Στον Διονύση Σαββόπουλο αποδίδουν πως είχε το χάρισμα να ενώνει με τη μουσική και τους στίχους του όλους τους Έλληνες. Στο πολιτικό πεδίο όμως η γενναιότητά του να αναθεωρεί προκάλεσε εκνευρισμό, θυμό, ακόμα και οργή.
Στα νεανικά του χρόνια ο Διονύσης Σαββόπουλος καταγράφεται δίχως αστερίσκους στην πλευρά της Αριστεράς. Φοιτητής στη Θεσσαλονίκη και κατόπιν στην Αθήνα, συνδέθηκε με τον κόσμο της Νεολαίας της ΕΔΑ, ενώ το 1967, αμέσως μετά το πραξικόπημα, συνελήφθη και βασανίστηκε από τη Χούντα.
Η βίαιη αυτή εμπειρία σφράγισε όχι μόνο το βιογραφικό του, αλλά κι εκείνο το μείγμα ειρωνείας, αλληγορίας και υπόγειας αντίστασης που θα χαρακτήριζε τα πρώτα του έργα. Δεν είναι τυχαίο ότι την περίοδο 1969-1972, με δίσκους όπως «Το Περιβόλι του Τρελλού», «Μπάλλος» και «Βρώμικο Ψωμί», ο Σαββόπουλος γίνεται η φωνή μιας γενιάς που μαθαίνει να μιλάει με σύμβολα, να χλευάζει την αυθαιρεσία και να κλείνει το μάτι στον ακροατή, διεκδικώντας χώρο ελευθερίας μέσα στην ασφυξία της λογοκρισίας.
Οι μαρτυρίες για τις συλλήψεις του το 1967, όπως και οι αναφορές στον αλληγορικό αντιχουντικό τόνο των δίσκων του, είναι σταθερά σημεία αναφοράς σε βιογραφικά και ιστορικά κείμενα για τη δικτατορία.
Η Μεταπολίτευση βρίσκει τον «Νιόνιο» με φήμη σχεδόν μυθική: Ένας τραγουδοποιός που άρπαξε το νήμα της λαϊκής παράδοσης και το έδεσε με την ηλεκτρική κιθάρα της ροκ, μπολιάζοντας τον ελληνικό λόγο με μιαν εκλεκτική μοντέρνα ποιητικότητα. Στο κοινό φαντασιακό ο Σαββόπουλος καθιερώθηκε ως «εκείνος που τα ’βαλε με τη χούντα με τον τρόπο του» - ένας αριστερός καλλιτέχνης χωρίς κομματική γραμμή, αλλά με καθαρό πρόσημο στο αξιακό του φορτίο.
Οι τρεις τομές της πολιτικής του μετατόπισης
Από τα μέσα του ’80 και όσο βαδίζουμε προς το τέλος της δεκαετίας, όμως, ο Σαββόπουλος δείχνει ολοένα εντονότερα τα σημάδια μιας εσωτερικής μετατόπισης. Το 1989 κυκλοφορεί «Το Κούρεμα», ένα άλμπουμ-τομή (κυρίως για τον ίδιο): σύντομο, αιχμηρό, με γυμνό, δηκτικό λόγο, όπου ξεχωρίζει η «Αποτυχία της Αριστεράς» (με την Ελευθερία Αρβανιτάκη).
Δεν πρόκειται για μια απλή πολιτική δήλωση εν θερμώ, αλλά για μια αισθητική και πολιτική αποστασιοποίηση από έναν «νεφελώδη προοδευτισμό» της Μεταπολίτευσης που ο ίδιος βιώνει ως φθορά ιδεών και ήθους. Το ίδιο το ρεπερτόριο της εποχής -μέχρι και το ειρωνικό «Μητσοτάκ»- αποτυπώνει τη διάθεση σκληρής σάτιρας και απόστασης από τα παλιά στερεότυπα. Η δισκογραφική τεκμηρίωση του άλμπουμ και του τραγουδιού είναι αδιάψευστη· «Το Κούρεμα» λειτούργησε ως ένα άλμπουμ «απο-ταύτισης» από την ιστορική Αριστερά.
