Παρά τις εμφανείς διαφορές τους, η συνεργασία και η συχνά αντιφατική σχέση μεταξύ Τσόρτσιλ και Ντε Γκωλ διαμόρφωσαν το μεταπολεμικό τοπίο της Ευρώπης.
Η ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και της μεταπολεμικής Ευρώπης είναι γεμάτη από μεγάλες προσωπικότητες, αλλά λίγες σχέσεις ηγετών έχουν εξάψει τόσο πολύ την λαϊκή περιέργεια όσο αυτή του Βρετανού πρωθυπουργού Ουίνστον Τσώρτσιλ με τον Γάλλο στρατηγό και μελλοντικό πρόεδρο Σαρλ ντε Γκωλ. Παρά τις εμφανείς διαφορές τους, η συνεργασία και η συχνά αντιφατική τους σχέση διαμόρφωσαν όχι μόνο την πορεία του πολέμου, αλλά και το μεταπολεμικό τοπίο της Ευρώπης.
Ο Τσώρτσιλ, σύμφωνα με τον προσωπικό του στρατιωτικό σύμβουλο Άλαν Μπρουκ, ήταν «αυτός χωρίς τον οποίο η Αγγλία θα είχε χαθεί»· ταυτόχρονα, όμως, «με αυτόν η Αγγλία βρέθηκε επανειλημμένα στα πρόθυρα καταστροφής». Ανάλογες αντιδράσεις προκαλούσε και ο Ντε Γκωλ στους Βρετανούς, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του Τσώρτσιλ. Ο Τσώρτσιλ αναγκαζόταν συχνά να αναγνωρίσει ότι κανείς άλλος δεν μπορούσε να εκπροσωπήσει τη Γαλλία με τον τρόπο που το έκανε ο Ντε Γκωλ.
Μια σχέση γεμάτη... υποψίες αλλά και θαυμασμό
Παρά το γεγονός ότι η βιβλιογραφία για τον Τσώρτσιλ είναι εκτενής, μελετώντας ακόμα και τα γεύματά του και τα κατοικίδιά του, λίγα έχουν γραφεί για τη σχέση του με τον Ντε Γκωλ. Ο Γάλλος στρατηγός κατανοούσε ότι οι σχέσεις του Τσώρτσιλ με τον Ρούζβελτ και τον Στάλιν είχαν πρωτεύουσα σημασία, αλλά ήξερε επίσης ότι η σχέση μεταξύ Γαλλίας και Βρετανίας είχε κρίσιμο ρόλο, τόσο κατά τη διάρκεια του πολέμου όσο και στην ανοικοδόμηση μετά από αυτόν. Οι δύο χώρες ήταν γείτονες, εμπορικοί εταίροι, σύμμαχοι αλλά και ανταγωνιστές για την ηγεσία στην Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή.
Ο ιστορικός Ρίτσαρντ Βίνεν, στο βιβλίο του The Last Titans, το οποίο μόλις κυκλοφόρησε στην Βρετανία, περιγράφει με ευκρίνεια την αλληλεπίδραση των δύο ανδρών: μια σχέση γεμάτη υποψίες αλλά και θαυμασμό. Ο Βίνεν σημειώνει τις εκκεντρικότητες και των δύο: ο Ντε Γκωλ αντικατέστησε τα τσιγάρα με τσίχλες, ενώ ο Τσώρτσιλ έκανε... στροφές μέσα στη μπανιέρα του ενόσω έκανε μπάνιο. Παρά τις ανθρώπινες αδυναμίες τους, και οι δύο ήταν αφοσιωμένοι στην πατρίδα τους και στη νίκη κατά της Γερμανίας, έτοιμοι να θυσιάσουν τα πάντα.
Η αντίληψη τους για τον πόλεμο και τη θυσία διέφερε
Η αντίληψη τους για τον πόλεμο και τη θυσία διέφερε. Ο Τσώρτσιλ θεωρούσε τον αγώνα έναν ιδεολογικό πόλεμο, με τον ναζισμό να αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή, ενώ ο Ντε Γκωλ τον έβλεπε ως συνέχεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μια διαμάχη μεταξύ των εθνών.
Η στάση του Τσώρτσιλ ήταν πιο συναισθηματική, ενώ ο Ντε Γκωλ αποδεχόταν τα θύματα ως αναπόφευκτο κόστος. Ακόμη και όταν το 1966 επισκέφτηκε τη Σοβιετική Ένωση και του προσφέρθηκε ως γεύμα ένα γεμιστό χέλι, σχολίασε κυνικά: «Il y a toujours des victimes» - «πάντα υπάρχουν θύματα».
Οι προσωπικότητες τους έδειχναν επίσης διαφορετικές προσεγγίσεις προς την κοινωνία και την πατρίδα. Ο Τσώρτσιλ οραματιζόταν μια ιδανική Αγγλία με ευτυχισμένους χωρικούς και φρόνιμους άρχοντες, ενώ ο Ντε Γκωλ αναφερόταν σε μια «ιδέα» της Γαλλίας, εμπνευσμένη από τη δόξα του παρελθόντος, και ανησυχούσε ότι οι ίδιοι οι συμπατριώτες του... δεν ανταποκρίνονταν στα υψηλά του στάνταρντ.
