Γιατί το τραγούδι είναι μία από τις πιο προσβάσιμες μορφές αποσυμπίεσης που έχουμε καθώς επιβραδύνει την αναπνοή, σταθεροποιεί το νευρικό σύστημα και δυναμώνει σώμα και νου.
Το τραγούδι είναι από τις ελάχιστες ανθρώπινες δραστηριότητες που δεν χρειάζονται ταλέντο για να είναι απολαυστικές. Είτε πρόκειται για μια φάλτσα ερμηνεία στο ντους είτε για μια βραδιά καραόκε με φίλους, η πράξη του να τραγουδάς είναι κάτι πολύ περισσότερο από διασκέδαση — είναι μια βιολογική, ψυχική και κοινωνική λειτουργία με βαθιά θεραπευτική δύναμη. Οι άνθρωποι τραγουδούν εδώ και χιλιετίες για να γιορτάσουν, να παρηγορηθούν, να θρηνήσουν, να ενωθούν.
Όπως επισημαίνει η μουσικοθεραπεύτρια Έλιζα Έλις Μάντσεν, «το τραγούδι υπήρξε μια από τις πρώτες μορφές επικοινωνίας και σήμερα η επιστήμη απλώς αρχίζει να καταλαβαίνει γιατί». Η ρυθμική αναπνοή και οι δονήσεις του σώματος που προκαλεί το τραγούδι ρυθμίζουν το νευρικό σύστημα, μειώνουν το στρες και ξυπνούν τη χαμένη μας ικανότητα για παιχνίδι και έκφραση.
To πιο προσιτό αγχολυτικό
Αν το γέλιο θεωρείται φυσικό αντικαταθλιπτικό, τότε το τραγούδι είναι το πιο προσιτό αγχολυτικό. Πλήθος ερευνών δείχνουν ότι το να τραγουδά κανείς, ακόμη και μόνος του, μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης — της ορμόνης του στρες. Σε μελέτη του 2016, τόσο ασθενείς με καρκίνο όσο και οι φροντιστές τους παρουσίασαν αισθητή πτώση των επιπέδων κορτιζόλης μετά από ομαδικό τραγούδι.
Παρόμοια, έρευνα του 2021 κατέδειξε ότι το τραγούδι, είτε ατομικό είτε συλλογικό, οδηγεί σε βιοχημική χαλάρωση. Το κλειδί, βέβαια, είναι το πλαίσιο: το τραγούδι μπροστά σε κοινό αυξάνει το άγχος, αλλά μια ιδιωτική, αυθόρμητη στιγμή μελωδίας μπορεί να λειτουργήσει σαν αναπνοή μετά από μια δύσκολη μέρα. «Το τραγούδι», λέει η Μάντσεν, «είναι μία από τις πιο προσβάσιμες μορφές αποσυμπίεσης που έχουμε. Επιβραδύνει την αναπνοή, σταθεροποιεί το νευρικό σύστημα, δυναμώνει σώμα και νου».
Η ευεργετική επίδραση του τραγουδιού
Πέρα από τη συναισθηματική του επίδραση, το τραγούδι ενεργοποιεί τον εγκέφαλο με τρόπο μοναδικό. Νευρολογικές μελέτες δείχνουν ότι φωτίζει πολλαπλές περιοχές — τη γλώσσα, τη μνήμη, την κινητικότητα, το συναίσθημα — δημιουργώντας ένα δίκτυο που προστατεύει από τη γνωστική φθορά.
Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι όσοι συμμετέχουν για χρόνια σε χορωδίες παρουσιάζουν καλύτερη επεισοδική μνήμη και λεκτική ευχέρεια, ενώ μια άλλη μελέτη του 2021 διαπίστωσε ότι οι χορωδοί υπερέχουν στην ευελιξία σκέψης, μια λειτουργία που μειώνεται με την ηλικία. Η φωνή, με τη διττή φύση της — εργαλείο λόγου και μουσικής — λειτουργεί σαν άσκηση εγκεφαλικής πλαστικότητας. Για τους ηλικιωμένους, το τραγούδι μπορεί να αποδειχθεί ένας οικονομικός και αποτελεσματικός τρόπος για να διατηρήσουν τη διαύγεια και τη συναισθηματική τους ισορροπία.
