Αν η Συρία πάει μπροστά και προοδεύσει, το τεχνολογικό της μέλλον ίσως να μην είναι απλώς ανασυγκρότηση· να γίνει παράδειγμα πώς μια χώρα μπορεί να αναγεννηθεί μέσα από τα δικά της συντρίμμια.
Σε μια χώρα που πέρασε δεκατέσσερα χρόνια πολέμου, όπου τα κτίρια είναι ακόμη μισογκρεμισμένα και η ηλεκτροδότηση διακόπτεται κάθε λίγες ώρες, μια νέα γενιά Σύρων επιχειρηματιών προσπαθεί να χτίσει κάτι που μοιάζει σχεδόν παράλογο: μια Silicon Valley της Δαμασκού.
Εκεί όπου άλλοτε αντηχούσαν εκρήξεις, σήμερα ακούγεται το κλικ των πληκτρολογίων. Νέοι προγραμματιστές, γυναίκες επιχειρηματίες και επιστήμονες της διασποράς επιστρέφουν με τη φιλοδοξία να μετατρέψουν μια κατεστραμμένη χώρα σε τεχνολογικό κόμβο της Μέσης Ανατολής.
Το πιο τολμηρό της restart
Η Συρία, που για χρόνια ήταν αποκομμένη από το διαδίκτυο και τη διεθνή οικονομία, επιχειρεί τώρα το πιο τολμηρό της restart και να... ξαναγράψει τον εαυτό της σε γλώσσα προγραμματισμού.
Η κρίση ξεκίνησε το 2011, όταν το κύμα των εξεγέρσεων της Αραβικής Άνοιξης ξέσπασε και στη Συρία. Οι πρώτες τεχνολογικές φωνές της χώρας - αν και μικρές - είχαν αρχίσει ήδη να διαφαίνονται. Το κράτος ενθάρρυνε σπουδές στα θετικά, και τα πανεπιστήμια προμήθευαν μηχανικούς και προγραμματιστές.
Όμως, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το ρεπορτάζ του έγκριτου ιστότοπου Rest Of World, ο ψηφιακός τομέας ήταν ευάλωτος σε κρατική λογοκρισία: εφαρμογές όπως WhatsApp και Skype μπλοκαρίστηκαν κατά καιρούς, και πολλοί στρέφονταν σε VPN για να ξεπεράσουν τα εμπόδια. Όταν ο εμφύλιος πόλεμος έγινε ανοιχτός, η υποδομή καταστράφηκε, η οικονομία κατέρρευσε και η φορολογία και οι απαγορεύσεις πολλαπλασιάστηκαν. Η Συρία απομονώθηκε από τον ψηφιακό χάρτη, οι ταχύτητες Διαδικτύου έμειναν χαμηλές, οι τραπεζικές υπηρεσίες περιθωριοποιήθηκαν.
Σε αυτό το περίβλημα κρίσης φυτρώσανε οι ιδρυτές που δεν έφυγαν. Ο Χάμζα Χουράνι και ο συνεργάτης του Μπασάρ Αλ-Τζμπάουι ανέπτυξαν την εφαρμογή Quizat, ένα εκπαιδευτικό app που στόχευε φοιτητές και μαθητές, ωστόσο η λειτουργία του συναντούσε συνεχή εμπόδια από το κράτος - απαιτήσεις για τοπικούς servers, έλεγχο των δεδομένων, μερίδιο στα κέρδη. Όταν, στα τέλη του 2024, η κυβέρνηση κατέρρευσε, ξαφνικά αχνοφάνηκε μια νέα ευκαιρία: η κινητή τηλεφωνία άρχισε να λειτουργεί πιο σταθερά, οι τεχνικές επικοινωνίες άνοιξαν, και οι τεχνικοί καφέ όπως το Rawda έγιναν σημεία συνάντησης ιδεών και σχεδίων. Οι επιχειρηματίες άρχισαν να συζητούν ανοικτά με κυβερνητικούς παράγοντες - ένας από αυτούς, ο νέος υπουργός Τηλεπικοινωνιών Abdulsalam Haykal, προχώρησε σε κατάργηση των αδειών για διαδικτυακές εφαρμογές και άρση των εμπλοκών των μυστικών υπηρεσιών στη διαδικασία.
Παρά την καταστροφή, κάποιες τεχνολογικές εταιρείες άντεξαν και εξελίχθηκαν μέσα στον πόλεμο. Η YallaGo, υπηρεσία ride-hailing, και η BeeOrder, πλατφόρμα παράδοσης τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης, λειτούργησαν ακόμη και ως «ακαδημίες» για νέους προγραμματιστές, προσφέροντας σεμινάρια και υποστήριξη. Όταν η κυβέρνηση προσπάθησε να σβήσει την πρόσβαση του YallaGo αλλά προκάλεσε κοινωνική αναταραχή, αναγκάστηκε να υπαναχωρήσει σε 24 ώρες - μια ένδειξη ότι η τεχνολογία είχε αποκτήσει πέραση στις καθημερινές ζωές των πολιτών.
Η επιστροφή της διασποράς παίζει σημαντικό ρόλο: εκατοντάδες Σύριοι που εργάζονταν στην Silicon Valley, Ευρώπη και Μέση Ανατολή επιστρέφουν τώρα με εξειδίκευση και δίκτυα επαφών. Το 2025 διοργανώθηκε το συνέδριο «SYNC ’25: Silicon Valley + Syria» στη Δαμασκό, μια προσπάθεια να συναντηθούν επιχειρηματίες, επενδυτές και τεχνολογικοί παίκτες για να σχεδιάσουν ψηφιακή αναγέννηση. Περισσότεροι από 3.000 συμμετέχοντες από πάνω από 15 χώρες έδωσαν το παρόν, αναδεικνύοντας το πάθος που υπάρχει για επανεκκίνηση.
