Από τις σελίδες του κλασικού ισπανικού μυθιστορήματος «Φορτουνάτα και Χασίντα» του Μπενίτο Πέρες Γκαλδός, γεννήθηκε ένας σύγχρονος όρος: το «σύνδρομο της Φορτουνάτα».
Πρόκειται για ένα ψυχολογικό μοτίβο που χαρακτηρίζεται από συναισθηματική εξάρτηση από ανθρώπους δεσμευμένους — παντρεμένους, αρραβωνιασμένους ή σε μακροχρόνιες σχέσεις.
Το φαινόμενο αφορά και τα δύο φύλα και, σύμφωνα με τους ειδικούς, ξεπερνά τα στενά όρια του έρωτα. Συνδέεται με βαθύτερες ανάγκες για αναγνώριση, επιβεβαίωση και —τελικά— με την αναπαραγωγή παιδικών τραυμάτων.
Η αγάπη από τη θέση του «εραστή»
Η ψυχολόγος Victoria Almiroty εξηγεί στην globo.com ότι η Φορτουνάτα δεν ερωτεύεται απλώς έναν παντρεμένο άντρα ή μια παντρεμένη γυναίκα. Διατηρεί την ψευδαίσθηση ενός ρομαντικού ιδανικού, ενώ παραμένει αόρατη στο κοινωνικό της περιβάλλον.
«Ο εραστής ζει στο περιθώριο. Είναι καθαρή επιθυμία, χωρίς ρουτίνα ή ευθύνες. Αυτό που αγαπιέται δεν είναι απαραίτητα το πρόσωπο, αλλά ο ρόλος που παίζει», σημειώνει.
Επιβεβαίωση μέσα από την απόρριψη
Οι ψυχολόγοι βλέπουν πίσω από αυτές τις επιλογές όχι μόνο πάθος, αλλά και μια ανάγκη να αισθανθεί κανείς μοναδικός. Η Almiroty υπενθυμίζει τη φράση του Gabor Maté: «Δεν επαναλαμβάνουμε αυτό που μας ευχαρίστησε, αλλά αυτό που μας είναι οικείο» — ακόμα κι αν αυτό είναι τοξικό.
Όταν τα παιδικά τραύματα επιστρέφουν
Ο Σίγκμουντ Φρόιντ είχε πει: «Επαναλαμβάνουμε αντί να θυμόμαστε». Σύμφωνα με τους ειδικούς, πολλοί άνθρωποι αναπαράγουν, ασυνείδητα, πρότυπα αγάπης που γνώρισαν στην παιδική ηλικία — όταν η αγάπη ήταν σπάνια, υπό όρους ή απρόσιτη.
«Ο εραστής μπορεί να αναζητά μια μητέρα που ήταν απασχολημένη ή έναν πατέρα που απουσίαζε. Η έλλειψη αγάπης γίνεται εσωτερικευμένο πρότυπο», λέει η Almiroty.
Η ψυχολόγος Carina Mitrani συμπληρώνει: «Πολλοί επαναλαμβάνουν το παιδικό βίωμα του να μην νιώθουν αγαπητοί ούτε από τη μητέρα ούτε από τον πατέρα. Ή είχαν έναν γονιό που τους απομόνωσε από τον άλλον, στερώντας τους έναν πλήρη συναισθηματικό δεσμό».
Χαμηλή αυτοεκτίμηση και ψευδαίσθηση ελέγχου
Το άτομο αισθάνεται την ανάγκη να επιβεβαιώσει πως παραμένει επιθυμητό. Η σχέση με έναν δεσμευμένο προσφέρει, φαινομενικά, αυτό το τεστ επιβεβαίωσης.
«Υπάρχει ένας βαθμός ταπείνωσης όταν αποδέχεσαι να παραμένεις στο σκοτάδι, να μην σε συστήνουν, να μην σε καλούν», επισημαίνει η Mitrani.
Παράλληλα, δημιουργείται μια ψευδαίσθηση ελέγχου: Ο εραστής θεωρεί ότι κινεί τα νήματα, ότι θα είναι αυτός που τελικά θα ‘κερδίσει’ τον άλλον. Όμως, πρόκειται για φαντασίωση.
Ανταγωνισμός και θυματοποίηση
Σύμφωνα με την Almiroty, πολλές φορές το πρόσωπο που επιλέγεται δεν είναι το ζητούμενο, αλλά το γεγονός ότι «ανήκει» σε κάποιον άλλο. Αναβιώνεται έτσι ο παιδικός ανταγωνισμός για την αγάπη ενός γονέα.
Η Mitrani προσθέτει ότι η συνεχής θυματοποίηση ενεργοποιεί την έκκριση ενδορφινών. Το δράμα γίνεται, με έναν παράδοξο τρόπο, πηγή ικανοποίησης. «Μπορεί να φαίνεται πως κάποιος υποφέρει, αλλά στην πραγματικότητα βιώνει και ένα κρυφό αίσθημα ευχαρίστησης», λέει.
Η γοητεία του απαγορευμένου
Και οι δύο ειδικοί συμφωνούν πως το απαγορευμένο αυξάνει την ερωτική ένταση. «Το επιθυμητό αντικείμενο γίνεται ακόμα πιο ποθητό όταν ‘ανήκει’ σε άλλον», σημειώνουν, παραπέμποντας στην ψυχαναλυτική θεωρία του Jacques Lacan.
Πώς σπάει ο φαύλος κύκλος
Η λύση, λένε οι ειδικοί, δεν είναι η ηθικολογία. Το πρώτο βήμα είναι η αναγνώριση του μοτίβου και η ψυχοθεραπευτική διερεύνησή του.
«Όταν καταλάβεις τη δομή, μπορείς να την αλλάξεις. Αρκεί να τολμήσεις να επιλέξεις κάτι διαφορετικό», καταλήγει η Almiroty.