Η ευεργετική επίδραση του τραγουδιού επεκτείνεται και στη φυσιολογία. Η πράξη του να παίρνεις βαθιά αναπνοή και να τη μετατρέπεις σε μελωδία βελτιώνει τη λειτουργία των πνευμόνων και τον έλεγχο της αναπνοής. Σε φοιτητές πανεπιστημίου, οι συμμετέχοντες σε χορωδία είχαν σημαντικά μεγαλύτερη πνευμονική χωρητικότητα από τους μη τραγουδιστές. Παράλληλα, υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη χρήση του τραγουδιού ως συμπληρωματικής θεραπείας σε άτομα με χρόνια αναπνευστικά προβλήματα, όπως η ΧΑΠ, καθώς βοηθά στην εκπαίδευση των αναπνευστικών μυών και στη ρύθμιση της αναπνοής.
Η φωνητική έκφραση φαίνεται επίσης να ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα. Στην ίδια μελέτη του 2016, η ομαδική συμμετοχή σε τραγούδι αύξησε τη δραστηριότητα των κυτοκινών — πρωτεϊνών που παίζουν ρόλο στην άμυνα του οργανισμού. Οι ερευνητές πιθανολογούν ότι η μείωση του στρες συμβάλλει έμμεσα στην ενίσχυση της ανοσίας, καθώς ο οργανισμός παύει να βρίσκεται σε συνεχή «κατάσταση συναγερμού». Με απλά λόγια, όταν τραγουδάμε, βοηθάμε το σώμα να θυμηθεί την ισορροπία του.
Το σημαντικότερο όφελος του τραγουδιού
Όμως ίσως το σημαντικότερο όφελος του τραγουδιού είναι κοινωνικό. Οι άνθρωποι είναι πλασμένοι να αναπνέουν μαζί· η μουσική, και ιδίως το τραγούδι, υπήρξε πάντοτε τρόπος συλλογικής συνοχής. Μελέτες δείχνουν ότι το ομαδικό τραγούδι αυξάνει τα επίπεδα της ωκυτοκίνης, της ορμόνης της αγάπης και της εμπιστοσύνης.
Το φαινόμενο αυτό, γνωστό και ως «icebreaker effect», εξηγεί γιατί οι συμμετέχοντες σε μαθήματα χορωδίας αισθάνονται πιο δεμένοι μεταξύ τους απ’ ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα. Στα προγράμματα μουσικοθεραπείας για ανθρώπους με ψυχικές διαταραχές ή αναπηρίες, το τραγούδι λειτουργεί ως «κοινωνικός εξισωτής»: κανείς δεν κρίνει, κανείς δεν μένει απ’ έξω. «Όταν τραγουδάμε μαζί», λέει η Μάντσεν, «γεννιέται μια αίσθηση κοινότητας, ενσυναίσθησης και κοινής χαράς. Αυτή είναι η πραγματική θεραπεία».
Το τραγούδι, λοιπόν, δεν είναι πολυτέλεια ούτε χόμπι για τους λίγους. Είναι ένας καθημερινός, φυσικός μηχανισμός φροντίδας του εαυτού. Δεν χρειάζεται φωνητική εκπαίδευση ούτε καλλιτεχνική φιλοδοξία — μόνο προθυμία να ακουστείς, να συντονιστείς με τον ρυθμό της αναπνοής σου και, ίσως, με κάποιον άλλον δίπλα σου. Μπορεί να ξεκινήσει από κάτι απλό: ένα τραγούδι στο αυτοκίνητο, μια χορωδία γειτονιάς, μια κοινή προσευχή ή απλώς η μελωδία που μουρμουρίζεις χωρίς λόγο.
Σε έναν κόσμο που γίνεται όλο και πιο σιωπηλός, γεμάτος οθόνες και εσωτερικές αποσπάσεις, το να τραγουδάς είναι πράξη επανασύνδεσης — με το σώμα, τη φωνή, τους άλλους. Είναι μια υπενθύμιση ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο νους, αλλά και αναπνοή, δόνηση, ρυθμός. «Σε μια εποχή απομόνωσης και τεχνολογικής αποξένωσης», λέει η Μάντσεν, «το τραγούδι μάς επιστρέφει στις ρίζες μας. Είναι δημιουργικό, σωματικό και συλλογικό. Είναι ένας απλός τρόπος να νιώσεις ξανά άνθρωπος». Και ίσως, τελικά, αυτός να είναι ο πιο πολύτιμος ήχος: η ίδια σου η φωνή, ζωντανή και ατελής, που θυμίζει πως είσαι ακόμη εδώ.