Οι Ιταλοί ένιωσαν ντροπή και θλίψη για την δολοφονία ενός 7χρονου αγοριού, και το κύμα συμπαράστασης προς την οικογένειά του ήταν τεράστιο. Από αυτό το πένθος γεννήθηκε κάτι απρόσμενο: η ιδέα της δωρεάς οργάνων βρήκε νέα απήχηση.
Το βράδυ της 29ης Σεπτεμβρίου 1994, οι διακοπές της οικογένειας Γκριν στη νότια Ιταλία μετατράπηκαν σε εφιάλτη. Ο Ρεγκ και η Μάγκι Γκριν ταξίδευαν με τα δύο παιδιά τους, τον επτάχρονο Νίκολας και την τετράχρονη Έλινορ, όταν ένα αυτοκίνητο πλησίασε επικίνδυνα πίσω τους σε έναν ορεινό δρόμο της Καλαβρίας. «Η πρώτη στιγμή που ένιωσα κίνδυνο ήταν όταν ένα αυτοκίνητο ήρθε πολύ κοντά μας και έμεινε εκεί για λίγα δευτερόλεπτα», θυμάται ο σήμερα 95χρονος Ρεγκ Γκριν. «Μετά άρχισε να μας προσπερνάει και χαλάρωσα, πιστεύοντας ότι δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα».
Όμως έκανε λάθος. Το αυτοκίνητο δεν τους προσπέρασε. Στάθηκε δίπλα τους, οι άντρες μέσα φώναζαν θυμωμένα, ζητώντας να σταματήσουν. Ο Ρεγκ, φοβούμενος ότι αν σταματούσαν θα ήταν στο έλεός τους, πάτησε γκάζι. Εκείνοι έκαναν το ίδιο. Τα δύο αυτοκίνητα άρχισαν μια ξέφρενη κούρσα όταν ένας πυροβολισμός διέλυσε το πίσω τζάμι. Η Μάγκι γύρισε και είδε τα δύο παιδιά ήρεμα, σαν να κοιμούνταν. Δεν ήξεραν ακόμη ότι η σφαίρα είχε χτυπήσει τον Νίκολας στο κεφάλι. Δευτερόλεπτα αργότερα, έσπασε και το τζάμι του οδηγού, και το άλλο αυτοκίνητο εξαφανίστηκε μέσα στη νύχτα.
«Σταμάτησα το αυτοκίνητο και βγήκα έξω», θυμάται ο Ρεγκ. «Όταν άναψε το εσωτερικό φως, ο Νίκολας δεν κουνήθηκε. Πλησίασα και είδα τη γλώσσα του να εξέχει λίγο και ένα ίχνος εμετού στο πηγούνι του. Ήταν η χειρότερη στιγμή της ζωής μου». Ο Νίκολας μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο νοσοκομείο, αλλά μετά από λίγες μέρες σε κώμα, πέθανε. Μέσα στον απόλυτο πόνο, οι γονείς του πήραν μια απόφαση που θα άλλαζε την ιστορία της Ιταλίας: δώρισαν τα όργανα του παιδιού τους.
Οι λήπτες των οργάνων του Νίκολας
Εκείνη τη στιγμή, οι άνθρωποι που θα έπαιρναν τα όργανα ήταν απλά «αφηρημένες φιγούρες», όπως λέει ο Ρεγκ. «Ήταν σαν να δίνεις λεφτά σε μια φιλανθρωπία χωρίς να ξέρεις ποιον βοηθάς». Λίγους μήνες αργότερα, η οικογένεια Γκριν ταξίδεψε στη Σικελία και συνάντησε τους ανθρώπους που είχαν σωθεί χάρη στον Νίκολας.
