Η πολύνεκρη επίθεση σε βάρος τουριστών στο Κασμίρ την Τρίτη του Πάσχα ήταν η αφορμή για ένα νέο γύρο έντασης ανάμεσα σε Ινδία και Πακιστάν. Η κόντρα ανάμεσα στις δύο πυρηνικές δυνάμεις για την περιοχή έχει άρωμα… αυτοκρατορικό.
Η βία στο Κασμίρ κρατάει χρόνια και έκανε ξανά την εμφάνισή της πριν μερικές ημέρες, όταν αντάρτες στην υπό ινδικό έλεγχο περιοχή του Παχαλγκάμ άνοιξαν πυρ σκοτώνοντας 24 ανθρώπους, μεταξύ αυτών ανυποψίαστους τουρίστες. Το Πακιστάν αρνείται κάθε ανάμιξη αλλά οι δράστες ήταν μουσουλμάνοι. Ο Ινδός πρωθυπουργός Μόντι έχει δώσει «επιχειρησιακή ελευθερία» στον στρατό να χειριστεί το θέμα.
Ινδία και Πακιστάν, χώρες εξοπλισμένες με πυρηνικά, τρίζουν τα δόντια η μία στην άλλη και ο πλανήτης τρέμει στην ιδέα μήπως σε κάποια μεριά του Κασμίρ πατηθεί το… λάθος κουμπί.
Έφυγαν οι Άγγλοι κι έγινε... χαμός στο Κασμίρ
Η διαμάχη πάει πίσω σχεδόν 80 χρόνια, αμέσως μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι ζώνες επιρροής μοιράζονταν ξανά από τις μεγάλες δυνάμεις και η άλλοτε πανίσχυρη Βρετανική Αυτοκρατορία άφηνε εδάφη τα οποία ήλεγχε για δεκαετίες ή και αιώνες. Ανάμεσα σε αυτά, η νότια Ασία. Εκεί τον Αύγουστο του 1947, κήρυξαν την ανεξαρτησία τους το μεγάλο κράτος της Ινδίας και στα δυτικά του, το μικρότερο και με σχεδόν αμιγώς μουσουλμανικό πληθυσμό, κράτος του Πακιστάν. Στα βόρεια σύνορά τους, δυτικά της Κίνας, εκτείνεται το Κασμίρ, με έκταση περίπου μιάμιση φορά η Ελλάδα (220.000 τ.χλμ).
Ποτέ στα βάθη των χρόνων το Κασμίρ δεν είχε σαφή σύνορα, όμως αυτό δεν ήταν εξαίρεση στον πλανήτη μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, όπου πολλοί τοπικοί άρχοντες ημιαυτόνομων περιοχών συνεργάζονταν με τις πανίσχυρες τότε αυτοκρατορίες. Με την κήρυξη της ανεξαρτησίας της Ινδίας και του Πακιστάν όμως, το ζήτημα των συνόρων τέθηκε «καυτό».
Η κατ' αρχήν συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών για τη διχοτόμηση της ινδικής υποηπείρου προέβλεπε ότι οι ηγεμόνες των πριγκιπάτων είχαν το δικαίωμα να επιλέξουν αν θα ενταχθούν είτε στο Πακιστάν είτε στην Ινδία ή - κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις - να παραμείνουν ανεξάρτητοι. Ο Χάρι Σινγκ, ο μαχαραγιάς του Κασμίρ, μάλλον πίστευε ότι καθυστερώντας την απόφασή του θα μπορούσε να διατηρήσει την ανεξαρτησία του Κασμίρ. Όμως γρήγορα βρέθηκε μπλεγμένος σε μια σειρά γεγονότων όπως μία επανάσταση μεταξύ των μουσουλμάνων υπηκόων του κατά μήκος των δυτικών συνόρων της περιοχής και την παρέμβαση των Παστούν. Έτσι τον Οκτώβριο του 1947 υπέγραψε έγγραφο προσχώρησης στην Ινδική Ένωση.
Η κίνηση αυτή προκάλεσε παρέμβαση τόσο από το Πακιστάν, το οποίο θεωρούσε το Κασμίρ φυσική του επέκταση, όσο και από την Ινδία, η οποία σκόπευε να επιβεβαιώσει την πράξη προσχώρησης. Ο τοπικός πόλεμος συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια του 1948 και τερματίστηκε, με τη μεσολάβηση των Ηνωμένων Εθνών, με κατάπαυση του πυρός που τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 1949. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους, η Ινδία και το Πακιστάν καθόρισαν μια γραμμή κατάπαυσης του πυρός.
