Η ζωή του Budimir Šobat είναι μια αλληλουχία από εμμονές και μεταμορφώσεις.
Στρατιώτης ειδικών δυνάμεων, μπασκετμπολίστας δεύτερης κατηγορίας, κασκαντέρ, πορτιέρης, μοντέλο, bodybuilder πρωταθλητής - και, για χρόνια, αλκοολικός.
Την 27η Μαρτίου 2021, ο Budimir «Buda» Šobat γύρισε το πρόσωπο προς τον πυθμένα μιας πισίνας στο Σίσακ της Κροατίας, άδειασε το μυαλό του και άφησε το σώμα του να επιπλεύσει σαν άγαλμα. Είχε προηγηθεί μισή ώρα προ-οξυγόνωσης με καθαρό οξυγόνο· το ρολόι άρχισε να μετρά, οι αισθήσεις βούτηξαν σε μια βουβή, κοχλάζουσα σιγή.
Κάπου στο τέταρτο, συνέβη το αδιανόητο: αποκοιμήθηκε. Ένα μικροσκοπικό φυσαλάκι ξέφυγε από τα χείλη του, ακούμπησε το μάτι του και τον τίναξε ξανά στην επιφάνεια της συνείδησης. «Αυτό δεν είναι καλό», σκέφτηκε. Με καθαρό οξυγόνο στο αίμα, ο κίνδυνος λιποθυμίας και υποξίας δεν είναι αστείο. Η καρδιά ανέβηκε, ο πανικός παραμόνευσε· κι όμως, ο Buda ψιθύρισε μέσα του το «μάντρα» που δούλευε έξι χρόνια να τελειοποιήσει: «Μην πανικοβάλλεσαι. Είσαι οκ».
Το δάχτυλο του προπονητή ακούμπησε την πλάτη του: 17 λεπτά. Κι ύστερα ήρθαν οι σπασμοί. Ο Buda όμως έκλεισε τα μάτια και μπήκε στο δωμάτιο του πόνου - εκεί όπου είχε μάθει να κατοικεί τα τελευταία 25 χρόνια. Όταν, επιτέλους, σήκωσε το κεφάλι, το χρονόμετρο έγραφε 24:37. «Είμαι OK», είπε. Δεν είχε απλώς σπάσει το ρεκόρ στατικής άπνοιας με καθαρό οξυγόνο κατά Guinness· το είχε συντρίψει.
Στρατιώτης, μπασκετμπολίστας, κασκαντέρ, πορτιέρης
Ποιος είναι αυτός ο 60άρης από το Ζάγκρεμπ που μπορούσε να κοιμήσει τον εγκέφαλό του μέσα στο νερό και να σηκωθεί ζωντανός; Η ζωή του Budimir Šobat είναι μια αλληλουχία από εμμονές και μεταμορφώσεις: στρατιώτης ειδικών δυνάμεων, μπασκετμπολίστας δεύτερης κατηγορίας, κασκαντέρ (ντούμπλαρε μέχρι και τον Christopher Reeve στο «The Aviator»), πορτιέρης, μοντέλο, bodybuilder πρωταθλητής - και, για χρόνια, αλκοολικός.
Το 2000, γεννήθηκε η κόρη του, η Saša, με εγκεφαλική βλάβη· αργότερα διαγνώστηκε και με αυτισμό και επιληψία. Οι γιατροί είπαν: η μικρή θα χρριαστεί από πέντε έως επτά ώρες ασκήσεις καθημερινά, ίσως περπατήσει, ίσως όχι, πιθανότατα δεν θα μιλήσει. Ο Buda παράτησε το ποτό μονομιάς. Μαζί με τη σύζυγό του, τη Sandra, μετέτρεψαν το σπίτι τους σε θεραπευτήριο: της έκαναν τεντώματα δαχτύλων που κρατούσαν 45 λεπτά, σκληρές ασκήσεις στον αυχένα που έκαναν το παιδί να ουρλιάζει και εκείνους να κλαίνε βλέποντας την να υποφέρει. «Είναι τραυματικό», παραδέχεται ο ίδιος. Αλλά δεν σταμάτησαν. Δυόμισι χρόνια μετά, η Saša έκανε το πρώτο της βήμα.
Το νερό έγινε η ανάσα τους. Η Saša ηρεμούσε στη θάλασσα· μέσα εκεί ο Buda ξαναβρήκε τον εαυτό του. Το 2011, στα 46 του χρόνια, φίλος τον μύησε στο freediving. Βούτηξε πέντε μέτρα, επτά, δέκα. Γρήγορα ανακάλυψε ότι αυτό που τον ξεχώριζε δεν ήταν τόσο η κίνηση, όσο η ακινησία: η στατική άπνοια. Είχε, βεβαίως, να ξεμάθει τις κακές του συνήθειες - κάπνιζε σαράντα τσιγάρα τη μέρα - κι όταν τα έκοψε, οι χρόνοι του βούλιαξαν, πριν ξαναρχίσουν να ανεβαίνουν.
Αλλά το πραγματικό κλειδί δεν ήταν στους πνεύμονες· ήταν στη σιωπή του μυαλού. Στα indoor πρωταθλήματα, έμαθε ότι η σκέψη «καίει» οξυγόνο. Πώς παγώνεις την σκέψη μέσα στο κεφάλι σου; Οι πρωταθλητές μιλούσαν για γιόγκα, για διαλογισμό, για «σάρωση προσοχής».
