Υπάρχουν δύο τρόποι να ξεχωρίσει κανείς στην εποχή της AI. Ο πρώτος είναι ο «κάθετος»: να είσαι καλύτερος. Ο δεύτερος είναι ο «οριζόντιος»: να είσαι διαφορετικός.
Αν ψάχνεις δουλειά το 2025 και νιώθεις ότι στέλνεις βιογραφικά σε μια μαύρη τρύπα, δεν είσαι ο μόνος. Η αγορά εργασίας είναι σφιχτή, ο ανταγωνισμός τεράστιος και, το κυριότερο, η πρώτη «συνέντευξη» δεν γίνεται πια με άνθρωπο αλλά με αλγόριθμο. Σε αυτό το περιβάλλον, μια συμβουλή ακούγεται σχεδόν προκλητική: αν θέλεις να ξεχωρίσεις, γίνε λίγο εριστικός. Ή, όπως το θέτουν πιο κομψά οι ειδικοί, όσο πιο μηχανική γίνεται η διαδικασία, τόσο πιο ανθρώπινος οφείλεις να δείχνεις.
Το επιχείρημα το διατυπώνει ξεκάθαρα ο πολιτισμικός συντάκτης του Vox, Alex Abad-Santos: σε μια αγορά όπου οι εργοδότες χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη για να φιλτράρουν αιτήσεις και οι υποψήφιοι χρησιμοποιούν την ίδια τεχνολογία για να γράψουν βιογραφικά και συνοδευτικές επιστολές, το αποτέλεσμα είναι «δύο μηχανές που μιλάνε μεταξύ τους». Και κάπου εκεί, ο άνθρωπος χάνεται.
Τα ΑΙ μοντέλα εμφανίζουν «order bias»
Η χρήση AI στην πρόσληψη δεν είναι απλώς θεωρία. Ερευνητές από το Columbia Business School μελέτησαν πώς γενετικά μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης αξιολογούν υποψηφίους και διαπίστωσαν κάτι ανησυχητικό: όταν οι επιλογές δίνονται σε λίστα, τα μοντέλα εμφανίζουν «order bias». Με απλά λόγια, ο πρώτος υποψήφιος στη λίστα έχει περισσότερες πιθανότητες να επιλεγεί — όχι επειδή είναι καλύτερος, αλλά επειδή εμφανίστηκε πρώτος. «Αυτό σημαίνει ότι καθοριστικές αποφάσεις μπορεί να λαμβάνονται με βάση τυχαίους παράγοντες», λέει ο καθηγητής Ολιβιέ Τουμπιά, ένας από τους συγγραφείς της μελέτης.
Το πρόβλημα δεν σταματά εκεί. Η ίδια έρευνα δείχνει ότι τα μοντέλα μπορούν να αναπαράγουν στερεότυπα και κοινωνικές προκαταλήψεις, αξιολογώντας υποψηφίους με βάση φύλο, ηλικία ή άλλα χαρακτηριστικά που δεν θα έπρεπε να παίζουν ρόλο. «Τείνουμε να πιστεύουμε ότι η AI είναι αντικειμενική επειδή είναι “έξυπνη”», λέει ο Τουμπιά. «Αλλά δεν λειτουργεί όπως ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Και κάνει λάθη που συχνά αγνοούμε».
Μέσα σε αυτό το τοπίο, η προτροπή ακούγεται αντιφατική: για να περάσεις από ένα φίλτρο μηχανής, πρέπει να θυμίσεις ότι δεν είσαι μηχανή. Εδώ μπαίνει στο παιχνίδι η έννοια του λεγόμενου “personality hire” — του ανθρώπου που προσλαμβάνεται όχι μόνο για τις δεξιότητές του, αλλά γιατί είναι ξεχωριστός, ευχάριστος, αναγνωρίσιμα ανθρώπινος. Ένα pop culture παράδειγμα είναι η April Ludgate από το Parks and Recreation, την οποία υποδύεται η Aubrey Plaza: εριστική, παράξενη, αλλά αξέχαστη.
Σύμφωνα με τον Τουμπιά, υπάρχουν δύο τρόποι να ξεχωρίσει κανείς στην εποχή της AI. Ο πρώτος είναι ο «κάθετος»: να είσαι καλύτερος. Να χρησιμοποιείς την τεχνητή νοημοσύνη ώστε να παράγεις δουλειά υψηλότερου επιπέδου από τους άλλους ανθρώπους — και ακόμη και από την ίδια την AI χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Ο δεύτερος είναι ο «οριζόντιος»: να είσαι διαφορετικός. «Να έχεις φωνή, άποψη, προσωπικότητα», λέει. «Και να χρησιμοποιείς την AI για να τις εκφράσεις πιο καθαρά, όχι για να τις κρύψεις».
Σε πρακτικό επίπεδο, αυτό σημαίνει να μην ακούγεσαι σαν ένα άψογο, αλλά άψυχο, κείμενο που θα μπορούσε να έχει γράψει το ChatGPT. Σημαίνει να ρισκάρεις λίγο στο cover letter, να πεις κάτι συγκεκριμένο, ίσως και ενοχλητικό. «Λέω στους φοιτητές μου να μην φοβούνται να ακουστούν», λέει ο Τουμπιά. «Να ξεχωρίσουν. Να γίνουν — μέχρι ενός σημείου — ενοχλητικοί».
Το παράδοξο είναι ότι όσο περισσότερο η τεχνητή νοημοσύνη «ισοπεδώνει» τις δεξιότητες, τόσο μεγαλύτερη αξία αποκτά η ιδιαιτερότητα. Σε δημιουργικούς κλάδους, συμβουλευτικές δουλειές, μέσα ενημέρωσης, ακόμα και στο marketing, οι εργοδότες δεν πληρώνουν μόνο για επάρκεια, αλλά για οπτική γωνία. «Αν απλώς αναπαράγεις ό,τι μπορεί να κάνει μια μηχανή, τότε γιατί να πληρωθείς;» αναρωτιέται ο Abad-Santos.
Η ειρωνεία είναι ότι ήδη υπάρχουν εργαλεία AI που «βοηθούν» υποψηφίους ακόμη και σε ζωντανές συνεντεύξεις μέσω Zoom, προτείνοντας απαντήσεις σε πραγματικό χρόνο. Κάπως έτσι, η πιο αξιόπιστη δοκιμασία παραμένει η παλιά, αναλογική επαφή: ένας άνθρωπος απέναντι σε έναν άλλον, χωρίς οθόνες και υποβοηθήσεις.
Σε μια αγορά εργασίας που γίνεται όλο και πιο απρόσωπη, η συμβουλή μοιάζει απλή αλλά δύσκολη: μη χαθείς μέσα στην ομοιομορφία. Αν χρειαστεί, γίνε λίγο εριστικός. Όχι αγενής — αλλά αρκετά ανθρώπινος ώστε να μην μπορείς να αντικατασταθείς με ένα prompt.