Ένα σύνορο που δεν το αναγνώριζε κανείς
Μετά από αρκετούς γύρους εχθροπραξιών κατά τη δεκαετία του 60, υπογράφηκε το 1972 η Συμφωνία της Σίμλα στην οποία εκείνη η γραμμή κατάπαυσης πυρός αναγνωριζόταν ως σύνορο ζωνών ελέγχου αλλά όχι επίσημο σύνορο κρατών.
Δεν ήταν τυχαίο πως η διευθέτηση του 1949 είχε γίνει ως προσωρινή καθώς θα ήταν πολύ δύσκολο να αποδειχθεί μακροπρόθεσμα βιώσιμη. Η Ινδία κράτησε τον έλεγχο της μισής και πλέον έκτασης του Κασμίρ (περί το 55%) στην οποία ζούσε τότε το 70% του πληθυσμού. Η Κίνα ελέγχει ένα μικρό τμήμα στο βορρά και το Πακιστάν έμεινε με το 30% της περιοχής που όμως αντιστοιχεί σε έδαφος που ήταν αραιοκατοικημένο, σχετικά δυσπρόσιτο και οικονομικά υπανάπτυκτο. Η μεγαλύτερη μουσουλμανική ομάδα, που βρισκόταν στην κοιλάδα του Κασμίρ και εκτιμάται ότι αριθμούσε περισσότερο από το μισό του πληθυσμού ολόκληρης της περιοχής βρισκόταν στο κομμάτι της ινδικής διοίκησης.
Ανά τακτά διαστήματα κινήματα έχουν επιδιώξει με ποικίλους τρόπους την ένωση του Κασμίρ με το Πακιστάν ή την ανεξαρτησία της περιοχής τόσο από την Ινδία όσο και από το Πακιστάν. Για να αντιμετωπίσει αυτά τα κινήματα και να αντιμετωπίσει τις πακιστανικές δυνάμεις κατά μήκος της γραμμής ελέγχου, η ινδική κυβέρνηση έχει διατηρήσει ισχυρή στρατιωτική παρουσία εκεί, ειδικά από τα τέλη της δεκαετίας του 1980.
Μάλιστα το Μάιο του 1999, το Πακιστάν έφτασε να βομβαρδίσει τον τομέα Καρζίλ στο δυτικό Λαντάκ και την Ινδία να ισχυρίζεται πως εχθρικά στρατεύματα είχαν εισχωρήσει στο έδαφός της. Έτσι ξέσπασε ο τρίμηνος πόλεμος του Καρζίλ που άφησε αρκετές εκατοντάδες νεκρούς σε κάθε στρατόπεδο. Ο ινδικός στρατός κατάφερε να ανακτήσει το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής που είχαν καταλάβει οι εισβολείς.
Οι εχθροπραξίες έληξαν τελικά όταν ο πρωθυπουργός του Πακιστάν, Ναουάζ Σαρίφ, έδωσε τη διαβεβαίωσή του ότι οι εισβολείς θα υποχωρούσαν. Κάποιοι βομβαρδισμοί κατά μήκος της γραμμής ελέγχου συνεχίστηκαν κατά διαστήματα στις αρχές του 21ου αιώνα, μέχρι που επιτεύχθηκε συμφωνία κατάπαυσης του πυρός το 2004.
Ούτε ο σεισμός 7,6R δεν έφερε διαρκή ειρήνη
Τα επόμενα χρόνια οι εντάσεις στην περιοχή του Κασμίρ μειώθηκαν ενώ Ινδία και Πακιστάν επεδίωξαν γενικότερα να βελτιώσουν τις σχέσεις τους και να αναπτύξουν την περιφερειακή συνεργασία. Ο τεράστιος σεισμός το 2005, μεγέθους 7,6 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, που άφησε πίσω του περί τους 80.000 νεκρούς στο πακιστανικό τμήμα και 1.360 στην Ινδία, αποτέλεσε αφορμή για εκατέρωθεν βοήθεια και άνοιγμα πυλών εισόδου από τη μία ζώνη επιρροής στην άλλη.
Όμως και αυτή η περίοδος ηρεμίας, αποδείχθηκε μια μικρή παρένθεση για την πολύπαθη γη του Κασμίρ.
Νέος κύκλος αίματος και το τέλος του αυτόνομου κρατιδίου
Στις γενικές εκλογές του 2014 στην Ινδία, το ινδουιστικό εθνικιστικό κόμμα BJP επικράτησε κι άρχισε να προωθεί πολιτικές σε εθνικό επίπεδο για την προώθηση του Ινδουισμού. Παράλληλα κέρδισε τη δεύτερη θέση στη νομοθετική συνέλευση του αυτόνομου Τζαμού και Κασμίρ, σχηματίζοντας κυβέρνηση ενότητας με το ελαφρώς μεγαλύτερο Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (PDP), το οποίο είχε ως βασικό στόχο την αυτοδιοίκηση ολόκληρου του Κασμίρ. Κάτι το οποίο φυσικά δεν είδε με καλό μάτι το Πακιστάν.
