Το TikTok αποτελεί το επίκεντρο μιας ευρύτερης και πιο επικίνδυνης τάσης καθώς οι ψηφιακοί χώροι μετατρέπονται σε πεδία μάχης για γεωπολιτική επιρροή.
Μετά από χρόνια αυξανόμενου ελέγχου των πρακτικών της TikTok σε σχέση με τα δεδομένα, το 2024 η κινεζική πλατφόρμα βίντεο απειλήθηκε με αναγκαστική πώληση στις ΗΠΑ ή με παγκόσμια απαγόρευση.
Από την πλευρά του, ο Ντόναλντ Τραμπ σκοπεύει να παρατείνει για 90 ημέρες την προθεσμία που έχει δοθεί στην κινεζική εφαρμογή TikTok για να ολοκληρώσει τη διαδικασία εξεύρεσης αγοραστή εκτός Κίνας, σύμφωνα με ανακοίνωση του Λευκού Οίκου.
Πλέον και μετά από αυτές τις εξελίξεις, η τεχνολογική αντιπαλότητα μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας έχει εισέλθει σε μια νέα και πιο επιθετική φάση και αυτό που ξεκίνησε ως μια διαμάχη για την προστασία των δεδομένων έχει πλέον παγκόσμιες επιπτώσεις. Αυτή η σύγκρουση δεν αφορά μόνο μια εφαρμογή.
Αντιπροσωπεύει μια μετατόπιση στην ισορροπία της ψηφιακής ισχύος — μια μετατόπιση που θα μπορούσε να επαναπροσδιορίσει τον τρόπο με τον οποίο οι χώρες αντιμετωπίζουν την εθνική ασφάλεια, την οικονομική κυριαρχία και το ίδιο το διαδίκτυο.
Όπως αναφέρει η Shweta Singh, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Πληροφοριακά Συστήματα και Διοίκηση, Warwick Business School, Πανεπιστήμιο του Warwick, μιλώντας στον ιστότοπο The Conversation, «με βάση την έρευνά μου σχετικά με την προκατάληψη στην τεχνητή νοημοσύνη, την αλγοριθμική δικαιοσύνη και τον κοινωνικό αντίκτυπο των ψηφιακών πλατφορμών, καθώς και την εμπειρία μου ως σύμβουλος κυβερνήσεων σε θέματα ρύθμισης της τεχνητής νοημοσύνης και ψηφιακής ηθικής, θεωρώ ότι το TikTok αποτελεί το επίκεντρο μιας ευρύτερης και πιο επικίνδυνης τάσης. Οι ψηφιακοί χώροι μετατρέπονται σε πεδία μάχης για γεωπολιτική επιρροή».
Ένα ψηφιακό όπλο - Οι διαφορές με το Facebook
Το TikTok έχει εξελιχθεί από μια εφαρμογή κοινωνικών μέσων σε — στα μάτια ορισμένων πολιτικών — ένα ψηφιακό όπλο, σημειώνει το The Conversation. Η τεράστια παγκόσμια απήχησή του το έχει μετατρέψει σε πολιτιστικό φαινόμενο. Ωστόσο, αυτή η ραγδαία επιτυχία το έχει καταστήσει επίσης πρωταρχικό στόχο στον κλιμακούμενο τεχνολογικό πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας.
Οι πολιτικοί των ΗΠΑ ανησυχούν ότι η ιδιοκτήτρια εταιρεία ByteDance θα μπορούσε να αναγκαστεί από την κινεζική κυβέρνηση να παραδώσει τα δεδομένα των αμερικανών χρηστών ή να χειραγωγήσει τον αλγόριθμο του TikTok για να εξυπηρετήσει την πολιτική ατζέντα του Πεκίνου.
Οι ανησυχίες αυτές είναι σοβαρές, ακόμη και αν δεν έχουν αποδειχθεί. Οι πλατφόρμες έχουν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν για να επηρεάσουν την πολιτική κοινή γνώμη, όπως συνέβη με το Facebook στο σκάνδαλο Cambridge Analytica. Ωστόσο, το TikTok είναι διαφορετικό. Ο αλγόριθμός του δεν είναι όπως εκείνοι των άλλων κοινωνικών πλατφορμών, που βασίζονται στον κοινωνικό αποτύπωμα του χρήστη (τι ακολουθείτε, ποιον γνωρίζετε) για να συνδέουν άτομα, οργανισμούς και μέρη.
