Στο Λονδίνο το Bookmorphs παρουσιάζει 44 Έλληνες και Βρετανούς δημιουργούς. Την επιμέλεια συνυπογράφει η εικαστικός Φιόνα Μουζακίτη που μεγάλωσε ανάμεσα σε γερμανικά δάση και αθηναϊκούς δρόμους, άκουσε ποίηση από τη γιαγιά της και σήμερα ζει σε μια πόλη που αγαπά αλλά κρίνει, έχοντας με την κόρη της «δεύτερο ομφάλιο λώρο» την τέχνη.
Την συναντώ στο στούντιό της στον πέμπτο όροφο μίας πολυκατοικίας κοντά στην Παλαιά Βουλή. Κάτω η πόλη είναι παραδομένη στους ήχους και τις τεράστιες σκαλωσιές των νέων boutique hotels που έρχονται, στις κόρνες από το αδιανόητο και αδιάκοπο μποτιλιάρισμα, τους κάδους στην Κολοκοτρώνη που ξεχειλίζουν από σκουπίδια.
Στο στούντιο της Φιόνας Μουζακίτη ο ήχος της πόλης ανεβαίνεις εξαντλημένος, σαν βουητό μακρινό αλλά επίμονο, ενώ από τα παράθυρα μπαίνει δυνατά το φως και ο αττικός ουρανός προσφέρει απλόχερα το ιδανικό του μπλε. Η πόλη παλιά και ατάραχη από κάτω, όσο στο σώμα της γίνονται νέες ασκήσεις κατοίκησης και αρχιτεκτονικής.
Ήρθα να μιλήσουμε για την μεγάλη αγάπη της εικαστικού που δεν διστάζει να δοκιμάζει διαφορετικά μέσα -εσχάτως η ΑΙ την έχει γοητεύσει και προσπαθεί να την τιθασεύσει και να χρησιμοποιήσει οργανικά στα έργα της. Το artist book, μου λέει η Φιόνα Μουζακίτη, «είναι μια μικρή έκθεση του καλλιτέχνη». Χωρά λόγο, χαρακτική, φωτογραφία, κεραμική και κυρίως μια ροή που ξεφυλλίζεται σαν αφήγηση. Από το 2016 διοργανώνει εκθέσεις εικαστικού βιβλίου· τώρα η δουλειά της ταξιδεύει στο Hellenic Centre του Λονδίνου με το Bookmorphs, συνδυάζοντας Έλληνες και Βρετανούς δημιουργούς.
Με κάποιον μαγικό τρόπο, τα artist book μού θυμίζουν τα παραμύθια των πρώτων χρόνων, τις εικόνες που εικονογραφούσαν τον λόγο, τις τρισδιάστατες κατασκευές που πετάγονταν ξαφνικά στο ξεφύλλισμα. Η ίδια δεν θυμάται τα παραμύθια της παιδικής της ηλικίας. Αν τις διάβαζαν. Θυμάται όμως όμως έντονα την γιαγιά της που ήταν ποιήτρια. «Την άκουγα να απαγγέλει ποιήματα -δικά της και άλλων- κι ας μην τα καταλάβαινα τότε. Μου άρεσε ο ρυθμός, η φωνή της. Ίσως γι’ αυτό βλέπω την τέχνη ως γλώσσα από εικόνες».
Μεγάλωσε ανάμεσα στην Αθήνα και τη Γερμανία, στο Γκίσεν και την Κόνσταντς. «Μεγάλωσα στην Γερμανία, στο Γκίσεν και στην Κόνσταντς. Η Κόνσταντς είναι ωραία, πόλη στα σύνορα με την Ελβετία. Το Γκίσεν δεν μου άρεσε καθόλου, είναι μια πόλη πιο βιομηχανική. Το σχολείο όμως εκεί μάς έβαζε να κάνουμε πολλές κατασκευές, χαρτοκοπτική, πλέξιμο, μικρά αντικείμενα· αυτά με ενθουσίαζαν και ακόμη τα θυμάμαι και τα χρησιμοποιώ στα έργα μου». Στα δέκα της γύρισε στην Αθήνα και το σοκ ήταν μεγάλο: «ποδιές, αυστηρό σχολείο, εντελώς διαφορετική νοοτροπία».
Σήμερα μένει στο κέντρο της Αθήνας, την οποία αγαπά αλλά και κρίνει: «Δεν είναι όμορφη πόλη, κουράζει το μάτι. Όμως είναι μικρή, η καλλιτεχνική κοινότητα είναι φιλική. Αν έχεις διάθεση, μπορείς να κάνεις πράγματα και να γνωρίσεις εύκολα κόσμο. Μου λείπει όμως η καινοτομία και ο ουσιαστικός διάλογος για την τέχνη· συχνά μένουμε στη γκρίνια».