Ανάμεσά τους ήταν ο Αντρέα Μοντζιάρντο, που έλαβε την καρδιά του Νίκολας και έζησε 23 χρόνια παραπάνω, η Μαρία Πία Πεδάλα, που έλαβε το ήπαρ και αργότερα γέννησε ένα αγόρι που ονόμασε «Νίκολας», ο Τίνο Μότα και η Άννα Μαρία Ντι Τσέλιε, που έλαβαν νεφρά, η Σίλβια Τσιάμπι, που έλαβε το πάγκρεας, και άλλοι δύο ασθενείς που απέκτησαν ξανά την όρασή τους χάρη στις κερατοειδείς του. Επτά ζωές σώθηκαν εκείνη τη νύχτα, αλλά η ιστορία δεν τελείωσε εκεί.
Η Ιταλία σε σοκ και το The Nicholas Effect
Η Ιταλία συγκλονίστηκε. Η δολοφονία ενός επτάχρονου Αμερικανού προκάλεσε εθνικό σοκ. Η εφημερίδα Times έγραψε τότε ότι η χώρα βυθίστηκε σε «μια πανεθνική ενδοσκόπηση». Οι Ιταλοί ένιωσαν ντροπή και θλίψη, και το κύμα συμπαράστασης προς την οικογένεια Γκριν ήταν τεράστιο. Από αυτό το πένθος γεννήθηκε κάτι απρόσμενο: η ιδέα της δωρεάς οργάνων βρήκε νέα απήχηση. Οι Ιταλοί άρχισαν να βλέπουν τη δωρεά ως έναν τρόπο να δώσουν νόημα στον θάνατο, να «εξιλεωθούν» ως κοινωνία, αλλά και να τιμήσουν τη μνήμη του μικρού αγοριού που δεν πρόλαβε να μεγαλώσει.
Το φαινόμενο έγινε γνωστό ως «το φαινόμενο Νίκολας» (The Nicholas Effect). Το 1993, έναν χρόνο πριν από τον θάνατό του, στην Ιταλία μόλις 6,2 άνθρωποι ανά εκατομμύριο δώριζαν όργανα. Μέσα σε δώδεκα χρόνια, το ποσοστό τριπλασιάστηκε: το 2006 έφτασε τους 20 δότες ανά εκατομμύριο, εκτοξεύοντας τη χώρα από τις τελευταίες θέσεις της Ευρώπης στις πρώτες. Κανένα άλλο κράτος δεν είχε καταφέρει ποτέ τέτοια αύξηση. Το 1999, η Ιταλία υιοθέτησε το σύστημα «opt-out»: όλοι θεωρούνται δότες εκτός αν έχουν δηλώσει ρητά το αντίθετο. Σιγά σιγά, η νοοτροπία άλλαξε ριζικά.
120 μέρη αφιερωμένα στην μνήμη του
Το επίκεντρο αυτού του θαύματος, όμως, παρέμενε το ίδιο: η μνήμη του Νίκολας. Στην Ιταλία σήμερα υπάρχουν περισσότερα από 120 μέρη αφιερωμένα στην μνήμη του: 50 πλατείες και δρόμοι, 27 σχολεία, 27 πάρκα, γέφυρες, θέατρα, ακόμη και μια λεμονιά που φυτεύτηκε στη μνήμη του. Υπάρχει μια πλατεία Νίκολας Γκριν στο Κασσίνο, ένας κήπος στο Τορίνο, μνημεία στη Σικελία, στη Ρώμη, στο Μιλάνο. Η εικόνα του μικρού αγοριού έγινε σύμβολο ελπίδας και αλληλεγγύης σε ολόκληρη τη χώρα.
Για τον Ρεγκ Γκριν, η δύναμη αυτής της ιστορίας ξεπερνά τα στατιστικά. «Όταν συναντήσαμε για πρώτη φορά τους λήπτες των οργάνων, ήταν συντριπτικό», θυμάται. «Έξι άνθρωποι μπήκαν στο δωμάτιο. Μερικοί χαμογελούσαν, άλλοι έκλαιγαν, κάποιοι ήταν ντροπαλοί. Όμως όλοι ήταν ζωντανοί. Οι περισσότεροι βρίσκονταν ένα βήμα πριν από τον θάνατο όταν πήραν τα όργανα του Νίκολας. Εκείνη τη στιγμή καταλάβαμε το μέγεθος αυτού που είχε συμβεί».
