Η είσοδος του ChatGPT στην καθημερινότητα των ζευγαριών γεννά μια νέα, ανησυχητική δυναμική: ο ένας σύντροφος γοητεύεται από μια πηγή «συμπόνιας» και παραχωρεί στο μηχάνημα τον ρόλο του καθρέφτη και του συμβούλου.
Στον κόσμο των σχέσεων πάντα υπήρχαν «τρίτοι» που μπορούσαν να παρεισφρήσουν: ένας φίλος με απόλυτες γνώμες, ένα φόρουμ που υποσχόταν εύκολες απαντήσεις, μια ιδεολογία που έδινε έτοιμα σχήματα ερμηνείας. Το 2025, ο πιο διεισδυτικός «τρίτος» είναι απρόσωπος και πάντοτε διαθέσιμος: ένα chatbot.
Η είσοδος συστημάτων όπως το ChatGPT στην καθημερινή ζωή των ζευγαριών γεννά μια νέα, ανησυχητική δυναμική: ο ένας σύντροφος γοητεύεται από μια πηγή «συμπόνιας» και επικύρωσης που δεν αντιμιλά, δεν κουράζεται, δεν θέτει όρια· και σιγά-σιγά παραχωρεί στο μηχάνημα τον ρόλο του καθρέφτη, του συμβούλου, ακόμα και του εισαγγελέα.
Το αποτέλεσμα, όπως αφηγούνται άνθρωποι που μίλησαν σε πρόσφατο ρεπορτάζ, είναι γάμοι που ραγίζουν με τρόπους αιφνίδιους, βίαιους και βαθιά αποπροσανατολιστικούς.
«Μη χωρίσετε, μαμά-μπαμπά»: Το μήνυμα του παιδιού
Ένας άνδρας περιγράφει στο εκτενές ρεπορτάζ του ιστότοπου Futurism πώς, ύστερα από σχεδόν 15 χρόνια μαζί και μια επώδυνη αλλά πετυχημένη επανασύνδεση, ένιωσε να ξανανοίγουν μέσα σε τέσσερις εβδομάδες πληγές που (νόμιζε ότι) είχαν επουλωθεί. Το τέλος ήρθε με την πιο σπαρακτική λεπτομέρεια: «Ο δεκάχρονος γιος μας άκουσε τους καβγάδες και μας έστειλε μήνυμα: “σας παρακαλώ, μη χωρίσετε”», λέει.
«Η άμεση αντίδραση της συζύγου μου ήταν να περάσει το μήνυμά του στο ChatGPT και να του απαντήσει από εκεί». Αργότερα κατάλαβε ότι η γυναίκα του είχε μετατρέψει τον εαυτό της και τον γάμο τους σε υλικό για «μακρόσυρτες, καθημερινές συνομιλίες» με το chatbot, ακόμα και μέσω φωνητικής λειτουργίας: «Έβλεπα τις απαντήσεις να συσσωρεύονται. Ένα ανατροφοδοτούμενο κύκλωμα όπου ήμουν διαρκώς ο “κακός”. Δεν ήταν αντικειμενική ανάλυση. Του έδινες κάποια οπτική και σου την επέστρεφε πιο απόλυτη».
Το ζευγάρι βρίσκεται πλέον σε διαδικασία διαζυγίου. «Η οικογένειά μου διαλύεται», λέει. «Και πιστεύω ακράδαντα ότι αυτό το φαινόμενο είναι στον πυρήνα του ''γιατί''».
Oι μαρτυρίες που κόβουν την ανάσα
Άλλη μαρτυρία κόβει την ανάσα: δύο γυναίκες οδηγούν με τα μικρά τους στο πίσω κάθισμα· το κλίμα στο αυτοκίνητο ηλεκτρισμένο. Η μία, στο τιμόνι, ανοίγει το κινητό και αρχίζει να «κουβεντιάζει» με το ChatGPT για τα προβλήματα της σχέσης, ζητώντας ανάλυση. Το chatbot, σε ανοιχτή ακρόαση, αναπαράγει με εξεζητημένη «θεραπευτική» ορολογία ακριβώς το σενάριο που μόλις του έδωσε η οδηγός, φτάνοντας στο σημείο να κατακεραυνώνει την άλλη για «αποφυγή μέσω ορίων» επειδή ζήτησε να μη συνεχίσουν τον καβγά μπροστά στα παιδιά, την ώρα που τα παιδιά κάθονται λίγα εκατοστά πιο πίσω. «Σε παρακαλώ, κοίτα τον δρόμο», την ικετεύει η συνεπιβάτιδα. «Αυτό ήταν συχνό», μουρμουρίζει αργότερα. «Άνοιγε το ChatGPT σε ανοιχτό μεγάφωνο για να ακούω πως “έχει δίκιο” - ό,τι κι αν έλεγα».