Σημαντική είναι και η σχέση με την κόρη της, 23 ετών, που σπούδασε σκηνοθεσία και digital media. «Από μικρή την έπαιρνα μαζί μου σε εγκαίνια∙ στην αρχή βαριόταν, αλλά σιγά σιγά άρχισε να ενδιαφέρεται. Πέρα από τη σχέση μητέρας-κόρης, έχουμε έναν δεύτερο ομφάλιο λώρο: την τέχνη. Αυτό το κοινό πεδίο μας κρατά δεμένες, μας δίνει γλώσσα να μοιραζόμαστε πράγματα που αλλιώς θα έμεναν άρρητα».
Από τη χαρακτική πέρασε στα lightboxes και το digital, δουλεύοντας τώρα μια σκοτεινότερη ενότητα για το περιβάλλον: «σαν εφιάλτης». Και μαζί με τη Δέσποινα Σταύρου φέρνει το ελληνικό artist book στο Λονδίνο, ώστε «να το ξεφυλλίσουν, να το θυμούνται, να το διηγηθούν».
Στο δικό της The Book of Sleep ο θεατής πέφτει για ύπνο, περνά σε επτά (ίσως δέκα) όνειρα τρυφερά, αλλόκοτα, κάποιους εφιάλτες κι έπειτα ξυπνά μέσα στο φως. «Στα όνειρά μου μπορώ να είμαι ο εαυτός μου», λέει. Στο τέλος, η κουβέντα γυρίζει στην πόλη: η Αθήνα είναι φιλική και μικρή για να κάνεις πράγματα, αλλά υποφέρει από έλλειψη πραγματικού διαλόγου για την τέχνη. Κι εκείνη, από τη χαρακτική πέρασε στα lightboxes και το digital, και τώρα δουλεύει μια σκοτεινότερη ενότητα για το περιβάλλον: «σαν εφιάλτης».
Τι σας ελκύει στο artist book;
Το ότι είναι μια μικρή έκθεση του καλλιτέχνη. Μπορεί να έχει λόγο, ζωγραφική, σχέδιο, χαρακτική, φωτογραφία όλα μαζί και να αποκαλύπτει το σκεπτικό, την εξέλιξη των ιδεών. Σε αντίθεση με το βιβλίο σχεδίων που συχνά είναι βιαστικό, το artist book έχει ροή και αρχιτεκτονική.
Πότε ξεκινά η
σχέση σας με αυτό;
Το 2016 κάναμε την πρώτη έκθεση εικαστικού βιβλίου στον Σύλλογο Ελλήνων
Αρχαιολόγων. Ανακαλύψαμε ότι πολλοί καλλιτέχνες είχαν βιβλία, απλώς δεν ήξεραν
πώς να τα εκθέσουν. Το 2018, στη Σχολή Καλών Τεχνών, παρουσιάσαμε 100
καλλιτέχνες με 400 βιβλία· εκεί φάνηκε η γκάμα: από μοναδικά χειροποίητα μέχρι
zines.
Γιατί Λονδίνο
τώρα;
Η Αγγλία έχει παράδοση: συλλογές, οργανισμούς, εκθέσεις αποκλειστικά για artist
books. Θέλαμε να δείξουμε την ελληνική παραγωγή μαζί με Βρετανούς, ώστε να
υπάρξει διάλογος. Καθοριστικές ήταν οι επαφές με τη Νάγια Γιακουμάκη διευθύντρια
του Hellenic Centre και η στήριξη από ιδρύματα.
Πώς δομείται το Bookmorphs; Τι θα δούμε;
44 καλλιτέχνες, από την Αθήνα και εκτός, ποικίλες ηλικίες και μέσα: σχέδιο, χαρακτική, κεραμικά βιβλία, φωτογραφία, zines. Στον χώρο στήνουμε πάγκους, στάντ και βιτρίνες, με ενιαία αλληλουχία. Θέλουμε αίσθηση βιβλιοθήκης, να ενθαρρύνει τον θεατή να ξεφυλλίσει. Κάθε βιβλίο συνοδεύεται από επεξηγηματικό φύλλο.
Παράδειγμα «μη
εικαστικού» επαγγέλματος που γίνεται εικαστικό;
Οι βιβλιοδέτες. Η Αλεξία Κοκκίνου παρουσιάζει ένα μοναδικό βιβλίο με φυσυτό
γυαλί, χειροποίητο χαρτί και χρώμα: η βιβλιοδεσία ως σκέψη-έργο.
