Μερικές ιστορίες είναι τόσο σταθερά ριζωμένες στη συνείδηση του κοινού που είναι δύσκολο να ισχυριστεί κανείς ότι δεν είναι αληθινές.
Μια φράση που επικρατεί στο μυαλό του κόσμου, θέλει την τελευταία βασίλισσα της Γαλλίας, Μαρία Αντουανέτα, να είπε: «Ας φάνε παντεσπάνι» ως απάντηση όταν την ενημέρωσαν ότι οι χωρικοί δεν είχαν ψωμί.
Μια άλλη αντίληψη που κυριαρχεί στη συλλογική συνείδηση, είναι ότι οι Βίκινγκς περιπλανήθηκαν στην Ευρώπη τον Μεσαίωνα φορώντας μεγαλοπρεπή κράνη με κέρατα, ενώ τα τελευταία λόγια του Βρετανού ήρωα ναυάρχου Οράτιου Νέλσον, ήταν «φίλησε με, Χάρντι».
Όμως, όπως εξηγεί ένα νέο βιβλίο, όλα τα παραπάνω υποτιθέμενα γεγονότα –μαζί με άλλα 98– είναι κάθε άλλο παρά αληθινά.
Το βιβλίο με τίτλο «Fake History: 101 Things That Never Happened», είναι της ιστορικού Jo Hedwig Teeuwisse, ο οποίος έχει αποκτήσει τεράστιους ακόλουθους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως «Fake History Hunter».
Παρακάτω, ακολουθούν μερικοί από τους ισχυρισμούς από την ιστορία που πολλοί εξακολουθούν να πιστεύουν.
Η Μαρία Αντουανέτα και η φράση «Ας φάνε παντεσπάνι»
Όταν η Μαρία Αντουανέτα, σύζυγος του Λουδοβίκου XVI, είπε ότι οι φτωχοί της Γαλλίας δεν μπορούσαν να αγοράσουν ψωμί, λέγεται ότι απάντησε: «Ας φάνε παντεσπάνι».
Εξοργισμένος από τα σχόλιά της, ο λαός πυροδότησε τη Γαλλική Επανάσταση, ενώ έκοψε τα κεφάλια του βασιλιά και της βασίλισσας κατά τη διάρκεια του ξεσηκωμού.
Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι η Αντουανέτα έκανε ποτέ μια τέτοια παρατήρηση. Η Teeuwisse λέει πώς κανείς δεν ισχυρίστηκε ότι το είπε μέχρι «πολύ καιρό μετά τον θάνατό της».
Αντίθετα, η Αντουανέτα έδειξε ενδιαφέρον για τους φτωχούς. Το νέο βιβλίο αποκαλύπτει πώς είπε στη μητέρα της σε ένα γράμμα το 1775: «Ταυτόχρονα είναι υπέροχο να με υποδέχονται τόσο καλά δύο μήνες μετά τις ταραχές και παρά την υψηλή τιμή του ψωμιού που δυστυχώς συνεχίζεται.
«Είναι σίγουρο ότι όταν οι άνθρωποι που υποφέρουν μας συμπεριφέρονται τόσο καλά, είμαστε ακόμη πιο υποχρεωμένοι να εργαστούμε για την ευτυχία τους».
Η φράση για το παντεσπάνι, προήλθε από μια ιστορία που έγραψε ο φιλόσοφος Ζαν Ζακ Ρουσό. Ισχυρίστηκε ότι μια «μεγάλη πριγκίπισσα» απάντησε στην είδηση ότι δεν υπήρχε ψωμί για τους φτωχούς λέγοντας «τότε αφήστε τους να φάνε μπριός».
Η Teeuwisse επισημαίνει ότι η πριγκίπισσα δεν κατονομάστηκε και ότι το μπριός δεν είναι κέικ. (σσ: Στα αγγλικά η φράση είναι («Let them eat cake«»).
Η ιστορία γράφτηκε μεταξύ 1766 και 1767, όταν η Αντουανέτα θα ήταν περίπου 11 ετών και ζούσε στην Αυστρία.
Οι Βίκινγκς είχαν κέρατα στα κράνη τους
Από καιρό η πεποίθηση πολλών ήταν ότι οι Βίκινγκς είχαν κέρατα στα κράνη τους.
Η διάχυση αυτού χαρακτηρίστηκε όταν ένας διαδηλωτής που εισέβαλε στο κτίριο του Καπιτωλίου των ΗΠΑ το 2021 περιγράφηκε ότι είχε «κράνος Βίκινγκ» ή «κέρατα Βίκινγκ» λόγω της περίεργης επιλογής του.
Ωστόσο, η Teeuwisse λέει ότι δεν υπάρχουν «πραγματικά στοιχεία» για κράνη Βίκινγκ με κέρατα.
Αντίθετα, είναι απίθανο οι Σκανδιναβοί πολεμιστές, που έκαναν επιδρομές και εγκαταστάθηκαν σε όλη την Ευρώπη από τον 8ο έως τον 11ο αιώνα, να προτιμούσαν αυτά τα φανταχτερά κράνη.
