Η μυρωδιά του πεύκου δεν περιέχει ουσίες που να αλλάζουν άμεσα τη χημεία του εγκεφάλου, αλλά η επίδρασή της στην ευεξία είναι απολύτως υπαρκτή.
Η μυρωδιά του πεύκου έχει αποκτήσει σχεδόν... μυθικό κύρος ως φυσικό αντικαταθλιπτικό, ένα άρωμα που μπορεί να μεταμορφώσει τη διάθεση μέσα σε δευτερόλεπτα.
Παρότι συχνά αναφέρεται ότι τα κωνοφόρα περιέχουν χημικές ουσίες με αγχολυτικές ιδιότητες, η επιστημονική πραγματικότητα είναι διαφορετική και πιο ενδιαφέρουσα: το «μαγικό» δεν βρίσκεται στο δέντρο, αλλά στον τρόπο που λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος.
Σύμφωνα με τη νευροεπιστήμονα Rachel Herz, καθηγήτρια στο Brown University και ειδική στην ψυχολογία της όσφρησης, δεν υπάρχει κανένα συστατικό στο πεύκο που από μόνο του να προκαλεί ευφορία. Αντίθετα, η θετική επίδραση του αρώματος βασίζεται αποκλειστικά στις εμπειρίες και τις μνήμες που έχουμε συνδέσει με αυτό.
Η όσφρηση είναι η μοναδική αίσθηση που συνδέεται απευθείας με τις περιοχές του εγκεφάλου που επεξεργάζονται τα συναισθήματα και τις αναμνήσεις, δηλαδή την αμυγδαλή και τον ιππόκαμπο. Γι’ αυτό και ένα άρωμα μπορεί να προκαλέσει άμεση συναισθηματική αντίδραση πριν προλάβουμε καν να το αναγνωρίσουμε συνειδητά.
Η φαρμακολογική επίδραση στο ανθρώπινο σώμα
Η Herz εξηγεί ότι, στη βάση του, το άρωμα του πεύκου δεν έχει κάποια εγγενή, φαρμακολογική επίδραση στο ανθρώπινο σώμα. Αν κάποιος έχει αναπτύξει μια σύνδεση του συγκεκριμένου αρώματος με χαλάρωση, ευχάριστες διακοπές, βόλτες στο δάσος ή οικογενειακές στιγμές γύρω από χριστουγεννιάτικο δέντρο, τότε πράγματι θα βιώσει μια άμεση αύξηση της διάθεσης.
Αντιθέτως, αν η πρώτη εμπειρία κάποιου με το πεύκο έχει συμβεί σε μια στιγμή φόβου ή στρες, τότε η μυρωδιά είναι πιθανό να προκαλέσει το αντίθετο αποτέλεσμα, ενεργοποιώντας τις αρνητικές αυτές μνήμες.
Η μυρωδιά, με άλλα λόγια, λειτουργεί ως πυροδότης συναισθηματικών συνδέσεων. Δεν προκαλεί τα συναισθήματα· τα ανασύρει.
Πολλοί συνδέουν την ευεργετική επίδραση του πεύκου με την αρωματοθεραπεία και τα αιθέρια έλαια που περιέχουν. Η Herz υπογραμμίζει ότι, παρότι η αρωματοθεραπεία μπορεί πράγματι να λειτουργήσει, δεν το κάνει με τον τρόπο που προτείνουν τα διαφημιστικά. Δεν υπάρχει μια χημική, άμεση επίδραση που μεταφέρεται από το αιθέριο έλαιο στο νευρικό σύστημα.
Αντ’ αυτού, το άρωμα ενεργοποιεί μέσα μας τις συναισθηματικές μας συνδέσεις, γι’ αυτό και η αντίδραση είναι τόσο γρήγορη - πιο γρήγορη, μάλιστα, από την επίδραση που θα είχε μια φαρμακολογική ουσία που απαιτεί χρόνο για να μεταβολιστεί. Δεν χρειάζεται να σκεφτούμε συνειδητά τις μνήμες που συνδέονται με το πεύκο: το συναίσθημα προηγείται της ανάμνησης. Πρώτα αισθανόμαστε τη χαρά ή τη γαλήνη και ύστερα, ενδεχομένως, ανακαλούμε μια παιδική εξόρμηση στο δάσος ή το στολισμένο δέντρο στο σαλόνι μας.
Η ανθρώπινη όσφρηση λειτουργεί με τρόπο διαφορετικό
Η ανθρώπινη όσφρηση λειτουργεί με τρόπο εντελώς διαφορετικό από πολλές άλλες μορφές ζωής. Πολλά ζώα γεννιούνται με έμφυτες αντιδράσεις σε συγκεκριμένες μυρωδιές, αναγνωρίζοντας για παράδειγμα τις οσμές κινδύνου ή τροφής. Αντίθετα, οι άνθρωποι είμαστε «γενικευτές»: μαθαίνουμε από την εμπειρία τι σημαίνει κάθε άρωμα.
Αυτό εξηγεί γιατί η μυρωδιά του πεύκου δεν μπορεί να έχει την ίδια επίδραση σε όλους. Για κάποιους μπορεί να μαρτυρά ασφάλεια ή γιορτινή ατμόσφαιρα· για άλλους, μια δύσκολη ανάμνηση ή μια αγχωτική εμπειρία. Η μυρωδιά δεν μεταφέρει από μόνη της ένα μήνυμα. Το αποκτά μέσα από το δικό μας βίωμα.
Το πλαίσιο μέσα στο οποίο μυρίζουμε το πεύκο είναι εξίσου σημαντικό. Η ίδια οσμή μπορεί να γίνει πηγή χαλάρωσης όταν περπατάμε σε ένα μονοπάτι γεμάτο πεύκα, αλλά πηγή εκνευρισμού όταν χρησιμοποιούμε ένα ισχυρό καθαριστικό με άρωμα πεύκου για το μπάνιο.
Η Herz αναφέρει ότι σε δοκιμή που πραγματοποιήθηκε με συμμετέχοντες, η αντίληψη της οσμής άλλαξε πλήρως ανάλογα με το πώς τους παρουσιάστηκε. Η ίδια μυρωδιά χαρακτηρίστηκε μία φορά ως «νόστιμη» και «οικεία» όταν είπαν στους συμμετέχοντες ότι επρόκειτο για παρμεζάνα, και μία εβδομάδα αργότερα ως «αηδιαστική» όταν τους είπαν ότι πρόκειται για… εμετό. Η σύγκριση αυτή αποκαλύπτει πόσο βαθιά επηρεάζει ο εγκέφαλος την ερμηνεία της όσφρησης και πόσο η συναισθηματική φόρτιση ενός πλαισίου μπορεί να αλλάξει πλήρως την εμπειρία.
Παρότι η μυρωδιά του πεύκου δεν περιέχει ουσίες που να αλλάζουν άμεσα τη χημεία του εγκεφάλου, η επίδρασή της στην ευεξία είναι απολύτως υπαρκτή. Η Herz επισημαίνει ότι οι συναισθηματικές αντιδράσεις έχουν πραγματικές φυσιολογικές συνέπειες: μπορούν να επηρεάσουν τον καρδιακό ρυθμό, την αναπνοή, την αίσθηση ευεξίας γενικότερα. Το γεγονός ότι η αντίδραση είναι ψυχολογική δεν μειώνει τη σημασία της. Αντίθετα, υπογραμμίζει τη δύναμη της ανθρώπινης εμπειρίας στο πώς βιώνουμε τον κόσμο.