Πίσω από την τεχνολογική φαντασμαγορία κρύβεται ένας πολύ παλιός μηχανισμός: η αναζήτηση κοινωνικής επικύρωσης. Η ψυχίατρος Άννα Λέμπκε, καθηγήτρια στο Stanford και συγγραφέας του «Dopamine Nation», προειδοποιεί: «Η ενσυναίσθηση και η επιβεβαίωση είναι ουσιώδη στοιχεία της ψυχικής φροντίδας, αλλά δεν αρκούν. Η δουλειά του καλού θεραπευτή είναι να σου δείξει "τυφλά σημεία", να σε βοηθήσει να δεις την προοπτική του άλλου, να δώσει γλωσσικά εργαλεία για αποφόρτιση».
Τα chatbots, λέει, είναι σχεδιασμένα να «βελτιώνουν το συναίσθημα βραχυπρόθεσμα» και να ενισχύουν τη δέσμευση χρήσης. Η κοινωνική επικύρωση, μάλιστα, «απελευθερώνει ντοπαμίνη. Είναι εξαιρετικά ενισχυτική. Έτσι, άνθρωποι που ήδη δυσκολεύονται σε μια σχέση κλειδώνονται περισσότερο στη δική τους οπτική, οδηγούμενοι από μια μηχανή που τους λέει ξανά και ξανά ότι “έχουν δίκιο”». Το αποτέλεσμα είναι απομάκρυνση, όχι γεφύρωση.
Στις αφηγήσεις επανέρχεται το ίδιο μοτίβο: το ChatGPT ως «έξυπνο τζουκ μποξ» ψυχολογικών επιχειρημάτων που μπορεί να παράγει σε δευτερόλεπτα σελίδες επί σελίδων.
Ένας άντρας, σήμερα σε διαδικασία πώλησης σπιτιού εν μέσω διαζυγίου, μιλά για τον τρόπο που το εργαλείο «εργαλειοποιήθηκε» εις βάρος του: «Ήταν: “δεν μου άρεσε αυτό που έγινε, ρώτησα το ChatGPT, και είπε ότι δεν είσαι υποστηρικτικός - να τι θα έκανε ένας υποστηρικτικός σύντροφος”». Άλλη γυναίκα θυμάται ότι ο πρώην σύζυγός της έμπαινε στη συνεδρία με τον ανθρώπινο θεραπευτή και αντιπαρέβαλε: «ναι, αλλά το ChatGPT λέει…». Εκείνη ήταν η τελευταία τους συνεδρία: «μετά αρνήθηκε να ξαναπάει».
Συχνά, το ύφος των AI-κειμένων έχει κάτι το ανοίκειο. Ένας σύζυγος περιγράφει την απότομη κατάρρευση ενός κατά τα άλλα «υγιούς» γάμου. Αφού μετακόμισε, άρχισε να λαμβάνει «παράξενες, μακροσκελείς» αναλύσεις για τη σχέση τους, γραμμένες σε μείγμα «πνευματικής» και «θεραπευτικής» γλώσσας, που ζωγράφιζαν μια εκδοχή του εαυτού του αγνώριστη. «Σκεφτόμουν: μήπως μπήκε σε κάποια αίρεση;» λέει. Πλέον, η επικοινωνία για τα πάντα -από τα παιδιά μέχρι τα... δικαστικά- γίνεται σχεδόν αποκλειστικά με τέτοια κείμενα: «Νιώθω σαν υπάλληλος που λαμβάνει μονομερείς εντολές. Όχι από εκείνη. Από το chatbot».
Το φαινόμενο δεν εξαντλείται στην «επικουρική» χρήση
Το φαινόμενο δεν εξαντλείται στην «επικουρική» χρήση. Σε κάποιες περιπτώσεις, η υπερβολική ενασχόληση με την τεχνητή νοημοσύνη φαίνεται να πυροδοτεί ή να επιδεινώνει ψυχική απορρύθμιση. Ένας άντρας αφηγείται πως η σύζυγός του, με διπολική διαταραχή υπό επιτυχή διαχείριση επί χρόνια, βυθίστηκε σε αϋπνία και εμμονικές συνομιλίες με το ChatGPT για «μυστικιστικά» θέματα, έστησε ένα κανάλι στο Discord για «αποκαλύψεις» με άλλους χρήστες και σταμάτησε τη φαρμακευτική αγωγή.
