Η κυβέρνηση Μπαϊρού κατέρρευσε, αλλά η μάχη για το μέλλον της Γαλλίας διεξάγεται πλέον σε δύο μέτωπα: στους δρόμους και στα timelines του διαδικτύου.
Η Γαλλία βρίσκεται ξανά στο χείλος μιας νέας ιστορικής καμπής. Σαν να ξυπνούν φαντάσματα από το 1789, από την Παρισινή Κομμούνα και τον Μάη του ’68, η χώρα βιώνει μια πολιτική και κοινωνική κρίση που πολλοί ήδη αποκαλούν «Νέα Γαλλική Επανάσταση». Αυτή τη φορά, όμως, το πεδίο της μάχης δεν είναι μόνον οι δρόμοι· είναι το διαδίκτυο, τα social media, οι αλγόριθμοι και τα memes.
Η πτώση του πρωθυπουργού Φρανσουά Μπαϊρού, μετά την πρόσφατη ψήφο δυσπιστίας που καταψήφισε τον προϋπολογισμό λιτότητας, ήταν το έναυσμα μιας αλυσιδωτής αντίδρασης που απειλεί να αναδιαμορφώσει εκ βάθρων το πολιτικό σκηνικό της χώρας.
Η κυβέρνηση κατέρρευσε, αλλά η μάχη για το μέλλον της Γαλλίας διεξάγεται πλέον σε δύο μέτωπα: στους δρόμους και στα timelines.
Μέσα στο χάος, δύο αντίπαλα κινήματα αναδύονται
Μέσα στο χάος, δύο αντίπαλα κινήματα αναδύθηκαν με τρομακτική δυναμική. Το πρώτο είναι το «C’est Nicolas qui paie» - «ο Νικολά πληρώνει» - ένα meme που ξεκίνησε ως διαδικτυακό αστείο για τη φορολογική αδικία, αλλά γρήγορα εξελίχθηκε σε σύμβολο οργής για την κεντροδεξιά και την άκρα δεξιά. Η εικόνα είναι απλή: ένας υπάλληλος γραφείου, το κεφάλι στα χέρια, πνιγμένος στους φόρους που πληρώνει για να χρηματοδοτούνται, όπως ισχυρίζεται το αφήγημα, «παροχές για μετανάστες» και «κρουαζιέρες συνταξιούχων», ενώ εκείνος «δεν παίρνει τίποτα πίσω».
Το meme έγινε κίνημα, και το κίνημα άρχισε να επηρεάζει πολιτικές πλατφόρμες. Οι Les Républicains και η Μαρίν Λεπέν με το Rassemblement National αγκάλιασαν προσεκτικά τον «Νικολά», χρησιμοποιώντας τον ως εργαλείο ενάντια στη μετανάστευση και στις κοινωνικές παροχές, αποφεύγοντας όμως να συγκρουστούν μετωπικά με τους ηλικιωμένους, που παραμένουν η κυριότερη εκλογική τους βάση.
Στην απέναντι πλευρά βρίσκεται το «Bloquons Tout» - «Τα μπλοκάρουμε όλα» - ένα ριζοσπαστικό κίνημα της αριστεράς που ξεκίνησε τον Μάιο μέσα από κλειστές ομάδες στο Telegram και στο Signal, και εξαπλώθηκε ταχύτατα στο TikTok, στο Facebook και στο X. Οι ιδρυτές του, από τη βόρεια Γαλλία, που αυτοαποκαλούνται «Οι Απαραίτητοι», στοχεύουν στην παράλυση της χώρας.
Το hashtag ενισχύεται τεχνητά με bots και astroturfing
Στόχος τους δεν είναι η μετριοπαθής μεταρρύθμιση, αλλά η κατάρρευση του οικονομικού και πολιτικού συστήματος: διακοπές σε στρατηγικά σημεία, αποκλεισμοί σε τρένα, διυλιστήρια, αποθήκες της Amazon, ακόμα και στο ενεργειακό δίκτυο.
