Το συμπέρασμα των ερευνών είναι ξεκάθαρο: δεν πρόκειται για θέμα χαρακτήρα ή διάθεσης, αλλά για την επίδραση του ίδιου του αστικού ιστού. Το περιβάλλον μάς διαμορφώνει, μας διευκολύνει ή μας αποτρέπει από το περπάτημα.
Το περπάτημα, η πιο απλή και καθολική μορφή άσκησης, συχνά παρουσιάζεται ως ζήτημα προσωπικής πειθαρχίας ή συνήθειας. Όμως τα δεδομένα δείχνουν ότι το αν και πόσο περπατάμε εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον που μας περιβάλλει, και ειδικότερα από το πώς οι ίδιες οι πόλεις μας έχουν σχεδιαστεί.
Στις περισσότερες μεγαλουπόλεις του 20ού αιώνα, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά όχι μόνο, η πολεοδομία χτίστηκε γύρω από το αυτοκίνητο. Οι φαρδιές λεωφόροι έκοψαν τις γειτονιές στη μέση, οι χώροι πρασίνου αντικαταστάθηκαν από τεράστια πάρκινγκ, και οι πεζοί συρρικνώθηκαν σε μια περιθωριακή κατηγορία μετακινούμενων.
Η έλλειψη πεζοδρομίων, οι δύσκολες διαβάσεις, η απόσταση από το σπίτι έως το πλησιέστερο κατάστημα ή σχολείο, όλα αυτά δεν είναι τυχαία αλλά προϊόν μιας ολόκληρης φιλοσοφίας που έθεσε το αυτοκίνητο στο κέντρο της ζωής και υποβάθμισε το περπάτημα σε δευτερεύουσα δραστηριότητα.
Κι όμως, οι μελέτες επαναλαμβάνουν αδιάκοπα ότι το να βάλει κανείς το ένα πόδι μπροστά από το άλλο φέρνει τεράστια οφέλη: καλύτερη σωματική υγεία, μείωση του κινδύνου χρόνιων ασθενειών, βελτίωση της ψυχικής ευεξίας, και για όσους δεν μπορούν να τρέξουν ή να ασκηθούν εντατικά, το περπάτημα είναι συχνά η μόνη προσιτή λύση.
Άνθρωποι σε περιοχές χαμηλής βαδισιμότητας [walkability]
Η επιστημονική απόδειξη πως η ίδια η πόλη καθορίζει τη συμπεριφορά μας έρχεται από πρόσφατες μελέτες που, σύμφωνα με το έγκριτο ιστότοπο Grist, εξέτασαν χιλιάδες ανθρώπους οι οποίοι μετακόμισαν από περιοχές χαμηλής βαδισιμότητας [walkability] σε περιοχές υψηλής και το αντίστροφο.
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: κατά μέσο όρο, κάποιος που άλλαζε περιβάλλον προς μια πιο «φιλική» στον πεζό πόλη περπατούσε 1.100 βήματα περισσότερα την ημέρα· και όποιος πήγαινε προς λιγότερο βαδίσιμο μέρος, έχανε αντίστοιχα.
Οι μετακινήσεις από και προς τη Νέα Υόρκη, μια από τις πιο βαδίσιμες πόλεις του κόσμου, έδειξαν ακόμη μεγαλύτερες διαφορές. Το συμπέρασμα είναι καθαρό: δεν πρόκειται για θέμα χαρακτήρα ή διάθεσης, αλλά για την επίδραση του ίδιου του αστικού ιστού. Το περιβάλλον μάς διαμορφώνει, μας διευκολύνει ή μας αποτρέπει.
Τι είναι τελικά η περιλάλητη βαδισιμότητα;
Αλλά τι είναι τελικά η βαδισιμότητα; Πρόκειται για έναν δείκτη που μετρά κατά πόσο οι βασικές καθημερινές ανάγκες μπορούν να καλυφθούν με τα πόδια: να πάει κανείς στο παντοπωλείο, στο σχολείο, στο φαρμακείο, στο καφενείο ή στο πάρκο. Στις πιο βαδίσσιμες περιοχές όλα βρίσκονται σε μικρή απόσταση, ενώ υπάρχουν επαρκή πεζοδρόμια, ασφαλείς διασταυρώσεις, δέντρα για σκιά, παγκάκια για ξεκούραση.
Η πυκνότητα πληθυσμού παίζει καθοριστικό ρόλο: η Νέα Υόρκη, με την υψηλή συγκέντρωση κατοίκων και υπηρεσιών, σκοράρει ψηλά· πόλεις όπως το Ντάλας, που απλώνονται σε τεράστιες εκτάσεις, παραμένουν ουσιαστικά αφιλόξενες για τον πεζό. Το ζήτημα δεν αφορά μόνο την άνεση, αλλά και την ισότητα. Ένας ηλικιωμένος ή ένα άτομο με αναπηρία εξαρτάται πολύ περισσότερο από την ύπαρξη ενός συνεχούς, ασφαλούς και προσβάσιμου πεζοδρομίου. Επενδύσεις σε τέτοιες υποδομές είναι στην πραγματικότητα επένδυση στη δημόσια υγεία.