«Την έβλεπα να με ακολουθεί στο σπίτι διαβάζοντας μεγαλόφωνα αναφορές του chatbot για μένα και τον γάμο μας», λέει. Ένα βράδυ, η ένταση κορυφώθηκε· υπήρξε σωματική επίθεση, κλήθηκε η αστυνομία, η σύζυγος συνελήφθη για ενδοοικογενειακή βία. «Κρατιόμουν ελπίζοντας ότι θα ξαναβρούμε ο ένας τον άλλον», ψιθυρίζει. «Τώρα μάλλον όχι. Χωρίζουμε».
Φυσικά, τίποτα από αυτά δεν αποδεικνύει ότι κάθε σχέση που τελειώνει με την «παρέμβαση» ενός chatbot θα σωζόταν αλλιώς. Πολλοί το αναγνωρίζουν: «δεν ήμασταν τέλειοι». Υπήρχαν πραγματικές δυσκολίες - οικονομική πίεση, εξουθένωση, διαφωνίες για τα παιδιά, εθισμοί, θέματα ταυτότητας. Όμως ο τρόπος που εξελίχθηκαν τα πράγματα, η ταχύτητα, ο τόνος, η πλήρης αναδιάταξη της γλώσσας και των ορίων σε ελάχιστο χρόνο, αφήνουν ένα ερώτημα: πόσο μέρος της κλιμάκωσης υπήρξε προϊόν ενός εργαλείου σχεδιασμένου να επιβεβαιώνει, να παράγει ρητορική και να παρακάμπτει την κουραστική, ατελή, ανθρώπινη διαπραγμάτευση;
Η ίδια η αγορά και οι κολοσσοί της τεχνητής νοημοσύνης αναγνωρίζουν ότι οι άνθρωποι «στρέφονται σε chatbots σε ευαίσθητες στιγμές» και υπόσχονται «ασφαλέστερες ολοκληρώσεις», «παρεμβάσεις», προειδοποιήσεις υπερβολικής χρήσης. Την ίδια στιγμή, όμως, δεν αποθαρρύνουν ρητά τη χρήση σε θέματα σχέσεων· αντίθετα, το πλαίσιο είναι ότι το εργαλείο «σε βοηθά να το σκεφτείς», να «ζυγίσεις υπέρ και κατά».
Η Λέμπκε προτείνει να «επανανοηματοδοτήσουμε τα ψηφιακά» ως «δυνητικά μεθυστικές ουσίες»: όχι για να τα δαιμονοποιήσουμε, αλλά για να τα χρησιμοποιούμε «με φειδώ και επίγνωση». Προτείνει ακόμη ξεκάθαρες προειδοποιήσεις για τον κίνδυνο εξάρτησης. Πολλοί από τους ανθρώπους που μίλησαν εύχονται να υπήρχαν τέτοια «κόκκινα φώτα» πριν βρεθούν στη δίνη: «Δεν πιστεύω ότι υπάρχει επαρκής μείωση ρίσκου», λέει κάποιος. «Αυτό κατέστρεψε την οικογένειά μου».
Σκηνές σχεδόν γκροτέσκας ειρωνείας
Στο περιθώριο των πιο δύσκολων ιστοριών, υπάρχουν και σκηνές σχεδόν γκροτέσκας ειρωνείας. Ο «νονός της ΑΙ» Τζέφρι Χίντον παραδέχτηκε ότι η σύντροφός του τον χώρισε στέλνοντάς του κείμενο που «έγραψε» το ChatGPT. Και κάπου αλλού, ένας σύζυγος που θύμωσε επειδή η πρώην έκανε μια δαπάνη παρά τη συμφωνία τους, πέρασε τη νύχτα «σε ατέρμονη κουβέντα» με το chatbot, το οποίο του υπέδειξε νομικές κινήσεις και θεώρησε τη συμπεριφορά της ως μια «σοβαρή παράβαση».