Αντ' αυτού, το TikTok χρησιμοποιεί ένα σύστημα προτάσεων σε πραγματικό χρόνο που βασίζεται σε μικροαλληλεπιδράσεις: πόσο χρόνο παρακολουθείτε ένα βίντεο, αν το σταματάτε ή το επαναλαμβάνετε, ακόμη και τα μοτίβα σάρωσης σας. Το αποτέλεσμα είναι μια εξαιρετικά εθιστική ροή περιεχομένου. Αυτό δίνει στο TikTok μια σχεδόν άνευ προηγουμένου δύναμη να διαμορφώνει απόψεις, είτε σκόπιμα είτε όχι.
Το TikTok στις ΗΠΑ - Τρία πιθανά σενάρια
Υπάρχουν τρία πιθανά αποτελέσματα για το TikTok. Το πρώτο είναι η αναγκαστική πώληση σε μια εταιρεία με έδρα τις ΗΠΑ, η οποία θα μπορούσε να ικανοποιήσει τους νομοθέτες, αλλά πιθανότατα θα προκαλούσε σοβαρά οικονομικά αντιποίνα από την Κίνα.
Το δεύτερο είναι η απαγόρευση, η οποία μπορεί να είναι περισσότερο συμβολική παρά αποτελεσματική, αλλά θα έστελνε ένα ισχυρό μήνυμα.
Το τρίτο, και ίσως το πιο πιθανό, είναι μια μακρά και παρατεταμένη νομική μάχη που θα καταλήξει σε αδιέξοδο.
Ψηφιακή καχυποψία
Ωστόσο, υπάρχει ένα βαθύτερο ζήτημα. Ο κόσμος γίνεται όλο και πιο διχασμένος σε ψηφιακό επίπεδο. Οι ΗΠΑ και η Κίνα δημιουργούν ανταγωνιστικά ψηφιακά οικοσυστήματα με το καθένα να αντιμετωπίζει με καχυποψία τις πλατφόρμες του άλλου.
Όπως και οι προηγούμενες περιοριστικές μέτρες για τις εξαγωγές chip των Huawei και Nvidia, η υπόθεση αυτή καταδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο η εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ και η οικονομική πολιτική συγχωνεύονται στην ψηφιακή εποχή. Αυτό απειλεί να διασπάσει το διαδίκτυο, με τις χώρες να επιλέγουν τους προμηθευτές τους με βάση πολιτικές και οικονομικές συμμαχίες και όχι αμιγώς τεχνικά κριτήρια.
Για την Κίνα, το TikTok είναι σύμβολο εθνικής υπερηφάνειας. Είναι μία από τις λίγες κινεζικές εφαρμογές που έχουν επιτύχει παγκόσμια επιτυχία και έχουν γίνει γνωστές στις δυτικές αγορές. Η αναγκαστική πώληση του TikTok από την ByteDance ή η απαγόρευσή του θα μπορούσε να θεωρηθεί προσβολή των φιλοδοξιών της Κίνας στην παγκόσμια ψηφιακή σκηνή. Δεν πρόκειται πλέον μόνο για μια πλατφόρμα, αλλά για τον έλεγχο του μέλλοντος της τεχνολογίας.
Οι υπερασπιστές του TikTok υποστηρίζουν ότι η απαγόρευση της εφαρμογής θα υπονομεύσει την ελευθερία της έκφρασης, θα καταπνίξει τη δημιουργικότητα και θα στοχοποιήσει άδικα μια πλατφόρμα που ανήκει σε μια ξένη εταιρεία. Αυτές οι ανησυχίες είναι βάσιμες, αλλά το ευρύτερο τοπίο των ψηφιακών πλατφορμών είναι κάθε άλλο παρά απλό.