Όμως τα εμπόδια παραμένουν τεράστια. Η Συρία συγκαταλέγεται χαμηλά στο δείκτη κυβερνητικής ψηφιακής ανάπτυξης (163η θέση σε 193 χώρες). Η πρόσβαση στο Διαδίκτυο καλύπτει λιγότερο από το ένα τρίτο του πληθυσμού, και πολλοί συμπολίτες βασίζονται σε αργά δίκτυα 3G. Οι διεθνείς κυρώσεις - κυρίως των ΗΠΑ - περιορίζουν τις τραπεζικές συναλλαγές, τις επενδύσεις, και καθιστούν δύσκολα τα διεθνή κεφάλαια. Η ασφάλεια παραμένει ασταθής: συγκρούσεις, ένοπλες ομάδες, αβεβαιότητα καθορίζουν το περιβάλλον. Το ΑΕΠ της χώρας έπεσε πάνω από 50% μεταξύ 2010 και 2022, ενώ το ένα στα τέσσερα άτομα ζει σε ακραία φτώχεια.
Παρά αυτά, οι τεχνολογικές υποδομές βλέπουν σημάδια αναγέννησης. Η Wafa Telecom, η τρίτη εταιρεία κινητής τηλεφωνίας που ξεκίνησε το 2017, έχει δικαίωμα για 5G δοκιμές και σχεδιάζει την εγκατάσταση 750 σταθμών ραδιοεπικοινωνίας. Σε παράλληλη κίνηση, η Συρία διαπραγματεύεται με αραβικές εταιρείες τηλεπικοινωνιών (όπως Zain, Etisalat, STC και Ooredoo) για έργο οπτικών ινών κοστίου $300 εκατομμυρίων, με στόχο να αναβαθμίσει το δίκτυο: το έργο ονομάζεται SilkLink και θα μπορούσε να μεταμορφώσει την ψηφιακή συνδεσιμότητα της χώρας.
Παρά τη δυσκολία της στρατιωτικής δομής, η καινοτομία εμφανίζει νέα πρόσωπα. Η Transtek Systems, εταιρεία λογισμικού με έδρα τη Δαμασκό, κυριάρχησε στην εγχώρια αγορά ERP, καλύπτοντας το 80 % της αγοράς λόγω της απουσίας ανταγωνιστών εξαιτίας των κυρώσεων. Το κέντρο έρευνας και ανάπτυξης CERS (Syrian Scientific Studies and Research Center) παραμένει κρατικός πυλώνας τεχνολογίας, ειδικά στον τομέα της έρευνας (πολλές φορές με στρατιωτικό χαρακτήρα).
Η συμμετοχή των γυναικών στην τεχνολογική επιχειρηματικότητα αυξήθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια του πολέμου - από μόλις 4,4 % των startups το 2009 σε 34,7 % το 2025. Πολλοί άντρες εκδιώχθηκαν ή στρατολογήθηκαν ή έφυγαν στο εξωτερικό, αφήνοντας χώρο για τις γυναίκες να αναλάβουν ρόλους στην καινοτομία και τη διαχείριση τεχνολογικών εγχειρημάτων.
Η αναπτυσσόμενη τεχνολογική βιομηχανία της Συρίας έχει μία ιδιότυπη συγκρουσιακή δυναμική. Οι νεοδιορισμένοι κυβερνητικοί παράγοντες ζητούν συνεργασία. Σε συνάντηση μετά το συνέδριο SYNC, ο ηγέτης της χώρας Ahmad al-Sharaa υποδέχθηκε τους διοργανωτές, εμφανίσθηκε γνώστης εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης και υποστήριξε ότι θέλει να παρουσιάσει τη Συρία ως επαναστάτη τεχνολογίας προς τον έξω κόσμο.
Η τεχνολογική αναγέννηση της Συρίας μπορεί να καταλήξει σε πολλά σενάρια: μια εφικτή ανάκαμψη, μια περιορισμένη αναζωογόνηση σε τοπικά πλαίσια ή μια τεχνολογική φούσκα χωρίς θεσμική βάση. Για να γίνει ουσιαστικά βιώσιμη, χρειάζεται σταθερότητα, επενδύσεις, διεθνή συνεργασία και ανοιχτό κανονιστικό πλαίσιο. Δεν αρκεί το πνεύμα και η δημιουργικότητα· πρέπει να χτιστούν δίκτυα, θεσμοί, υποδομές.
Όμως η ίδια η φύση της κρίσης έχει διαμορφώσει πλεονεκτήματα: η διασπορά των Σύριων στο εξωτερικό, η μορφωμένη νεολαία, το χαμηλό κόστος πολλών πόρων, η ανάγκη για αυτοσχέδιες λύσεις σε δύσκολες συνθήκες - όλα αυτά αποτελούν στοιχεία που θρέφουν την καινοτομία. Αν η Συρία πάει μπροστά, το τεχνολογικό της μέλλον ίσως να μην είναι απλώς ανασυγκρότηση· να γίνει παράδειγμα πώς μια χώρα μπορεί να αναγεννηθεί μέσα από τα δικά της συντρίμμια.
Αυτή είναι η τεχνολογική πρόκληση της Συρίας: να μεταμορφώσει τον πόνο σε κώδικα, τη φθορά σε πλατφόρμα και να φτιάξει όχι απλά εταιρείες, αλλά μια νέα ταυτότητα. Η Silicon Valley της Συρίας δεν είναι όραμα: είναι ανάγκη: και όσοι παραμένουν, πιστεύουν ότι μπορούν να γράψουν τον επόμενο κώδικα.