Το food trend δεν λειτουργεί πια ως διατροφική πρόταση, αλλά ως εργαλείο πολιτισμικής συμμετοχής. Το να σταθεί κανείς στην ουρά δεν αποτελεί εμπόδιο προς την απόλαυση, αλλά το ίδιο το προϊόν.
Η παγκόσμια άνοδος του λεγόμενου viral food δεν αφορά πλέον τη γεύση, την παραγωγή, την πρώτη ύλη ή την τοπική παράδοση, αλλά την εμπειρία της ουράς ως τουριστικής πράξης και την αποτύπωσή της στα ψηφιακά μέσα.
Από τις τηγανητές πατάτες της FabelFriet στο Άμστερνταμ μέχρι τα σάντουιτς της All’antico Vinaio και τις ουρές έξω από το L’Industrie στην Νέα Υόρκη, ο ταξιδιώτης δεν αναζητά πλέον απλώς ένα γεύμα. Στέκεται, περιμένει, φωτογραφίζει, κοινοποιεί και εντάσσει τον εαυτό του, με προσοχή σχεδόν τελετουργική, σε ένα παγκόσμιο σύστημα επιβεβαίωσης.
Εργαλείο πολιτισμικής συμμετοχής
Το food trend δεν λειτουργεί πια ως διατροφική πρόταση, αλλά ως εργαλείο πολιτισμικής συμμετοχής. Το να σταθεί κανείς στην ουρά δεν αποτελεί εμπόδιο προς την απόλαυση, αλλά το ίδιο το προϊόν. Από την άποψη αυτή, η FabelFriet, η οποία εκτοξεύθηκε σε διεθνή αναγνωρισιμότητα μέσω TikTok το 2023, δεν προσφέρει απλώς πατάτες· προσφέρει το δικαίωμα μιας καταχώρισης στο ψηφιακό στερέωμα, ένα σύντομο διάλειμμα ανάμεσα στο ταξίδι και την καταγραφή του, μια στιγμή δημόσιας βεβαίωσης ότι ο ταξιδιώτης βρέθηκε εκεί όπου έπρεπε, ακριβώς την ώρα που το απαιτεί ο αλγόριθμος.
Κοινωνική απόδειξη και FOMO
Η εξήγηση αυτής της µεταστροφής, σύμφωνα με ψυχολόγους και ερευνητές καταναλωτικής συμπεριφοράς που μίλησαν στο BBC, βρίσκεται σε δύο βασικούς μηχανισμούς: την κοινωνική απόδειξη και το FOMO, τον φόβο δηλαδή ότι κάποιος θα χάσει κάτι το οποίο οι άλλοι ήδη απολαμβάνουν. Εάν μια ουρά ξεδιπλώνεται καθημερινά μπροστά σε ένα μικρό κατάστημα, τότε το κατάστημα αυτό προσλαμβάνει χαρακτήρα προορισμού, άσχετα με την ιδιότητα του προϊόντος που προσφέρει.
Η εξήγηση αυτή δεν είναι επιφανειακή. Στον ψηφιακό πολιτισμό, όπου οι δίαυλοι της ανακάλυψης καθοδηγούνται από εξατομικευμένα feed, ο ταξιδιώτης προσεγγίζει τον χώρο έχοντας ήδη προεξοφλήσει την εμπειρία. Δεν ανακαλύπτει, επιβεβαιώνει. Δεν περιηγείται, εκτελεί. Η σύγχρονη τουριστική μνήμη δεν καταγράφεται αυθόρμητα αλλά χτίζεται σε πραγματικό χρόνο μέσα από stories, φίλτρα, hashtags και γωνίες λήψης που υπακούν σε συγκεκριμένο αισθητικό κώδικα. Το viral snack - πατάτα, μπισκότο, croissant, donut, πίτσα - μετατρέπεται σε σύμβολο συμμετοχής σε ένα παγκόσμιο άτυπο τελετουργικό.