Η ειρωνεία είναι ότι η βαδισιμότητα δεν είναι κάτι καινούργιο. Στις παλαιότερες μικρές πόλεις, πριν κυριαρχήσει το αυτοκίνητο, τα πάντα βρίσκονταν συγκεντρωμένα γύρω από τον κεντρικό δρόμο. Ένα ταξίδι στο κέντρο αρκούσε για να ολοκληρώσει κανείς τα ψώνια του, να επισκεφτεί τον γιατρό ή να συναντήσει φίλους.
Η έλευση του ΙΧ και η μεγάλη ζημιά
Η έλευση του αυτοκινήτου και η εξάπλωση των προαστίων εκτόπισαν αυτές τις λειτουργίες σε απομακρυσμένα εμπορικά κέντρα και μεγάλους οδικούς άξονες, διαλύοντας τον ιστό των κοινοτήτων. Η οικονομική ζημιά αυτού του μοντέλου είναι επίσης υπαρκτή: οι μελέτες δείχνουν ότι οι πεζόδρομοι και οι δρόμοι με κίνηση πεζών αυξάνουν σημαντικά την επισκεψιμότητα στα καταστήματα, σε αντίθεση με τις περιοχές που κυριαρχούν τα πάρκινγκ. Με άλλα λόγια, το να φτιάξεις μια πόλη που περπατιέται δεν είναι μόνο ζήτημα υγείας ή οικολογίας, αλλά και καθαρά οικονομικό όφελος.
Τι μπορούν να κάνουν οι πόλεις για να αλλάξουν; Πρώτον, να επιβραδύνουν την κίνηση και να μειώσουν το στρες και τον θόρυβο που δημιουργούν οι δρόμοι-λεωφόροι. Να προσθέσουν διαβάσεις ασφαλείς, με ορατότητα και προστασία. Να μετατρέψουν αχρησιμοποίητα οικόπεδα σε μικρά πάρκα ή χώρους πρασίνου, να φυτέψουν δέντρα κατά μήκος των πεζοδρομίων που προσφέρουν σκιά το καλοκαίρι και απορροφούν τα νερά της βροχής.
Οι «τσέπες πρασίνου», έστω μικρές, δημιουργούν νησίδες ανάσας που ενθαρρύνουν τον περίπατο και συνεισφέρουν στη βιοποικιλότητα. Η ύπαρξη παγκακιών, ακόμη και απλών χώρων στάσης, κάνει τη διαφορά για εκείνους που δεν έχουν αντοχή για μεγάλες αποστάσεις. Όλες αυτές οι παρεμβάσεις, αν και μοιάζουν μικρές, αλλάζουν ριζικά την καθημερινότητα.
Η επανάκτηση του δικαιώματος στο περπάτημα
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προτείνει τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριας άσκησης την εβδομάδα, και το περπάτημα είναι η πιο προσιτή μορφή για να φτάσει κανείς αυτόν τον στόχο. Ωστόσο, ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού δεν το καταφέρνει. Η ευθύνη δεν μπορεί να πέφτει αποκλειστικά στο άτομο, όταν το περιβάλλον δεν δίνει καν τις προϋποθέσεις.
Αν κάθε αμερικανική πόλη είχε τη βαδισιμότητα του Σικάγο, δεκάδες εκατομμύρια περισσότεροι πολίτες θα πληρούσαν τα ελάχιστα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας. Η επένδυση σε υποδομές που διευκολύνουν το περπάτημα δεν είναι πολυτέλεια αλλά στρατηγική δημόσιας υγείας, μια προληπτική πολιτική που σώζει κόστος και ζωές.
Το περπάτημα μέσα στις πόλεις είναι τελικά καθρέφτης των αξιών μας. Αν δίνουμε χώρο μόνο στο αυτοκίνητο, τότε επιλέγουμε έναν κόσμο πιο ανθυγιεινό, πιο μοναχικό και πιο κατακερματισμένο. Αντίθετα, αν φτιάχνουμε πόλεις όπου τα πεζοδρόμια είναι φαρδιά, τα πάρκα διάσπαρτα, τα μαγαζιά κοντά, οι διασταυρώσεις ασφαλείς και οι δρόμοι ήσυχοι, τότε δημιουργούμε κοινότητες που ζουν καλύτερα, αναπνέουν καλύτερα και συνδέονται περισσότερο.
Η επανάκτηση του δικαιώματος στο περπάτημα δεν είναι μια ρομαντική πολεοδομική ουτοπία, αλλά μια επείγουσα ανάγκη σε έναν κόσμο που γερνά, που αντιμετωπίζει κρίσεις υγείας και που παλεύει με την κλιματική αλλαγή. Κάθε βήμα μετράει - αλλά τα βήματά μας θα πολλαπλασιαστούν μόνο αν οι ίδιες οι πόλεις μας το επιτρέψουν.