Μόνο ένα πλήρες κράνος έχει βρεθεί σε μια τοποθεσία ταφής, και δεν είχε κέρατα.
Σύμφωνα με τη συγγραφέα του βιβλίου, η ιδέα των κρανών με κέρατα Βίκινγκ «δεν εμφανίστηκε πραγματικά μέχρι τη βικτωριανή εποχή».
Εκείνη την εποχή, ο Μεσαίωνας ήταν «εξαιρετικά δημοφιλής». Στα επικά μουσικά δράματά του, τα οράματα της ιστορίας του συνθέτη Ρίτσαρντ Βάγκνερ παρουσίαζαν άντρες με κράνη με κέρατα και ακόμη και φτερωτά.
Αυτό τροφοδότησε την τρέλα για την απεικόνιση των Βίκινγκς με τέτοιο τρόπο.
Ο Ναπολέων ήταν ασυνήθιστα κοντός
Η υπόθεση ότι ο Ναπολέων ήταν κοντός εδραιώθηκε σταθερά στη συνείδηση του κοινού.
Τόσο πολύ που το όνομα του επιδρομέα Γάλλου αυτοκράτορα δόθηκε στο «σύμπλεγμα του Ναπολέοντα». Πρόκειται για μια θεωρία που υποστηρίζει ότι οι κοντοί άντρες είναι πιο συγκρουσιακοί κι οξύθυμοι από τους ψηλότερους εξαιτίας ενός αισθήματος κατωτερότητας.
Η πεποίθηση ότι ο Ναπολέοντας πηγάζει σε μεγάλο βαθμό από το έργο του γελοιογράφου James Gillray, του οποίου τα κινούμενα σχέδια στα τέλη του 18ου αιώνα απεικόνιζαν τον ηγεμόνα ως μικροσκοπικό.
Η Teeuwisse επισημαίνει πώς του άρεσε να απεικονίζει τον «Little Boney» (μια άλλη ονομασία του Ναπολέοντα) ως «μικροσκοπικό και επιρρεπή σε εκρήξεις θυμού σαν μικρό παιδί».
Στην πραγματικότητα, ο Ναπολέων ήταν μέσου ύψους για την περίοδο του. Ήταν θυμωμένος με την απεικόνισή του από τον Gillray και μάλιστα προσπάθησε να πείσει τη βρετανική κυβέρνηση να κάνει κάτι γι' αυτό.
Ο ιστορικός εξηγεί ότι το να γνωρίζουμε ακριβώς πόσο ψηλός ήταν ο Ναπολέοντας είναι πρόκληση, επειδή τα παλιά βρετανικά και γαλλικά συστήματα μέτρησης χρησιμοποιούσαν διαφορετικά πρότυπα.
Ο γιατρός του, έγραψε το 1802 ότι ο αυτοκράτορας ήταν πέντε πόδια δύο ίντσες, που όταν μετατρεπόταν στο βρετανικό σύστημα θα ήταν πέντε πόδια και έξι ίντσες.
Ομοίως, η Teeuwisse επισημαίνει ότι κανείς που τον συνάντησε δεν έχει καταγραφεί ότι είχε σημειώσει ότι ήταν ασυνήθιστα κοντός.
Ο Hugo Boss σχεδίασε τις ναζιστικές στολές
Ένας άλλος δημοφιλής μύθος είναι ο ισχυρισμός ότι ο οίκος μόδας Hugo Boss σχεδίασε τις στολές που φορούσαν οι Ναζί.
Ο ιδρυτής της εταιρείας, Hugo Ferdinand Boss, ήταν μέλος του ναζιστικού κόμματος και κατασκεύαζε μερικές από τις στολές των Ναζί, συμπεριλαμβανομένων των διαβόητων καφέ πουκάμισών τους.
Αλλά η Teeuwisse εξηγεί ότι δεν ήταν σχεδιαστής και δεν είχε κανένα ρόλο στο πώς έμοιαζαν.
Αντίθετα, η εταιρεία του –τότε ελάχιστα γνωστή– ήταν μία από τις πολλές που κατασκεύαζαν ρούχα για τους Ναζί.
Η συγγραφέας αναρωτιέται: «Γιατί στο καλό το ναζιστικό κόμμα θα ζητούσε από έναν τόσο μικρό κατασκευαστή ρούχων χωρίς πραγματικό σχεδιαστικό ταλέντο ή εμπειρία να σχεδιάσει τις στολές του;»
Αλλά προσθέτει ότι ο Boss ήταν «ενεργός υποστηρικτής» των Ναζί και με χαρά χρησιμοποιούσε καταναγκαστική εργασία στα εργοστάσιά του.
Του επιβλήθηκε βαρύ πρόστιμο μετά τον πόλεμο επειδή ωφελήθηκε οικονομικά από το ναζιστικό καθεστώς και επειδή ήταν φίλος με υψηλόβαθμους Ναζί.
Το 2011, η Hugo Boss ζήτησε συγγνώμη για τη χρήση καταναγκαστικής εργασίας στα εργοστάσιά της.