Το δικό σας
βιβλίο;
The Book of Sleep. Είναι ένα ταξίδι από το σκότος της νύχτας στον κόσμο των
ονείρων και ξανά στο πρωινό φως. Εικόνες, λίγος λόγος. Δύο προσωπικά όνειρα
αποτυπώνονται αυτούσια με κείμενο.
Πείτε μας δύο
όνειρα.
Σε ένα, βρίσκομαι σε πράσινο λιβάδι και πάω να κόψω λουλούδια, αλλά είναι μπλε
πορσελάνινα πιάτα. Σκύβω και τα μαζεύω. Σ’ ένα άλλο, τα μαλλιά μου μακραίνουν
ασταμάτητα, ψάχνω ψαλίδι, δεν κόβονται, το δωμάτιο γεμίζει. Κυριαρχεί μια
αίσθηση αγωνίας.
Είναι πραγματικά σας όνειρα;
Ναι!
Σας ενδιαφέρει η ψυχαναλυτική ανάγνωση;
Όχι ιδιαίτερα. Τα βλέπω σαν κάτι παράξενο και όμορφο, σαν τέχνη. Είναι ένας άλλος κόσμος, ίσως εξίσου αληθινός με τον δικό μας -ίσως και πιο δικός μας.
Το βιβλίο
φθείρεται όταν το αγγίζουν. Εσείς θα επιτρέπεται το αγγίζειν στην έκθεση. Σας
ενοχλεί;
Δεν χαίρομαι που θα φθαρεί, αλλά ο σκοπός είναι να διαβαστεί και να
ξεφυλλιστεί. Συμφιλιώνομαι με αυτό.
Από την
χαρακτική στο digital: τι κερδίσατε;
Κίνηση και δυνατότητα να ενσωματώνω κατασκευές, να αλλάζω χρώματα, να δουλεύω
παντού, όλες τις ώρες. Στα πρόσφατα έργα προσθέτω lightboxes, βίντεο. Μ’
ενδιαφέρει και η σκηνοθεσία του χώρου.
Η νέα σας ενότητα;
Λιγότερο εσωστρεφής, πιο «δυσάρεστη»: περιβάλλον, ρύπανση, επιβίωση της γης, σαν εφιάλτης. Νιώθω ότι τεχνικά και συνθετικά έχω προχωρήσει.
Αθήνα: τι λειτουργεί και τι λείπει;
Θετικό είναι ότι είναι μικρή και φιλική, αν έχεις πρωτοβουλία, κάνεις πράγματα, επίσης η κοινότητα των εικαστικών είναι πιο θερμή. Αρνητικό: δεν υπάρχει καινοτομία και ουσιαστικός διάλογος για την τέχνη. Πολύ γκρίνια, λίγη συζήτηση.
Ποιοι καλλιτέχνες σας έχουν σημαδέψει;
Ο Francis Bacon. Τον λατρεύω. Με ενδιαφέρει ιδιαιτέρως το digital κομμάτι (Refik Anadol κ.ά.). Η έκθεση «Πλάσματα» μου άρεσε πολύ.
Τι κάνει έναν
καλλιτέχνη «καλό»;
Η ειλικρίνεια. Όχι η μίμηση. Να βγάζει κάτι πραγματικό από μέσα του,
πολυεπίπεδα.
Τι θα θέλατε να μείνει στον αναγνώστη κλείνοντας το βιβλίο σας ;
Να του μιλήσει ο εσωτερικός του εαυτός. Να το θυμάται, να το διηγηθεί, ίσως να θελήσει να φτιάξει κι εκείνος ένα βιβλίο.
Και μετά το Λονδίνο;
Μια ατομική έκθεση για τη νέα ενότητα και ιδανικά ένα residency στο εξωτερικό. Κι ύστερα, «να ζωγραφίζω ανενόχλητη».
- Έκθεση: Bookmorphs – ελληνικό & βρετανικό artist book
- Χώρος: Hellenic Centre, Λονδίνο
- Συμμετοχές: 44 καλλιτέχνες, μία δουλειά ανά καλλιτέχνη
- Επιμέλεια/ομάδα: Athens Project Φιόνα Μουζακίτη & Δέσποινα Σταύρου)
- Xoρηγοί: Ίδρυμα Κωστόπουλου (έκθεση), Ίδρυμα Μιχελή (κατάλογος), Ίδρυμα Λεβέντη