Οι γαλλικές υπηρεσίες ασφαλείας προειδοποιούν για μια εν δυνάμει κρίση, εκτιμώντας ότι 100.000 διαδηλωτές ετοιμάζονται να κατέβουν στους δρόμους και να καταλάβουν κομβικά σημεία της χώρας. Το Bloquons Tout θεωρείται από πολλούς η συνέχεια του κινήματος των Κίτρινων Γιλέκων, αλλά με μια νέα, πιο επικίνδυνη μορφή: οργανώνεται ψηφιακά, διαχέεται αστραπιαία, και χρησιμοποιεί τα εργαλεία των social media με χειρουργική ακρίβεια.
Ερευνητές των social analytics παρατηρούν ότι το κίνημα Bloquons Tout ίσως να μην είναι μόνο αυθόρμητο.
Σύμφωνα με το Visibrain, υπάρχει ένδειξη ότι το hashtag ενισχύεται τεχνητά με bots και astroturfing - χιλιάδες ψεύτικοι λογαριασμοί που δημιουργούν την ψευδαίσθηση μιας μαζικής, οργανικής εξέγερσης. Ωστόσο, η ανάλυση του πολιτικού επιστήμονα Αντουάν Μπριστιέλ από το think tank Fondation Jean-Jaurès δείχνει ότι το προφίλ των πραγματικών υποστηρικτών είναι εντυπωσιακά διαφορετικό: πρόκειται κυρίως για νέους, μορφωμένους, οικονομικά εύπορους πολίτες που ανήκουν στη ριζοσπαστική αριστερά. Η σύγκρουση, επομένως, δεν είναι μόνο ταξική· είναι και πολιτισμική, μια μάχη αξιών για το τι σημαίνει κοινωνική δικαιοσύνη στη Γαλλία του 21ου αιώνα.
Μέσα σε αυτή την ένταση, ο Εμανουέλ Μακρόν μοιάζει εγκλωβισμένος. Η στρατηγική του να διατηρήσει τον έλεγχο μέσω μιας κεντρώας ατζέντας έχει αποτύχει. Το αποτέλεσμα των πρόωρων εκλογών, που ο ίδιος προκάλεσε πέρσι, άφησε την Εθνοσυνέλευση τριχοτομημένη: άκρα δεξιά, ριζοσπαστική αριστερά και κέντρο, χωρίς καμία παράταξη να έχει πλειοψηφία.
Ο Μακρόν είχε τη δυνατότητα να διορίσει έναν αριστερό πρωθυπουργό, χτίζοντας μια εύθραυστη συμμαχία με τη δική του πτέρυγα, αλλά το αρνήθηκε, φοβούμενος ότι θα αποδομούνταν οι μεταρρυθμίσεις του. Έτσι, επέλεξε διαδοχικά κεντροδεξιούς: πρώτα τον Μισέλ Μπαρνιέ, που έπεσε μέσα σε τρεις μήνες, και στη συνέχεια τον Φρανσουά Μπαϊρού, ο οποίος κατέρρευσε τώρα υπό το βάρος ενός προϋπολογισμού με περικοπές 44 δισ. ευρώ σε συντάξεις, κοινωνικές παροχές και δημόσιες αργίες.
Η Γαλλία βρίσκεται, έτσι, σε πολιτικό κενό εξουσίας. Ο Μακρόν μπορεί να επιχειρήσει να ορίσει νέο πρωθυπουργό, αλλά είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα καταρρεύσει όπως οι δύο προηγούμενοι. Η εναλλακτική είναι να διαλύσει το κοινοβούλιο και να προκηρύξει νέες εκλογές, ρισκάροντας όμως την εκτόξευση της Λεπέν στην εξουσία ή την άνοδο μιας ριζοσπαστικής αριστερής κυβέρνησης που θα ανατρέψει τα πάντα. Μέσα σε αυτό το τοπίο, οι παραδοσιακοί θεσμοί δείχνουν ανήμποροι να ελέγξουν τα γεγονότα. Η πολιτική δεν καθορίζεται πια μόνο από τα κόμματα· καθορίζεται από τα hashtags.