Το δεύτερο μεγάλο ορόσημο αυτής της διαδρομής δεν είναι μουσικό, αλλά ο καθαρά δημόσιος λόγος του. Το 2011, μέσα στο ναρκοπέδιο της κρίσης και στις μεγάλες συγκεντρώσεις/επεισόδια στο κέντρο της Αθήνας, ο Σαββόπουλος παρεμβαίνει ζητώντας να κηρυχθεί η πρωτεύουσα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, να «καθαρίσουν» κτίρια από τοξικοεξαρτημένους και μετανάστες και να μεταφερθούν οι δεύτεροι σε αραιοκατοικημένα νησιά υπό διεθνή εποπτεία. Η παρέμβαση αυτή προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις, τροφοδότησε άρθρα και συζητήσεις και, για πολλούς, σήμανε μια καθαρή ιδεολογική μετατόπιση προς έναν αυστηρό «νόμος και τάξη» λόγο, ξένο προς την παλιά εικόνα του. Το αποτύπωμα εκείνων των δηλώσεων παραμένει έως σήμερα μέρος του δημόσιου φακέλου του δημιουργού.
Το τρίτο ορόσημο είναι το καλοκαίρι του 2015 και το δημοψήφισμα. Ενώ η χώρα ισορροπεί στο χείλος του γκρεμού, ο Σαββόπουλος τοποθετείται ανοιχτά υπέρ του «ΝΑΙ», με μια φράση που θα γίνει εμβληματική: «Δεν φοβάμαι τη δραχμή. Δεν φοβάμαι το ευρώ, που σαφώς το προτιμώ. Φοβάμαι μόνο τον διχασμό που τρέχει στο αίμα μας από τον καιρό του Θουκυδίδη ως τις μέρες μας». Είναι η πιο καθαρή πολιτική του θέση της τελευταίας δεκαετίας: φιλοευρωπαϊκή, θεσμική, αντιδιχαστική. Την ώρα που η πλειοψηφία ψηφίζει «ΟΧΙ», εκείνος επιλέγει τον δρόμο της ενσωμάτωσης στην ευρωπαϊκή κανονικότητα. Οι καταγραφές εκείνης της περιόδου, από ρεπορτάζ και αναλύσεις, επιβεβαιώνουν την τοποθέτησή του και τη σημασία που απέκτησε στον δημόσιο διάλογο.
Η τελική «συμπλήρωση» του παζλ έρχεται τον Μάιο του 2023, λίγο πριν τις εκλογές. Σε ραδιοφωνική συνέντευξη στον Παύλο Τσίμα (ΣΚΑΪ 100,3), ο Σαββόπουλος δηλώνει χωρίς περιστροφές «Ελπίζω σε μια αυτοδυναμία της Νέας Δημοκρατίας», προσθέτοντας ότι «οι εποχές έχουν αλλάξει» και «μας χρειάζεται μια ωριμότητα» και ικανότητα «διαχείρισης» που -κατά τη γνώμη του- ο Κυριάκος Μητσοτάκης μπορεί να υπηρετήσει καλύτερα. Η δήλωση γίνεται viral, αναπαράγεται από μεγάλα Μέσα και προκαλεί έντονες αντιδράσεις. Για όσους τον ακολουθούσαν από τη δεκαετία του ’70, είναι η επίσημη σφραγίδα μιας πορείας που είχε ήδη διαγραφεί: από το αντιδικτατορικό «υπόγειο» στις δημόσιες παρεμβάσεις υπέρ του «ΝΑΙ» και, τελικά, στη ρητή προτίμηση για αυτοδυναμία της ΝΔ.
Το «γιατί» της μετατόπισης αυτής
Το «γιατί» της μετατόπισης αυτής δεν το αφήνει στην εικασία των κριτικών. Ο ίδιος, μέσω της αυτοβιογραφίας του «Γιατί τα χρόνια τρέχουν χύμα», από τις Εκδόσεις Πατάκη, που κυκλοφόρησε στις αρχές του 2025, έδωσε τη δική του απάντηση για το αν είναι αριστερός ή δεξιός και τι πιστεύουν για αυτόν.
Στην αυτοβιογραφία του εξηγεί λοιπόν ότι «με το Κούρεμα έκανα στροφή προς τη Δεξιά», απορρίπτοντας εκείνο που ονομάζει «ψευδοπροοδευτισμό» της Μεταπολίτευσης και υποστηρίζοντας ένα λεξιλόγιο «ωριμότητας» και «θεσμικότητας». «Χαρίσαμε στην Αριστερά τα καλύτερά μας χρόνια. Όχι μάταια. Έφηβοι ήμασταν και αυτά ακριβώς τα χρόνια είναι που μας άνοιξαν τον δρόμο της καρδιάς και φώτισαν, εκ παραδρομής έστω, το ιερό στοιχείο της…», γράφει ο ίδιος.
