Τα μάτια είναι από τα πρώτα χαρακτηριστικά που παρατηρούμε σε έναν άνθρωπο.
Ωστόσο, αν ανήκετε σε όσους γοητεύονται από τα μεγάλα γαλάζια μάτια, ίσως σοκαριστείτε: σύμφωνα με την επιστήμη, στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου γαλάζια.
Η γαλάζια απόχρωση της ίριδας δεν οφείλεται σε χρωστική, αλλά στη σκέδαση του φωτός. Το φαινόμενο αυτό, γνωστό ως φαινόμενο Tyndall, είναι το ίδιο που κάνει τον ουρανό και τη θάλασσα να φαίνονται γαλάζια, ενώ στην πραγματικότητα είναι διάφανα.
Ο ρόλος της μελανίνης
Η δρ. Davinia Beaver από το Πανεπιστήμιο Bond στην Αυστραλία εξηγεί ότι η μελανίνη, η ουσία που καθορίζει το χρώμα του δέρματος και των μαλλιών μας, είναι υπεύθυνη και για το χρώμα των ματιών.
«Τα καστανά μάτια περιέχουν υψηλή συγκέντρωση μελανίνης, η οποία απορροφά το φως και δημιουργεί τη σκούρα τους εμφάνιση», γράφει στο The Conversation. «Τα γαλάζια μάτια περιέχουν ελάχιστη μελανίνη».
«Στα γαλάζια μάτια, τα μικρότερα μήκη κύματος φωτός – όπως το μπλε – σκεδάζονται πιο αποτελεσματικά από τα μεγαλύτερα μήκη κύματος, όπως το κόκκινο ή το κίτρινο. Λόγω της χαμηλής συγκέντρωσης μελανίνης, λιγότερο φως απορροφάται, επιτρέποντας στο σκεδαζόμενο μπλε φως να κυριαρχεί σε αυτό που αντιλαμβανόμαστε. Έτσι, η γαλάζια απόχρωση δεν προκύπτει από χρωστική, αλλά από τον τρόπο που το φως αλληλεπιδρά με τη δομή του ματιού».
Γιατί τα πράσινα και μελί μάτια είναι πιο σπάνια
Τα πράσινα μάτια είναι σπάνια, επειδή αποτελούν προϊόν μιας γενετικής ιδιαιτερότητας που μειώνει τα επίπεδα μελανίνης – αλλά όχι τόσο όσο στα γαλάζια μάτια.
Τα μελί μάτια είναι ακόμη πιο περίπλοκα, καθώς η άνιση κατανομή της μελανίνης στην ίριδα δημιουργεί ένα «μωσαϊκό» χρώματος, το οποίο μπορεί να αλλάζει ανάλογα με το φως.
Η γενετική εξήγηση
Για δεκαετίες θεωρούσαμε ότι το χρώμα των ματιών ελέγχεται από ένα μόνο γονίδιο. Πρόσφατες έρευνες όμως απέδειξαν ότι πολλά γονίδια εμπλέκονται στον καθορισμό του.
«Αυτό εξηγεί γιατί τα παιδιά της ίδιας οικογένειας μπορεί να έχουν εντελώς διαφορετικά χρώματα ματιών, αλλά και γιατί δύο γαλανομάτες γονείς μπορούν να αποκτήσουν παιδί με πράσινα ή ακόμη και ανοιχτά καστανά μάτια», αναφέρει η δρ. Beaver.
Γιατί τα μωρά γεννιούνται με γαλάζια ή γκρι μάτια
Πολλά μωρά – ειδικά με ευρωπαϊκή καταγωγή – γεννιούνται με γαλάζια ή γκρι μάτια, επειδή τα επίπεδα μελανίνης είναι ακόμη χαμηλά σε αυτή την ηλικία.
Καθώς η χρωστική αυξάνεται σταδιακά στα πρώτα χρόνια της ζωής, εκείνα τα γαλάζια μάτια μπορεί να αλλάξουν σε πράσινα ή καστανά.
Σταθερότητα και αλλαγές στην ενήλικη ζωή
Στην ενήλικη ζωή, το χρώμα των ματιών παραμένει πιο σταθερό, αλλά μπορεί να επηρεαστεί ελαφρώς από το φως ή ακόμη και από την απόχρωση των ρούχων.
Μόνιμες αλλαγές είναι σπάνιες, αν και μπορούν να συμβούν με την πάροδο του χρόνου ή εξαιτίας ορισμένων ιατρικών καταστάσεων.
Η ετεροχρωμία και οι διάσημοι με διαφορετικά μάτια
Μερικοί διάσημοι, όπως η Κέιτ Μπόσγουορθ και η Μίλα Κούνις, έχουν την σπάνια πάθηση της ετεροχρωμίας, όπου το ένα μάτι έχει διαφορετικό χρώμα από το άλλο. Μπορεί να είναι γενετική, αποτέλεσμα τραυματισμού ή να συνδέεται με συγκεκριμένες παθήσεις, σύμφωνα με την Beaver.
Τα μάτια του μουσικού Ντέιβιντ Μπόουι φαίνονταν σε διαφορετικά χρώματα λόγω μιας μόνιμα διασταλμένης κόρης ύστερα από ατύχημα, που δημιουργούσε την ψευδαίσθηση ετεροχρωμίας.