Στα ορεινά χωριά του Χιματσάλ Πραντές, στα βόρεια της Ινδίας, ένας γάμος έγινε θέμα διεθνώς: η Σουνίτα Τσάουχαν παντρεύτηκε δύο αδέλφια, τον Πραντίπ και τον Καπίλ Νέγκι.
Για την τοπική κοινότητα Χάτι, αυτή η παράδοση πολυανδρίας -μια γυναίκα με περισσότερους από έναν συζύγους- δεν αποτελεί παράδοξο, αλλά μηχανισμό επιβίωσης. Όταν τα αδέλφια μοιράζονται μία γυναίκα, η οικογενειακή γη δεν διασπάται και η περιουσία παραμένει ενιαία.
Η πολυανδρία, γνωστή ως Jodidara ή Pandav Pratha, έχει βαθιές ρίζες στη μυθολογία της Ινδίας, καθώς παραπέμπει στην Ντράουπαντι του έπους Μαχαμπαράτα, που παντρεύτηκε τους πέντε αδελφούς Πάνταβα.
Μητριαρχικές κοινωνίες και «περπατητοί γάμοι»
Παρόμοιες εναλλακτικές μορφές οικογένειας συναντώνται και στη νοτιοδυτική Κίνα.
Στην επαρχία Γιουνάν, η εθνοτική ομάδα Μοσούο εφαρμόζει το λεγόμενο «walking marriage» - έναν θεσμό χωρίς επίσημο γάμο, χωρίς συγκατοίκηση και χωρίς πατέρες.
Αυτό πρακτικά, σημαίνει ότι ο άνδρας μένει στο σπίτι της μητέρας του για όλη του τη ζωή και ότι η γυναίκα μένει στο δικό της μητρικό σπίτι, μαζί με τη μητέρα, τις αδελφές και τα παιδιά της.
Όταν δύο ενήλικες θέλουν να έχουν σχέση, ο άνδρας πηγαίνει στο σπίτι της γυναίκας τη νύχτα - συνήθως με τα πόδια, εξού και η ονομασία walking marriage. Περνά τη νύχτα μαζί της και φεύγει πριν ξημερώσει, ώστε να επιστρέψει στο δικό του σπίτι.
Δεν θεωρείται μυστικό ή ντροπή, αλλά φυσιολογικό μέρος της ζωής. Τα παιδιά που προκύπτουν μένουν με τη μητέρα και μεγαλώνουν μέσα στο δικό της σπιτικό, όχι του πατέρα. Ο πατέρας δεν έχει υποχρεώσεις οικονομικές ή οικογενειακές - τον ρόλο του αναλαμβάνουν οι θείοι (οι αδελφοί της μητέρας).
Πρόκειται για μια μητριαρχική κοινωνία, όπου η εξουσία και η κληρονομιά μεταβιβάζονται από τις γυναίκες και οι σχέσεις βασίζονται στην προσωπική επιλογή, όχι στην υποχρέωση.
Πολυανδρία για επιβίωση στα Ιμαλάια
Στην απομονωμένη περιοχή Ντόλπα του Νεπάλ, η αδελφική πολυανδρία αποτελεί αιώνια παράδοση.
Η Τάσι Σάνγκμο, που παντρεύτηκε δύο αδέλφια, εξήγησε μιλώντας στο AFP το 2013, πως «όλα μένουν στην ίδια οικογένεια και η ζωή γίνεται πιο εύκολη». Ζουν σε ένα χωριό 4.000 μέτρα πάνω από τη θάλασσα, όπου η ζωή είναι σκληρή. Τα παιδιά αποκαλούν και τους δύο άνδρες «πατέρα», χωρίς να δίνουν σημασία στη βιολογία.
Ο Πέμα, ένας άνδρας από το Ντόλπα που μοιράζεται τη σύζυγό του με τον μεγαλύτερο αδελφό του, λέει: «Αν ένιωθα ζήλια, θα παντρευόμουν κάποια άλλη».
Ο ανθρωπολόγος Μέλβιν Γκόλντσταϊν επισημαίνει ότι ο σκοπός της πρακτικής αυτής δεν είναι η αύξηση του πλούτου, αλλά η διατήρησή του: «Αν τα αδέλφια μοιράσουν τη γη, οι επόμενες γενιές θα την τεμαχίσουν σε μη βιώσιμα κομμάτια».
