει με ταπεινά υλικά -κονσέρβες, μέταλλο, χαρτί- μετατρέποντας τη λήθη σε επιμονή και το τραύμα σε επιβίωση. Αυτή είναι η καρδιά της δουλειάς του συνολικά.
Στο μονοπάτι της ανασκαφής, να θυμίζει τις λεηλασίες
Ο Νεργκάλ, την πύλη του οποίου φυλάει ο φτερωτός ταύρος, ήταν ο θεός του πολέμου και του θανάτου. Μία από τις σκοτεινότερες αλλά και πιο σύνθετες μορφές της ασσυριακής θεολογίας, κυβερνούσε τον Κάτω Κόσμο μαζί με τη θεά Ερεσκιγκάλ, βασίλισσα των νεκρών. Ήταν ο θεός της καταστροφής αλλά και της αναγέννησης, της φωτιάς που καίει για να εξαγνίσει, εξηγεί ο Νίκος Σταμπολίδης.
Δεν είναι τυχαίο που το Λαμασσού του Ράκοβιτς στέκεται σήμερα κάτω από την Ακρόπολη ως φρουρός όχι μόνο του παρελθόντος, αλλά και της μνήμης της βίας, εκεί όπου η τέχνη και η ιστορία συναντούν τη σκοτεινή τους αντανάκλαση. Τοποθετημένο από τους επιμελητές Νίκο Σταμπολίδη και Ελίνα Κουντούρη (διευθύντρια του ΝΕΟΝ) κοντά στην ανασκαφή, εκεί όπου τα ίχνη του χρόνου αφηγούνται άλλες καταστροφές, το έργο μοιάζει να συνομιλεί με τα λεηλατημένα μάρμαρα του Παρθενώνα.
Ας επιστρέψουμε όμως στη νύχτα που οι γερανοί έφυγαν, οι πόρτες του μουσείου έκλεισαν και το Λαμασσού έμεινε μόνο του, να αντικρίζει τον Παρθενώνα. Ο ουρανός ήταν γεμάτος σύννεφα. «Ξαφνικά, το φεγγάρι βγήκε από πίσω τους σαν αποκάλυψη. Ήταν μια στιγμή μεταφυσική, ένα θείο δώρο», θυμάται ο Σταμπολίδης.
Είχε κατέβει στον κήπο για να διαβάσει τη σφηνοειδή επιγραφή στη δεξιά πλευρά, εκεί όπου δεν υπάρχουν φτερά αφού ο ταύρος ακουμπούσε στον τοίχο: «Ο Σενναχειρείμ, βασιλιάς του κόσμου, βασιλιάς της Ασσυρίας, έβαλε το εσωτερικό και το εξωτερικό τείχος της Νινευή να χτιστούν εκ νέου και να υψωθούν τόσο ψηλά όσο τα βουνά», αναγράφεται.
«Οι άνθρωποι δεν μαθαίνουν από την Ιστορία»
«Ποιητική υπερβολή», χαμογελά, «αλλά και μαρτυρία ενός κόσμου που πίστευε στη δύναμη της δημιουργίας. Αυτή η γη -η Μεσοποταμία, η Συρία- είναι η μήτρα, το λίκνο. Από εκεί ξεκίνησαν τα πάντα· κι όμως, εκεί ξέσπασαν και οι περισσότεροι θρησκευτικοί πόλεμοι της αρχαιότητας. Δείτε τι συμβαίνει και σήμερα. Οι άνθρωποι δεν μαθαίνουν από την Ιστορία· αντί να προχωρούν προς την ανθρωπιστική πλευρά, οπισθοχωρούν», λέει ο καθηγητής και είναι προφανές ότι αυτό το συγκλονιστικό γλυπτό που τοποθετήθηκε στον δρόμο για την ανοιχτή ανασκαφή και την ανοιχτή πληγή της Ακρόπολης, φέρνει στην επιφάνεια με τον τρόπο που μόνο η τέχνη μπορεί τις πιο σκληρές αλήθειες της ανθρωπότητας..
Το όνομα Σενναχειρείμ αποτελείται από τρεις ακκαδικές λέξεις και σημαίνει: «Ο Σιν, ο θεός της σελήνης, έχει αποκαταστήσει τους αδελφούς σε εμένα». Παράξενο. «Η μητέρα του, σύζυγος του βασιλιά Σαργών Β΄, έχασε δύο παιδιά», εξηγεί. «Τότε ο θεός του φεγγαριού της χάρισε έναν τρίτο γιο, αντικαθιστώντας την απώλεια των δύο άλλων. Έτσι προέκυψε το όνομά του. Κάτι που υπάρχει και στη δική μας παράδοση: όταν μια γυναίκα χάνει διαδοχικά δύο παιδιά, το τρίτο το βαφτίζουν Σταμάτη ή Σταματίνα -για να σταματήσει το κακό. Και γιορτάζουν του Αρχαγγέλου Μιχαήλ».
Ο Σενναχειρείμ υπήρξε από τους πιο ισχυρούς ηγέτες. Επέκτεινε τα τείχη της Νινευή στα δώδεκα χιλιόμετρα, αύξησε τις πύλες σε δεκαοκτώ. Σε μία από αυτές στεκόταν το Λαμασσού που κατέστρεψε ο ISIS και ανέστησε ο Ράκοβιτς με κομμάτια κονσερβών χουρμάδων -του καρπού που διαπερνά την ιστορία του Ιράκ.
«Ο τρόπος που
χειρίζεται τα υλικά -κονσέρβες, μέταλλο, χρώμα- είναι συγκλονιστικός. Δεν κάνει
απλώς τέχνη· δίνει νόημα», λέει ο Σταμπολίδης.
«Και το έργο του μιλά και για τη σύγχρονη τραγωδία: για τους Ασσύριους που
ήρθαν πρόσφυγες μετά το 1922 και ως σήμερα αναγκάζονται να δηλώνουν κάθε
ταυτότητα εκτός από τη δική τους.»
Σιωπά λίγο. «Η εξουσία, τα σύνορα, οι συγκρούσεις, είναι ό,τι ζούμε και σήμερα. Το ανθρώπινο μυαλό έχει εκτοξευθεί στα ύψη με την τεχνολογία, την τεχνητή νοημοσύνη. Μα η ανθρωπιά δεν έχει προχωρήσει καθόλου. Θα έπρεπε να μιλάμε για ancestral intelligence, όχι artificial». Aρχέγονη, όχι τεχνητή νοημοσύνη.
Και τότε σκέφτομαι μια φωτογραφία του Ράκοβιτς στο Μουσείο της Ακρόπολης, να φορά μπλουζάκι που γράφει στην πλάτη: Heritage is Humanity. Κληρονομιά σημαίνει ανθρωπιά. Ο Νίκος Σταμπολίδης μιλά με πίκρα για έναν κόσμο που επαναλαμβάνει τα λάθη του, για την ανθρωπότητα που προοδεύει τεχνολογικά αλλά όχι ηθικά. Και τότε, σαν να απαντά στον ίδιο του τον στοχασμό, επαναλαμβάνει τη φράση του Αντισθένη: «Αρχή σοφίας, ονομάτων επίσκεψις».
Ίσως γιατί μέσα στα ονόματα -της Νινευή, της Αθήνας, της Ανθρωπότητας- καθρεφτίζεται πάντα το ίδιο μάθημα που αρνούμαστε να μάθουμε: ότι η αληθινή σοφία αρχίζει μόνο όταν θυμόμαστε ποιοι είμαστε.