Άλλες πλατφόρμες έχουν αντιμετωπίσει κριτική για κατηγορίες διάδοσης παραπληροφόρησης, ενίσχυσης των προκαταλήψεων και συμβολής στην κοινωνική βλάβη. Ωστόσο, η βασική διαφορά με το TikTok έγκειται στον αλγόριθμό του και στην ικανότητά του να επηρεάζει τις απόψεις σε παγκόσμια κλίμακα.
Η ροή «από εσάς / για εσάς» του TikTok παρακολουθεί μικρο-αλληλεπιδράσεις, προσφέροντας εξατομικευμένο περιεχόμενο με αυξανόμενα εθιστική ένταση. Ως αποτέλεσμα, οι χρήστες μπορούν να βρεθούν να παρασύρονται όλο και πιο βαθιά σε ροές επιλεγμένου περιεχομένου χωρίς να συνειδητοποιούν το βαθμό στον οποίο διαμορφώνονται οι προτιμήσεις τους.
Ενώ οι ανταγωνιστές της μπορεί να είναι σε θέση να διαδίδουν παραπληροφόρηση και να τροφοδοτούν διχασμούς με πιο παραδοσιακούς τρόπους, η TikTok θα μπορούσε ενδεχομένως να το κάνει μέσω της λεπτομερώς ρυθμισμένης χειραγώγησης της προσοχής του χρήστη. Αυτό αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο στον κόσμο της ψηφιακής πολιτικής.
Θέτει επίσης κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι ΗΠΑ προσεγγίζουν τις ρυθμίσεις του μέσου. Αποτελεί η TikTok πραγματική απειλή για την εθνική ασφάλεια ή απλώς σύμβολο του αυξανόμενου στρατηγικού ανταγωνισμού μεταξύ δύο υπερδυνάμεων;
«Αντί να βασιζόμαστε σε απαγορεύσεις και εμπορικούς πολέμους, χρειαζόμαστε ισχυρά, διασυνοριακά πλαίσια που να δίνουν προτεραιότητα στη διαφάνεια, την προστασία των δεδομένων, τη λογοδοσία των αλγορίθμων και τον μετριασμό των διαδικτυακών κινδύνων», σημειώνει εμφατικά η καθηγήτρια.
Οι ανησυχίες για την παρενόχληση, την παραπληροφόρηση, τον εθιστικό σχεδιασμό και τους αλγόριθμους που ενισχύουν το τοξικό περιεχόμενο δεν είναι μοναδικές στο TikTok. Η αμερικανική νομοθεσία, όπως ο Kids Online Safety Act και ο προτεινόμενος Platform Accountability and Transparency Act, σηματοδοτούν την αυξανόμενη ανησυχία. Ωστόσο, αυτές οι προσπάθειες παραμένουν αποσπασματικές.
«Ο Νόμος για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες της ΕΕ αποτελεί ένα ευπρόσδεκτο μοντέλο λογοδοσίας. Ωστόσο, ο παγκόσμιος συντονισμός είναι πλέον απαραίτητος. Χωρίς αυτόν, υπάρχει κίνδυνος περαιτέρω κατακερματισμού του διαδικτύου (αυτό που έχει ονομαστεί «splinternet», όπου η πρόσβαση καθορίζεται από γεωπολιτικά κριτήρια και όχι από καθολικές αρχές)», καταλήγει με νόημα η ίδια.
Ο ψηφιακός κόσμος κυριαρχείται εδώ και καιρό από μια χούφτα ισχυρών εταιρειών. Τώρα διαμορφώνεται όλο και περισσότερο από τις αντιπαλότητες μεταξύ των κρατών. Η μάχη για το TikTok είναι προάγγελος βαθύτερων εντάσεων σχετικά με τον τρόπο κατανομής των δεδομένων, της επιρροής και της εμπιστοσύνης στο διαδίκτυο.
Το πραγματικό ερώτημα τώρα δεν είναι αν θα επιβιώσει το TikTok, αλλά αν οι χώρες μπορούν να διαμορφώσουν ένα ψηφιακό μέλλον που θα δίνει προτεραιότητα στις δημοκρατικές αξίες, τη διασυνοριακή συνεργασία και το κοινό καλό. Είναι μια καθοριστική στιγμή στη μάχη για το μέλλον του διαδικτύου.