Ο Buda βρήκε κάτι πιο προσωπικό: τη βουβή υπομονή που είχε καλλιεργήσει καθισμένος μπροστά στη Saša, περιμένοντας πέντε, δέκα λεπτά για ένα ναι ή ένα όχι της. «Έβγαινα έξω από το σώμα μου», λέει. Μετέφερε αυτό το βλέμμα στην πισίνα. Κι οι χρόνοι άρχισαν να ανοίγουν σαν στόμα χασμουρητό: έξι, επτά, οκτώ λεπτά. Στα 52 του, πήρε την τρίτη θέση στο παγκόσμιο πρωτάθλημα στατικής άπνοιας κλειστού χώρου, με χρόνο 8:17.
Ο μύθος του «μυσταγωγικού» freediving δεν τον συγκίνησε. «Όμορφο άθλημα», αστειεύεται βλέποντας τους συνταξιούχους να πλατσουρίζουν στις λωρίδες της πισίνας. «Πας στο νερό, κρατάς την αναπνοή, τελειώνεις, πας σπίτι». Αυτός ο απομυθοποιητικός τόνος εξηγεί και τη στάση του απέναντι στη μεγάλη κατηγορία: το ρεκόρ στατικής άπνοιας με προ-οξυγόνωση. Οι «καθαροί» freedivers το θεωρούν κάτι σαν ντόπινγκ· δεν είναι επίσημη αγωνιστική πειθαρχία, θυμίζει «Guinness» και σόου - ο David Blaine το έκανε διάσημο στην Oprah το 2008.
Ο ίδιος ο Buda το αναγνωρίζει: «Κύκλος είναι - και κάτι από τσίρκο». Το «απλό» προσωπικό του 10:17 χωρίς προ-οξυγόνωση θα τον έβαζε στην ελίτ, αλλά δεν κυνηγά μόνο αξιοπρέπεια· κυνηγά νόημα. Κάθε δευτερόλεπτο πάνω από το όριο είναι ένας προβολέας στραμμένος στην Saša - στις ανάγκες, στις δομές στήριξης, στην ανθρώπινη πλευρά μιας οικογένειας που έμαθε να μετρά τον χρόνο με μικρές νίκες.
Ένα φαινόμενο που θα ζήλευε οποιοσδήποτε νευροεπιστήμονας
Υπάρχει και η επιστήμη. Σε πείραμα με διεθνή ομάδα στη Σπλιτ, οι ερευνητές είδαν ότι σχεδόν όλοι οι δύτες μείωναν την κατανάλωση εγκεφαλικού Ο₂ προς το τέλος της άπνοιας. Ο Buda ήταν η εξαίρεση: ο εγκέφαλός του αύξησε τη δική του πρόσληψη, σαν να έστριψε μια βαλβίδα για να μείνει λίγο ακόμα. Γενετική ιδιαιτερότητα; Εκπαίδευση; Ένα φαινόμενο που θα ζήλευε οποιοσδήποτε νευροεπιστήμονας; Ίσως όλα μαζί. Πάντως, όταν ξαναβγήκε εκείνη τη μέρα στα 21:01, οι ειδικοί έμειναν άφωνοι.
Το 2018, σε φιλανθρωπική προσπάθεια με τίτλο «I’m Not Breathing» για το κέντρο αυτισμού της Saša, έφτασε επίσημα - αν και με τεχνικό σφάλμα καταγραφής - στα 24:11. Το 2021, στο Σίσακ, το επισημοποίησε: 24:37. Κι ύστερα, κανένας θριαμβικός γύρος, κανένα ποτήρι ουίσκι (το Johnnie Walker ανήκει σε άλλη ζωή), καμία αργία. Πλύσιμο μπάνιου, οικογένεια, ρουτίνα.
Η κοινότητα των δυτών μπορεί να γκρινιάζει για την περιλάλητη «αγνότητα» της πειθαρχίας του, αλλά η ανθρώπινη ιστορία που κουβαλά ο Κροάτης κάνει κάθε λεπτό βαρύτερο. Στο σπίτι, η Saša χρειάζεται ακόμη να βλέπει τη Χιονάτη πριν κοιμηθεί· οι γονείς ξέρουν κάθε ατάκα απέξω. Ο Buda φοβάται τον χρόνο περισσότερο απ’ το βάθος.
«Αν είναι καλά η Saša, θα είμαι κι εγώ»
Στα 60 του χρόνια πλέον, τα κοροϊδευτικά σχόλια στα podcast τον πλήγωσαν περισσότερο κι από τον σπασμό του διαφράγματός του. «Τη φύση δεν την κοροϊδεύεις», παραδέχεται. «Αν είναι καλά η Saša, θα είμαι κι εγώ». Κι αν έρθει το τέλος; «Αν γίνεται, στη θάλασσα», λέει. Η θλίψη του είναι γειωμένη, άθεη, καθαρή: σκόνη στο τέλος. Μέχρι τότε, όμως, έχει δευτερόλεπτα να προσθέσει, μαθητές να σπρώξει, μια κόρη να φροντίσει.
Κι επειδή οι ιστορίες γράφονται σε κύματα, ήρθε κι ένα που τον ξεπέρασε: στις 14 Ιουνίου 2025 ο Vitomir Maričić ανέβασε τον πήχη στα 29:03. Ο Buda δεν θύμωσε· προπονήθηκε. Θέλει να σπάει το φράγμα λίγο-λίγο, 20, 30, 40 δευτερόλεπτα κάθε φορά, σαν άλτης που δεν «καίει» προσπάθειες, που κρατά πάντα κάτι στην τσέπη.
Γιατί, στο τέλος, αυτό που έμαθε κρατώντας την αναπνοή του δεν είναι πώς να νικήσει τον χρόνο, αλλά πώς να τον χωρέσει: να τον τεντώσει όσο χρειάζεται για ένα χαμόγελο στην άκρη της πισίνας, για ένα «είμαι καλά», για άλλη μια μέρα που, όταν θα γυρίσει σπίτι, θα είναι σειρά του να καθαρίσει το μπάνιο.