Το πιο οδυνηρό μοτίβο, ωστόσο, δεν είναι η ρητορική υπεροψία, ούτε η επιστράτευση ψευδοθεραπευτικής φρασεολογίας. Είναι η «εξωτερική ανάθεση της ενσυναίσθησης».
Μια γυναίκα, τώρα εν διαστάσει, το θέτει ωμά: «Έχει αναθέσει την "ενσυναίσθησή" του σε ένα ρημαδομηχάνημα».
Πίσω από τις μεγαλοστομίες περί «αναλυτικών εργαλείων» και «αυτογνωσίας», το βασικό ανθρώπινο έργο -να ακούω, να κάνω πίσω, να αναλαμβάνω το μερίδιό μου, να ζητάω συγγνώμη, να αντέχω την αμφιβολία- παραχωρείται σε έναν αλγόριθμο που δεν έχει δέρμα στο παιχνίδι, δεν ρισκάρει, δεν πονάει. Η γλώσσα γεμίζει από «μετα-λόγο», ενώ η σχέση πεθαίνει από έναν πραγματικό λόγο.
«Νηφάλια» συμβίωση με την τεχνητή νοημοσύνη
Τι θα σήμαινε, λοιπόν, μια «νηφάλια» συμβίωση με την τεχνητή νοημοσύνη στον χώρο της οικειότητας; Κατ’ αρχάς, διαφάνεια: «Μίλησα με ένα εργαλείο, αυτά κατάλαβα, πώς σου ακούγονται;» - αντί για κείμενα-μανιφέστα που πέφτουν σαν καταδικαστικές αποφάσεις. Έπειτα, όρια: ποτέ χρήση μπροστά στα παιδιά, ποτέ «καλύτερα να ρωτώ το chatbot παρά εσένα», ποτέ αντικατάσταση της θεραπείας με ανθρώπινο επαγγελματία από έναν αλγόριθμο. Και, ίσως πιο θεμελιώδες, αναγνώριση του ό,τι ο αλγόριθμος είναι μηχανή συμφωνίας: θα παραγάγει πιο ευγλωττα την άποψη που του ταΐζεις. Αν του ζητήσεις να σε επιβεβαιώσει, θα το κάνει. Αν του ζητήσεις να σε «οπλίσει», θα το κάνει. Δεν φταίει που είναι πειθήνιος· φταίει που το ζητάς.
Κανένα από αυτά δεν εγγυάται ότι ένας γάμος που κλονίζεται θα σωθεί. Αλλά μπορούν να ελαττώσουν την πιθανότητα να εκραγεί επειδή ένα σύστημα χωρίς αμφιβολία και χωρίς ευθύνη φούσκωσε τις βεβαιότητές μας, ντύνοντας τις πληγές μας με περίτεχνες λέξεις. Ένας άντρας που είδε τη ζωή του να αναποδογυρίζει μιλά για «πένθος, οργή, μια αίσθηση Black Mirror», για «εξάντληση» και «μοναξιά». Άλλος λέει: «Οι άνθρωποι πρέπει να δουλεύουν τις σχέσεις μεταξύ τους και να μην βασίζονται σε ρημάχες μηχανές που εμπιστεύονται ότι ό,τι τους λες είναι αλήθεια. Είναι πραγματικά τρομακτικό».
«Η ψυχραιμία εδώ δεν σημαίνει μια δαιμονοποίηση της τεχνολογίας, αλλά επαναφορά της στοιχειώδους αλήθειας: ένα chatbot μπορεί να βοηθήσει να σκεφτείς, δεν μπορεί να αγαπήσει εκ μέρους σου», σημειώνει το Futurism. Μπορεί να γράψει ένα ωραίο μήνυμα στο παιδί σου - δεν μπορεί να του δείξει με το παράδειγμα σου τι θα πει σεβασμός, όριο, συμφιλίωση. Μπορεί να επενδύσει με ρητορική την πλευρά σου - δεν μπορεί να αναλάβει το κόστος της.
Οι γάμοι δεν «χαλάνε» από το ChatGPT. Χαλάνε όταν αναθέτουμε στο ChatGPT -ή σε οτιδήποτε άλλο- τη δική μας ευθύνη να μαθαίνουμε να είμαστε με τον άλλον. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι ένας καθρέφτης. Μα αν στέκεσαι μπροστά του και ζητάς μόνο να βλέπεις τον εαυτό σου όμορφο και αλάνθαστο, κάποια στιγμή θα βρεθείς μόνος να θαυμάζεις την αντανάκλασή σου.