Τα δύο κινήματα, αν και αντίθετα, έχουν κάτι κοινό
Τα δύο κινήματα, αν και αντίθετα, έχουν κάτι κοινό: γεννήθηκαν εκτός των κομμάτων, στους χώρους όπου οι πολίτες αποφάσισαν να διεκδικήσουν φωνή χωρίς τη διαμεσολάβηση της εξουσίας. Οι πλατφόρμες, από το TikTok μέχρι το Telegram, έγιναν νέες... πλατείες Συντάγματος· τα memes, τα bots και οι viral καμπάνιες λειτουργούν σαν επαναστατικές προκηρύξεις.
Οι πολίτες δεν περιμένουν πια να τους εκφράσει ένα κόμμα· δημιουργούν δικά τους ψηφιακά εργαλεία αντίστασης. Αυτή η μετάβαση σηματοδοτεί κάτι βαθύτερο: η επανάσταση, αν έρθει, δεν θα ξεκινήσει με πορείες· θα ξεκινήσει με notifications.
Η σύγκρουση δεν είναι μόνο πολιτική. Από τη μία, το «C’est Nicolas qui paie» εκπροσωπεί μια Γαλλία που αισθάνεται ότι πληρώνει περισσότερα από όσα παίρνει· μια Γαλλία που βλέπει την εθνική της ταυτότητα να απειλείται και ζητά προστασία από τη μετανάστευση, την παγκοσμιοποίηση και το υπερτροφικό κράτος. Από την άλλη, το Bloquons Tout εκφράζει μια γενιά που θεωρεί ότι το ίδιο το σύστημα είναι σάπιο, ότι η οικονομική ανισότητα είναι μη αναστρέψιμη και ότι η μόνη λύση είναι η αποδόμηση. Ανάμεσά τους, το κέντρο του Μακρόν φθίνει, αδυνατώντας να πείσει και τις δύο πλευρές ότι έχει σχέδιο για το μέλλον.
Τα επόμενα βήματα θα είναι καθοριστικά. Αν οι κινητοποιήσεις του Bloquons Tout αποκτήσουν μαζικότητα στους δρόμους, η χώρα μπορεί να παραλύσει σε κρίσιμες υποδομές. Αν το «Nicolas» καταφέρει να παγιώσει το αφήγημά του για τη «σιωπηλή πλειοψηφία», τότε η άκρα δεξιά θα βρεθεί ένα βήμα πιο κοντά στην εξουσία. Το διακύβευμα ξεπερνά τη Γαλλία: η πολιτική αστάθεια της πέμπτης μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου μπορεί να επηρεάσει την Ευρώπη συνολικά, ιδιαίτερα σε μια εποχή που ο λαϊκισμός κερδίζει έδαφος από τις Βρυξέλλες έως τη Βαρσοβία.
Και κάπου ανάμεσα στους δρόμους του Παρισιού και τα feed των social media, ανάμεσα σε hashtags και απεργίες, memes και μολότοφ, η Γαλλία παλεύει να ξαναβρεί τον εαυτό της. Μια χώρα που γέννησε τις ιδέες της ισότητας, της ελευθερίας και της αδελφότητας αναρωτιέται ξανά: ποιος πληρώνει, ποιος αποφασίζει και ποιος κερδίζει;
Η «Νέα Γαλλική Επανάσταση» ίσως να μην έχει ακόμη αρχίσει πραγματικά. Αλλά, αν ξεκινήσει, δεν θα μοιάζει με καμία από τις προηγούμενες. Θα είναι ένα μείγμα δρόμου και data, οργής και αλγορίθμων, συνθημάτων και memes. Κι αυτή τη φορά, η Βαστίλη δεν θα πέσει με κανόνια· θα πέσει με hashtags.