Στατιστικά, το 90% των επιβεβαιωμένων υπεραιωνόβιων, δηλαδή των ανθρώπων που ξεπέρασαν τα 110 έτη, είναι γυναίκες. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Σε κάθε κατάλογο των γηραιότερων ανθρώπων του κόσμου υπάρχει ένα μοτίβο που δεν αλλάζει ποτέ: οι περισσότερες είναι γυναίκες. Από τη Ζαν Καλμάν στη Γαλλία, που έζησε μέχρι τα 122 της χρόνια, έως την πρόσφατα αναγνωρισμένη Έθελ Κάτερχαμ από το Ηνωμένο Βασίλειο, σχεδόν όλες οι περιπτώσεις υπεραιωνόβιων ανθρώπων έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: το γυναικείο φύλο.
Στατιστικά, το 90% των επιβεβαιωμένων υπεραιωνόβιων, δηλαδή των ανθρώπων που ξεπέρασαν τα 110 έτη, είναι γυναίκες.
Ο Μπεν Μάγιερς, διευθύνων σύμβουλος του οργανισμού LongeviQuest, που καταγράφει παγκοσμίως τις περιπτώσεις μακροβιότητας, συνοψίζει το φαινόμενο απλά: «Ο λόγος που ο γηραιότερος άνθρωπος στον κόσμο είναι σχεδόν πάντα γυναίκα είναι ότι πολύ περισσότερες γυναίκες από άνδρες φτάνουν τα 110».
Η διαφορά είναι εντυπωσιακή, αλλά και σταθερή. Η μέση ηλικία θανάτου των 100 γηραιότερων γυναικών είναι περίπου 115 έτη και 114 ημέρες, ενώ για τους 100 γηραιότερους άνδρες είναι 112 έτη και 115 ημέρες. Δηλαδή, οι γυναίκες ζουν κατά μέσο όρο τρία χρόνια περισσότερο - ένα στατιστικό χάσμα που παρατηρείται σε όλες σχεδόν τις χώρες και εποχές.
Η μακροβιότητα είναι έμφυτα γυναικεία
Αυτή η διαφορά είναι μικρότερη από τη γενική παγκόσμια απόκλιση στο προσδόκιμο ζωής μεταξύ των δύο φύλων, που σήμερα κυμαίνεται περίπου στα πέντε χρόνια, αλλά δείχνει κάτι ουσιαστικότερο: η μακροβιότητα φαίνεται να είναι έμφυτα γυναικεία.
Το επιπλέον Χ χρωμόσωμα
Η επιστήμη έχει προσπαθήσει να εξηγήσει αυτό το πλεονέκτημα από πολλές πλευρές - βιολογική, γενετική, ορμονική, αλλά και κοινωνική.
Στο επίπεδο της βιολογίας, οι γυναίκες διαθέτουν δύο χρωμοσώματα Χ, ενώ οι άνδρες έχουν ένα Χ και ένα Υ. Το επιπλέον Χ προσφέρει κάτι σαν «εφεδρικό σχέδιο»: αν ένα γονίδιο στο ένα Χ παρουσιάσει μετάλλαξη, το δεύτερο μπορεί να το αντισταθμίσει.
Αυτή η διπλή γενετική ασπίδα φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο για ορισμένες ασθένειες και να καθυστερεί την κυτταρική φθορά. Επιπλέον, η γυναικεία ορμόνη οιστρογόνο δρα προστατευτικά για την καρδιά και τα αγγεία, ενώ συμβάλλει στη ρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος. Δεν είναι τυχαίο ότι οι γυναίκες έχουν γενικά ισχυρότερη ανοσολογική απόκριση σε λοιμώξεις και εμβόλια.
Στον αντίποδα, η τεστοστερόνη, η βασική ανδρική ορμόνη, σχετίζεται με μεγαλύτερη επιθετικότητα και τάση για ρίσκο. Οι άνδρες διαχρονικά εμπλέκονται περισσότερο σε επικίνδυνες συμπεριφορές - από την οδήγηση και την εργασία μέχρι την κατανάλωση αλκοόλ ή το κάπνισμα.
Οι κοινωνιολόγοι σημειώνουν ότι, σε όλες τις χώρες, οι άνδρες είναι πιο πιθανό να πεθάνουν νέοι λόγω ατυχημάτων, βίας ή αυτοκαταστροφικών συνηθειών.
Η γυναικεία μακροβιότητα, λοιπόν, δεν είναι μόνο αποτέλεσμα βιολογίας αλλά και συμπεριφοράς.
Αν και οι διαφορές στα ποσοστά θνησιμότητας έχουν μειωθεί στις ανεπτυγμένες κοινωνίες, οι γυναίκες εξακολουθούν να έχουν το πλεονέκτημα της ανθεκτικότητας.
Στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, οι γυναίκες έχουν μέσο προσδόκιμο ζωής πάνω από 87 χρόνια, ενώ οι άνδρες φτάνουν τα 81. Στη Γαλλία, η Ζαν Καλμάν, η γηραιότερη άνθρωπος που έχει ζήσει ποτέ, πέθανε το 1997 στα 122 χρόνια και 164 ημέρες - μια ηλικία που φάνηκε σχεδόν απίθανη για την επιστήμη.
Η ιστορία της έγινε θρύλος: είχε πουλήσει το σπίτι της σε έναν δικηγόρο με συμφωνία να το λάβει μετά τον θάνατό της, πληρώνοντάς την μηνιαία. Ο δικηγόρος πέθανε πριν από εκείνη, και η Καλμάν έζησε στο σπίτι δωρεάν για δεκαετίες, αποδεικνύοντας ότι η ζωή είναι πάντα πιο πεισματάρα από τα σχέδιά μας.
Όλοι οι γηραιότεροι άνθρωποι στον κόσμο υπήρξαν γυναίκες
Από τότε, όλοι οι γηραιότεροι άνθρωποι στον κόσμο υπήρξαν γυναίκες, από την Ιταλίδα Έμα Μοράνο ως την Ιαπωνέζα Κέιν Τανακά, τη Γαλλίδα Λουσίλ Ραντόν και την Ισπανοαμερικανίδα Μαρία Μπράνιας Μορέρα.
Ο μόνος άνδρας που κατάφερε να κατακτήσει τον τίτλο του «γηραιότερου ανθρώπου στον κόσμο» τα τελευταία 100 χρόνια ήταν ο Γιαπωνέζος Τζιροέμον Κιμούρα, που πέθανε το 2013, στα 116 του. Ήταν, μάλιστα, ο μόνος άνδρας στη σύγχρονη εποχή που ξεπέρασε τα 115 χρόνια, και μέχρι σήμερα κρατά το ρεκόρ του μακροβιότερου άνδρα όλων των εποχών.
Υπάρχουν, φυσικά, και πολιτισμικοί λόγοι που ενισχύουν αυτή τη διαφορά. Οι γυναίκες έχουν συνήθως ισχυρότερη κοινωνική δικτύωση - φιλίες, οικογενειακές σχέσεις, συναισθηματική υποστήριξη.
Μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι με ενεργές κοινωνικές επαφές και σκοπό στη ζωή τους έχουν χαμηλότερα επίπεδα στρες και μικρότερο κίνδυνο κατάθλιψης ή καρδιοπαθειών.
Οι γυναίκες, παραδοσιακά πιο εξοικειωμένες με την επικοινωνία των συναισθημάτων τους, επωφελούνται από αυτή την ψυχολογική σταθερότητα. Οι άνδρες, αντίθετα, τείνουν να απομονώνονται περισσότερο με την ηλικία, κάτι που έχει άμεσο αντίκτυπο στην υγεία τους.
Ωστόσο, η ανωτερότητα των γυναικών στη μακροζωία δεν είναι απόλυτη. Αν και ζουν περισσότερα χρόνια, πολλές γυναίκες περνούν το τέλος της ζωής τους με χρόνια προβλήματα, όπως αρθρίτιδα, οστεοπόρωση ή άνοια.
Οι άνδρες, αντίθετα, πεθαίνουν νωρίτερα, αλλά συχνά ζουν πιο υγιή τα χρόνια τους. Οι ειδικοί το αποκαλούν «παράδοξο της μακροβιότητας»: οι γυναίκες κερδίζουν σε διάρκεια, οι άνδρες σε ποιότητα ζωής. Παρ’ όλα αυτά, η ελπίδα για πιο ισορροπημένη γήρανση μεγαλώνει, καθώς οι διαφορές στα επαγγέλματα, στην ιατρική φροντίδα και στον τρόπο ζωής μικραίνουν.
Στο τέλος, όμως, η ιστορία της μακροζωίας παραμένει κυρίως γυναικεία. Από τις γιαγιάδες της Ιαπωνίας που περπατούν στα 100 τους στα νησιά Οκινάουα, μέχρι τις Ευρωπαίες υπεραιωνόβιες που πίνουν ένα ποτήρι κρασί την ημέρα και γελούν με τη ζωή, οι γυναίκες συνεχίζουν να γράφουν το πιο μακρύ κεφάλαιο της ανθρώπινης ύπαρξης. Κάθε γενιά επιβεβαιώνει αυτό που η στατιστική είχε ήδη προβλέψει: η ανθεκτικότητα, η υπομονή και η βιολογική σοφία του γυναικείου σώματος παραμένουν το ισχυρότερο ελιξίριο ζωής. Και ίσως αυτό να είναι το πιο αθόρυβο, αλλά και το πιο εντυπωσιακό κατόρθωμα του ανθρώπινου είδους.