Το βιβλίο λειτουργεί, ταυτόχρονα, ως εξομολόγηση και αυτοερμηνεία: Ένας δημιουργός που αναμετριέται με τον «ρόλο» του Νιόνιου και πασχίζει να συνθέσει τα ασύμπτωτα: την αντιδικτατορική νεότητα με τον ώριμο συντηρητικό φιλελεύθερο λόγο.
«Με το “Κούρεμα” έκανα στροφή προς τη Δεξιά, μπαϊλντισμένος με τον ψευτοπροοδευτισμό της εποχής και την αλαζονεία του. Ήταν ένας προοδευτισμός νεφελώδης, αντιπαραγωγικός, πολύ κουλτουριάρης κι εντελώς αντιπνευματικός. Δυστυχώς η Αριστερά αφέθηκε να παρασυρθεί από εκείνον τον φτηνιάρικο προοδευτισμό. Παλιοί αριστεροί που, δικαιολογημένα, μισούσαν τη Δεξιά, επειδή κάποτε τους ταπείνωσε και τους ανάγκασε να υπογράψουν δηλώσεις μετανοίας, αλλά και δεν τους έφυγε ποτέ και ο ανομολόγητος θυμός για την ίδια τους την Αριστερά που τους έμπλεξε τότε, μόλις ξεπετάχθηκε το ΠΑΣΟΚ, μετακόμισαν σύσσωμοι. Το ΠΑΣΟΚ έγινε το καταφύγιο κάθε πληγωμένου εγωισμού. Άσε δε τον λαϊκισμό του. Ήταν τόσο ακαταμάχητος που επηρέασε βλαπτικά όλο το πολιτικό σύστημα, όλα τα κόμματα σχεδόν. Πολύς φανατισμός», συμπληρώνει εμφατικά ο ίδιος.
Στο μεταξύ, ο τρόπος με τον οποίο τοποθετούνται γι’ αυτόν οι αντίπαλες «αναγνώσεις» λέει πολλά και για τη χώρα. Για μια πλευρά, ο Σαββόπουλος «πρόδωσε» την αριστερή του νεότητα και συμπορεύτηκε με την εξουσία. Για μια άλλη, ωρίμασε, εγκατέλειψε τις αυταπάτες και μίλησε με ρεαλισμό για διοίκηση, μεταρρυθμίσεις και ευρωπαϊκή κανονικότητα.
Αν δει κανείς καθαρά τη διαδρομή, η μετατόπιση δεν προκύπτει σαν «στροφή του τιμονιού στο και πέντε», αλλά σαν σταδιακή μετακίνηση σημείων βάρους: από την αλληγορική δυσπιστία προς την κρατική εξουσία, στη δυσπιστία προς την κοινωνική «ανωριμότητα». Από την αισθητική επανάσταση του υπαινιγμού, στην πολιτική του νοικοκυρέματος. «Το Κούρεμα» -και ο τίτλος εδώ λειτουργεί σχεδόν ως μεταφορά- ήταν μια απόπειρα αποκοπής από τον παλιό εαυτό και τα παλιά σχήματα.
Το 2011 η ρητορική του για «έκτακτη ανάγκη» έδειξε την αναζήτηση «αποφασιστικότητας» απέναντι στο χάος. Το 2015 η αγωνία για τον διχασμό αποτέλεσε την πυξίδα του. Και το 2023 η ευχή για αυτοδυναμία της ΝΔ συμπλήρωσε το «πολιτικό προφίλ» του πλέον «σοφού με τη σφραγίδα του Νέστορα» Σαββόπουλου.
Η ερώτηση που μένει για το τέλος είναι αν ο καλλιτέχνης «οφείλει» να παραμένει πιστός στις νεανικές του ταυτότητες. Ο ίδιος απάντησε έμπρακτα: όχι. Ο Σαββόπουλος ενσάρκωσε, ίσως πιο καθαρά από κάθε άλλον της γενιάς του, το δικαίωμα του δημιουργού να αναθεωρεί. Αυτός ο αναθεωρητισμός πληρώθηκε με απώλειες - κομμάτια του κοινού του τον αποκήρυξαν ή απομακρύνθηκαν.
Και κερδήθηκε με άλλες προσθήκες, δηλαδή όσους αναγνώρισαν σε εκείνον μια φωνή «ωριμότητας», την ώρα που η χώρα πάλευε να ισορροπήσει ανάμεσα στη λαϊκή αγανάκτηση και στην ευρωπαϊκή προοπτική.
Το τελευταίο «αντίο» στον αγαπητό «Νιόνιο», που έφυγε από τη ζωή την Τρίτη 21/10, θα το πουν συγγενείς, φίλοι και πολίτες το Σάββατο, στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.