Ακολούθησαν ταραχές τον Ιούλιο του 2016, μετά τον θάνατο του διοικητή μιας ισλαμικής ομάδας μαχητών σε επιχείρηση των ινδικών δυνάμεων ασφαλείας. Η κυβέρνηση της Ινδίας, στην οποία κυριαρχούσε το BJP, άρχισε να ασκεί αυξημένο έλεγχο στο κρατίδιο Τζαμού και Κασμίρ, φτάνοντας τελικά το 2018 να διαλύσει την τοπική κυβέρνηση και να προκαλέσει την κατάρρευσή του.
Τον Φεβρουάριο του 2019, το Κασμίρ βίωσε μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις των τελευταίων δεκαετιών. Στις 14 Φεβρουαρίου, ένας βομβιστής αυτοκτονίας που συνδεόταν με μια μαχητική αυτονομιστική ομάδα σκότωσε 40 μέλη της Κεντρικής Εφεδρικής Αστυνομικής Δύναμης της Ινδίας, στην πιο αιματηρή επίθεση εναντίον των ινδικών δυνάμεων ασφαλείας εδώ και τρεις δεκαετίες.
Λίγες μέρες αργότερα, η Ινδία έστειλε μαχητικά αεροσκάφη κατά μήκος της γραμμής ελέγχου του Κασμίρ και αργότερα ισχυρίστηκε ότι πραγματοποίησε αεροπορικές επιδρομές εναντίον του μεγαλύτερου στρατοπέδου εκπαίδευσης της μαχητικής ομάδας.
Την επόμενη μέρα, το Πακιστάν κατέρριψε δύο ινδικά αεροσκάφη στον εναέριο χώρο του και συνέλαβε έναν πιλότο. Ωστόσο, παρά την τροπή των γεγονότων, πολλοί αναλυτές πίστευαν ότι τόσο η Ινδία όσο και το Πακιστάν σκόπευαν να αποφύγουν την κλιμάκωση.
Στον απόηχο, το Πακιστάν εφάρμοσε καταστολή των μαχητών στη χώρα του, προχωρώντας σε συλλήψεις, κλείνοντας μεγάλο αριθμό θρησκευτικών σχολείων και υποσχόμενο να ενημερώσει τους ισχύοντες νόμους του. Τον Μάιο του 2019, το BJP κέρδισε εκ νέου μια σαρωτική νίκη στις εκλογές της Ινδίας και τον Αύγουστο, κατήργησε επίσημα στο Σύνταγμα της χώρας την αυτονομία του κρατιδίου Τζαμού και Κασμίρ.
Οι Led Zeppelin έγραψαν για το Κασμίρ, ήρθε κι ο... Godzilla
Για να εγκαθιδρυθεί ο ινδικός έλεγχος και η ηρεμία, δρομολογήθηκε η τουριστική ανάπτυξη του Κασμίρ. Έτσι τα επόμενα χρόνια εκατομμύρια τουρίστες επισκέπτονταν την περιοχή, δίνοντας μία αίσθηση κανονικότητας. Η πρόσφατη επίθεση με τους 24 νεκρούς τουρίστες έδειξε πως η ειρήνη είναι ακόμα μακριά.
Το πολύπαθο Κασμίρ, την περίεργη αυτή γη στη μέση της Ασίας χωρίς συγκεκριμένα σύνορα, στο όνομα της οποίας σκοτώνονται άνθρωποι, έχουν τραγουδήσει μεταξύ άλλων… οι Βρετανοί Led Zeppelin στο ομώνυμο κομμάτι τους το 1975 που αργότερα χρησιμοποίησε και ως sample o Puff Daddy ή Diddy για το soundtrack της ταινίας Godzilla (ω ναι, κάτι τόσο καταστροφικό) το 1998.
«Πιλότε της καταιγίδας που δεν αφήνεις ίχνη
σαν σκέψεις μέσα σε ένα όνειρο.
Πρόσεξε το μονοπάτι που με οδήγησε σε εκείνο το μέρος με το αεράκι της κίτρινης ερήμου.
Σάνγκρι-Λα μου κάτω από το καλοκαιρινό φεγγάρι, θα επιστρέψω ξανά.
Σίγουρος είμαι σαν την σκόνη που φυσά ψηλά τον Ιούνιο, περνώντας μέσα από το Κασμίρ»*
*Από το κομμάτι Kashmir των Led Zeppelin, Physical Graffiti (1975)