Στο παρελθόν, σύμφωνα με ολλανδική ΜΚΟ, το 80% των νοικοκυριών της Ντόλπα ήταν πολυανδρικά. Σήμερα, μόλις το 20% συνεχίζει την παράδοση. Παρά την είσοδο της τηλεόρασης, του τουρισμού και της εκπαίδευσης, πολλοί ηλικιωμένοι εξακολουθούν να υπερασπίζονται το σύστημα, θεωρώντας ότι ενισχύει τη συνοχή και την αλληλεγγύη.
Από τον Αμαζόνιο ως την Αφρική
Η πολυανδρία εμφανίζεται σποραδικά και σε άλλες ηπείρους.
Στον Αμαζόνιο, ο ανθρωπολόγος Ίρβινγκ Γκόλντμαν περιέγραψε μια γυναίκα που πήρε ως δεύτερο σύντροφο τον αδελφό του συζύγου της όταν εκείνος δεν μπορούσε να βρει γυναίκα. Η γυναίκα, όπως έγραψε ο Γκόλντμαν το 1963, «φρόντιζε και τους δύο άνδρες και είχε σεξουαλικές σχέσεις με τον νεότερο μόνο όταν ο πρώτος της σύζυγος έλειπε».
Σε ορισμένες κοινωνίες, οι γυναίκες παντρεύονταν πολλούς άνδρες σε ξεχωριστές τελετές, σε αυτό που ο ερευνητής περιέγραψε ως «συνεταιρική πολυανδρία» (associated polyandry). Σε αντίθεση με τις αδελφικές ενώσεις (fraternal polyandry), οι σύζυγοι δεν ήταν πάντα συγγενείς μεταξύ τους, αλλά μερικές φορές υπήρχε σαφής ιεραρχία ανάμεσά τους.
Στην Αλάσκα, μια γυναίκα μπορούσε να πάρει δεύτερο άνδρα αν ο πρώτος αρρώσταινε. Στις φυλές Μπαρί της Βενεζουέλας, Γιανομάμι της Βραζιλίας και Άτσε της Παραγουάης, οι άνθρωποι πίστευαν πως ένα παιδί μπορούσε να έχει περισσότερους από έναν πατέρες.
Η αντίληψη αυτή εξασφάλιζε στήριξη για τα παιδιά και ασφάλεια για τις μητέρες, σε κοινωνίες με υψηλή θνησιμότητα και σκληρές συνθήκες διαβίωσης.
Αντίστοιχα, σε μέρη της Αφρικής, γυναίκες συνέχιζαν ερωτικές σχέσεις με πρώην συζύγους μετά το διαζύγιο, χωρίς κοινωνικό στίγμα – μορφή που οι ανθρωπολόγοι χαρακτηρίζουν δευτερεύουσα πολυανδρία.
Από τη μητριαρχία στην καταπίεση
Σε ορισμένες κοινωνίες, η πολυανδρία ήταν ενδυναμωτική, αλλού καταναγκαστική.
Στο Point Hope της Αλάσκας, οι άνδρες «προσέφεραν» τις γυναίκες τους σε ταξιδιώτες ως φιλοξενία, ενώ στους Πόνι του Κάνσας τα αδέλφια θεωρούνταν υποχρεωμένα να μοιράζονται τις συζύγους και τις αδελφές τους με τους γαμπρούς τους. Αντίθετα, στους Τσερόκι, οι γυναίκες είχαν λόγο και επιλογή.
Μια παράδοση που σβήνει
Η πολυανδρία, αν και άλλοτε ευρέως διαδεδομένη, σήμερα υποχωρεί. Η μετανάστευση, η μόρφωση και τα νέα πρότυπα του ρομαντικού έρωτα οδηγούν τις νεότερες γενιές προς τη μονογαμία.
Ωστόσο, στις απομονωμένες περιοχές των Ιμαλαΐων, παραμένει για πολλούς σύμβολο οικογενειακής ενότητας και κοινωνικής αγάπης. Όπως είπε ένας αγρότης από το Ουταραχάντ: «Όταν τα αδέλφια μοιράζονται την ίδια γυναίκα, η οικογένεια μένει ενωμένη και η αγάπη δεν χάνεται».
Με πληροφορίες από Independent