Παρά τις πεσιμιστικές του τάσεις, ο Ντε Γκωλ διατήρησε πάντα την αίσθηση του καθήκοντος, ενώ ο Τσώρτσιλ, ακόμη και στα πιο σκοτεινά του «μαύρα σκυλιά» της κατάθλιψης, διατηρούσε την αισιοδοξία του.
Οι κοινωνικές τους καταβολές και οι τρόποι ζωής τους
Οι κοινωνικές τους καταβολές και οι τρόποι ζωής τους ήταν επίσης αντίθετοι. Ο Τσώρτσιλ κατάγονταν από μεγάλη βρετανική αριστοκρατική οικογένεια και απολάμβανε πολυτελή τρόπο ζωής. Ο Ντε Γκωλ, καταγόμενος από μια μικρή επαρχιακή αριστοκρατική οικογένεια, ζούσε με μέτρο, ακόμη και όταν ήταν πρόεδρος της Γαλλίας, πληρώνοντας ακόμα και τα γλυκίσματα των εγγονιών του. Αυτές οι διαφορές έκαναν τις σχέσεις τους περίπλοκες αλλά και δυναμικές, καθώς αμφότεροι απαιτούσαν από τους γύρω τους την ολοκληρωτική τους αφοσίωση, χωρίς να είναι πρόθυμοι να την... ανταποδώσουν πλήρως.
Κατά την κρίσιμη περίοδο του 1940, όταν η γερμανική εισβολή στη Βρετανία φαινόταν αναπόφευκτη, ο Τσώρτσιλ απέρριψε προτάσεις συμβιβασμού και δεσμεύτηκε ότι η χώρα του θα πολεμούσε μόνη, μέχρι την είσοδο των ΗΠΑ το 1941. Παρά την αδυναμία του Ντε Γκωλ ως εξόριστου στη Λονδίνο και την εξάρτησή του από τη Βρετανία, δεν δίστασε να προβάλλει τη Γαλλία με αξιοπρέπεια, ακόμα και προκαλώντας τους Βρετανούς με καμιά φορά δύστροπη συμπεριφορά.
Το καλοκαίρι του 1944, όταν πληροφορήθηκε την είδηση περί της απόβασης της Νορμανδίας τελευταία στιγμή, δημιούργησε σκηνές έντασης, αποδεικνύοντας όμως ότι είχε στρατηγικό σκοπό και την ικανότητα να ενοποιήσει τις αντιστασιακές ομάδες της Γαλλίας.
Μετά την απελευθέρωση της χώρας, ο Ντε Γκωλ κατάφερε να εδραιώσει την εξουσία του, διατηρώντας την τάξη και την ενότητα σε μια κοινωνία βαθιά διχασμένη. Η εντυπωσιακή είσοδός του στο Παρίσι και η διακήρυξη ότι η πόλη είχε απελευθερωθεί από μόνη της, παρά τις ανακρίβειες, ήταν μέρος της «μυθοποίησης» της προσωπικότητάς του, που στόχευε στη δημιουργία ενότητας μεταξύ των Γάλλων.
Αντίθετα, ο Τσώρτσιλ μετά τον πόλεμο επιθυμούσε να παραμείνει ενεργός στην πολιτική σκηνή, επιστρέφοντας το 1951 ως πρωθυπουργός, αλλά αντιμετωπίζοντας δυσκολίες τόσο με τα πολιτικά ζητήματα όσο και με την προσωπική του υγεία.
Συνταξιοδοτήθηκε το 1955, αφήνοντας πίσω του μια σπουδαία κληρονομιά που κορυφώθηκε με την προσεκτικά σχεδιασμένη κρατική κηδεία του το 1965. Ο Ντε Γκωλ, από την άλλη, παρέμεινε πρόεδρος μέχρι το 1969 και έφυγε από τη ζωή σε μια τελετή λιτή αλλά εντυπωσιακή, όπως και η ζωή του.
Η «φιλική διαφωνία» τους
Η σχέση Τσώρτσιλ–Ντε Γκωλ, συχνά χαρακτηριζόμενη ως la mésentente cordiale ή «φιλική διαφωνία», ήταν γεμάτη εντάσεις αλλά και αμοιβαίο σεβασμό. Οι διαφορές τους, από την κοινωνική καταγωγή μέχρι την αντίληψη για τον πόλεμο και την πολιτική, έδειξαν ότι δύο ηγέτες μπορούν να συνυπάρχουν, να συνεργάζονται και να ανταγωνίζονται ταυτόχρονα, αφήνοντας ανεξίτηλο στίγμα στην ιστορία. Χωρίς τον έναν ή τον άλλον, η πορεία της Βρετανίας, της Γαλλίας και ολόκληρης της Ευρώπης στον 20ό αιώνα θα είχε διαμορφωθεί εντελώς διαφορετικά.
Η φιλική αλλά δυναμική αυτή αντιπαλότητα έδειξε ότι οι μεγάλες προσωπικότητες δεν μπορούν να περιοριστούν σε απλές κατηγορίες. Ο Τσώρτσιλ με την εκρηκτική του ενέργεια, τον οπτιμισμό και τις περιπετειώδεις ιδέες του, και ο Ντε Γκωλ με τη στρατηγική ψυχραιμία, την αίσθηση της ιστορικής αποστολής και την αυστηρή πειθαρχία, διαμόρφωσαν τον κόσμο όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. Η κληρονομιά τους, γεμάτη αντιθέσεις αλλά και συνεργασία, παραμένει αξεπέραστη στην πολιτική και στρατιωτική ιστορία.