Η Μαρία Πία Πεδάλα, που κάποτε βρισκόταν σε κώμα λόγω ηπατικής ανεπάρκειας, συνάντησε πρόσφατα τον Ρεγκ. Του έδειξε τον γιο της, τον μικρό Νίκολας, που σήμερα πηγαίνει σχολείο. Η ιστορία της είναι μόνο μία από τις πολλές. Στη Σικελία, όπου η δωρεά οργάνων ήταν σχεδόν άγνωστη το 1994, πλέον οργανώνονται τηλεοπτικά προγράμματα, καμπάνιες και εκδηλώσεις. Χιλιάδες άνθρωποι δηλώνουν δότες, εμπνευσμένοι από ένα παιδί που δεν γνώρισαν ποτέ.
Οι ιταλικές αρχές έπιασαν και καταδίκασαν τους δύο ενόχους, τον Φραντσέσκο Μεσιάνο και τον Μικέλε Ιανέλο. Μέχρι σήμερα, τα κίνητρα παραμένουν ασαφή: άλλοι πιστεύουν ότι ήταν απόπειρα ληστείας, άλλοι μιλούν για επίθεση σε λάθος στόχο. Ο Ρεγκ, πάντως, θεωρεί ότι υπάρχουν ενδείξεις διασύνδεσης με τη μαφία, αφού ένας από τους καταδικασθέντες είχε προσλάβει έναν από τους κορυφαίους Ιταλούς δικηγόρους.
Κάθε χρόνο, ο Ρεγκ επιστρέφει δύο φορές στην Ιταλία για να μιλήσει για τη δωρεά οργάνων. Στα 95 του, εξακολουθεί να ταξιδεύει, να δίνει συνεντεύξεις, να συναντά οικογένειες και να μιλάει για το παιδί του. «Ξέρω ότι στα επτά του χρόνια δεν θα μπορούσε να το κατανοήσει πλήρως», λέει. «Αλλά είμαι σίγουρος ότι αν μεγάλωνε, θα ήθελε αυτό που κάναμε. Αν η επιλογή ήταν ανάμεσα στο να θυμώνουμε με τους ανθρώπους που τον σκότωσαν ή να βοηθήσουμε κάποιον άλλον, ο Νίκολας θα διάλεγε να βοηθήσει».
Ο Ρεγκ παραδέχεται ότι η απώλεια άφησε μια μόνιμη σκιά στη ζωή του. «Υπάρχει μια θλίψη που δεν υπήρχε πριν. Δεν είμαι ποτέ πια εντελώς ευτυχισμένος», λέει. «Ακόμα και στις πιο χαρούμενες στιγμές, σκέφτομαι: ‘Θα ήταν καλύτερα αν ο Νίκολας ήταν εδώ’». Κι όμως, η θλίψη του συνυπάρχει με ένα παράδοξο φως: το Φαινόμενο Νίκολας.
Χιλιάδες άνθρωποι είναι ζωντανοί χάρη σε εκείνη την απόφαση, και κάθε φορά που ένα άρθρο, μια τηλεοπτική συνέντευξη ή μια ιστορία μιλάει για τον Νίκολας, κάποιος νέος άνθρωπος σκέφτεται σοβαρά τη δωρεά.
«Κάθε φορά που λέμε την ιστορία του, ξέρω ότι κάπου, κάποιος θα χρειαστεί να πάρει αυτή την απόφαση», λέει ο Ρεγκ. «Κι αν δεν έχει ξανασκεφτεί ποτέ τη δωρεά οργάνων, τώρα έχει μια πιθανότητα παραπάνω να πει “ναι”».
Σήμερα, σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά, το όνομα του Νίκολας Γκριν έχει γίνει συνώνυμο της ελπίδας στην Ιταλία. Από τα μνημεία και τα σχολεία μέχρι τους ανθρώπους που ζουν με την καρδιά, το ήπαρ ή τα νεφρά του, το αγόρι που χάθηκε έγινε γέφυρα ζωής για χιλιάδες.