Η ουρά, συνεπώς, γίνεται το πεδίο του ταξιδιού. Η αναμονή, η καταγραφή της αναμονής, η αξιολόγηση του φαγητού μπροστά στην κάμερα και η διάχυση του αποτελέσματος στα κοινωνικά δίκτυα ενισχύουν την αίσθηση ότι ο ταξιδιώτης συνέβαλε σε έναν συλλογικό ψηφιακό χάρτη εμπειριών.
Η παρουσία στα συγκεκριμένα σημεία, από το Van Stapele στο Άμστερνταμ έως το I'm Donut? στο Τόκιο, καταγράφει μια μορφή νέας ταυτότητας: εκείνου που γνωρίζει, που προλαβαίνει, που επιβεβαιώνει την τάση λίγο πριν αυτή ξεπεραστεί από την επόμενη. Γι’ αυτό άλλωστε και η διασημότητα των influencers λειτουργεί ως επιταχυντής. Δεν αναδεικνύουν μόνο το προϊόν· αναδεικνύουν την πράξη, την κατανάλωση, την καταγραφή και την κοινοποίηση ως συστατικά ενός ενιαίου γεγονότος.
Η επίπτωση στα αστικά οικοσυστήματα
Η επίπτωση αυτής της συνθήκης στα αστικά οικοσυστήματα είναι διπλή. Από τη μία δημιουργείται άμεσο οικονομικό όφελος για μικρές επιχειρήσεις που, χωρίς να το επιδιώξουν αρχικά, μετατρέπονται σε διεθνή brands. Από την άλλη τοποθετείται τεράστια πίεση στις γειτονιές που φιλοξενούν τις ουρές.
Οι δρόμοι του Άμστερνταμ γύρω από το De Negen Straatjes, οι πάροδοι της Ρώμης έξω από gelaterie που έγιναν viral, τα στενά πέριξ του Beigel Bake στο Λονδίνο βιώνουν έναν νέο τύπο τουριστικού κορεσμού. Ο χώρος δεν οργανώνεται πλέον γύρω από την κατοίκηση αλλά γύρω από την καταγραφή της επίσκεψης. Ο θόρυβος, τα απορρίμματα, η πίεση στα καταστήματα, οι ουρές που παρακωλύουν τη διέλευση, διαμορφώνουν περιβάλλον σύγκρουσης ανάμεσα στον επισκέπτη και τον κάτοικο.
Οι τοπικές αντιδράσεις, όπως η κίνηση κατοίκων στο Άμστερνταμ που ζητούν επανεξέταση των αδειοδοτήσεων σε viral καταστήματα, μαρτυρούν την εξάντληση των ορίων ανοχής. Ο υπερτουρισμός δεν αφορά πλέον μόνο μνημεία, μουσεία ή παραδοσιακές διαδρομές. Αφορά το croissant, το donut, την πατάτα, το μπισκότο.
Κι όμως, παρά τις εντάσεις, τις προειδοποιήσεις, τις ανακοινώσεις και τις εκκλήσεις για περιορισμό της τουριστικής ροής, οι ουρές δεν μειώνονται. Αντίθετα, γιγαντώνονται. Ο ταξιδιώτης δεν πτοείται ούτε από την αναμονή ούτε από τον συνωστισμό. Καθώς παρατηρεί άλλους να καταγράφουν την ίδια στιγμή, νιώθει ότι η συμμετοχή του στο γεγονός είναι απαραίτητο στοιχείο για την ολοκλήρωση του ταξιδιού.
Αυτό που κάποτε ονομαζόταν street food, γρήγορη και απλή απόλαυση, έχει τώρα μετατοπιστεί στο πεδίο της παγκόσμιας επίδειξης: απόδειξη γευστικής ενημερότητας, ψηφιακής εγρήγορσης και κοινωνικής ισοτιμίας μέσα σε έναν αλγόριθμο που ορίζει τι αξίζει να φαγωθεί, τι αξίζει να περιμένει κανείς και τι αξίζει να δημοσιεύσει.