Τα τελευταία λόγια του Νέλσον ήταν «Φίλησέ με, Χάρντι»
Ο ναύαρχος Οράτιο Νέλσον ήταν σεβαστός τόσο στη ζωή όσο και στο θάνατο. Η μεγαλειώδης στρατιωτική μορφή ήταν ο νικητής των Γάλλων και ο ήρωας της Μάχης του Τραφάλγκαρ.
Ήταν αυτός ο αγώνας που αποδείχθηκε ο τελευταίος του. Έχοντας χτυπηθεί από σφαίρα Γάλλου ελεύθερου σκοπευτή, πέθανε στην αγκαλιά των συντρόφων του.
Εδώ και καιρό πιστεύεται ότι οι τελευταίες του λέξεις, που είπε στον καλό του φίλο Τόμας Χάρντι, ήταν «φιλί με, Χάρντι».
Αλλά η ιστορικός εξηγεί ότι, αν και ο Νέλσον ζήτησε από τον φίλο του να τον φιλήσει, το αίτημα δεν ήταν η τελευταία του φράση. Οι μάρτυρες αφηγούνται ότι ο φίλος του τον φίλησε και στο μάγουλο και στο μέτωπο.
Αλλά τα λόγια του αποχωρισμού του προς τον Χάρντι πριν φύγει ήταν «Ο Θεός να σε ευλογεί, Χάρντι».
Μάρτυρες, συμπεριλαμβανομένου του χειρουργού William Beatty και του ιερέα Alexander Scott, αναφέρουν όλοι αυτή τη στιγμή στις αφηγήσεις τους.
Ωστόσο, δεν είναι σαφές ποιο ακριβώς ήταν το τελευταίο πράγμα που είπε ο Νέλσον.
Είχε πει επανειλημμένα «δόξα τω Θεώ, έκανα το καθήκον μου», αλλά ο
Dr Beatty δεν ήταν εκεί όταν ο Νέλσον έχασε την ικανότητα να μιλάει, οπότε δεν είναι γνωστό αν αυτά ήταν τα τελευταία του λόγια.
Ο ναύαρχος επίσης ζητούσε συνέχεια κάτι να πιει, κάποιον να του κάνει αέρα και κάποιον να του τρίψει το στήθος, οπότε οποιοδήποτε από αυτά τα αιτήματα μπορεί να ήταν το τελευταίο πράγμα που είπε.
Οι πυραμίδες κατασκευάστηκαν από σκλάβους
Είναι ένα θέαμα που βλέπουμε συχνά σε ταινίες: σκλάβοι μαστιγώνονται και απειλούνται με τη ζωή τους καθώς σηκώνουν τις πέτρες των πυραμίδων.
Η πεποίθηση ότι οι αρχαίες αιγυπτιακές κατασκευές χτίστηκαν από σκλάβους είναι κοινή. Αλλά δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι είναι αλήθεια.
Η Teeuwisse γράφει σχετικά: «Ναι, υπήρχαν σκλάβοι στην αρχαία Αίγυπτο και κάπου στη γραμμή παραγωγής ήταν πολύ πιθανό να συμμετείχαν στο χτίσιμο των πυραμίδων – άλλωστε η δουλεία ήταν μέρος της καθημερινής ζωής. Επομένως, δεν νομίζω ότι μπορούμε να πούμε ότι δεν είχαν καμία απολύτως σχέση με την κατασκευή των πυραμίδων, αλλά δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι όντως τις έχτισαν».
Η ιστορικός λέει ότι ο μύθος μάλλον γεννήθηκε επειδή κάποιος είχε παρεξηγήσει αυτό που είχε πει ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος.
Έγραψε για «συμμορίες εκατό χιλιάδων ανδρών» που σέρνουν πέτρες στους προορισμούς τους.
Όμως, τα τελευταία χρόνια, οι αρχαιολόγοι έχουν αποκαλύψει στοιχεία ότι οι εργάτες δεν ήταν σκλάβοι.
Ένα παράδειγμα είναι η εργατική πόλη που ιδρύθηκε κοντά στις πυραμίδες. «Δεν έμοιαζε με μέρος όπου θα κρατούσατε σκλάβους», γράφει η Teeuwisse.
Είχε καλοφτιαγμένους δρόμους και αποδείξεις τόσο για την προετοιμασία των ψαριών, όσο και για το σφαγιασμό των βοοειδών και το ψήσιμο. «Αυτοί οι εργαζόμενοι απολάμβαναν μια καλή διατροφή με υψηλής ποιότητας τρόφιμα», προσθέτει η ιστορικός.
Αυτό το φαγητό δεν θα είχε σπαταληθεί σε «κοινούς» σκλάβους.
«Υπάρχουν πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι οι πυραμίδες κατασκευάστηκαν από εργάτες που τους πρόσεχαν και δεν υπάρχουν καθόλου στοιχεία ότι κατασκευάστηκαν από σκλάβους», καταλήγει η Teeuwisse.
Το βιβλίο «Fake History: 101 things that never happened», από την Jo Hedwig Teeuwisse, κυκλοφορεί από την WH Allen.