Αφήστε τους να φορέσουν Manolo Blahnik: Το V&A μόλις ανακοίνωσε τη «Marie Antoinette Style», τη μεγάλη έκθεση για τη βασίλισσα της παρακμής και της διαχρονικής μόδας.
Στο Λονδίνο όπου το χάσμα των τάξεων μεγαλώνει και το Μπάκιγχαμ έχει χάσει μέρος της λάμψης του υπό τη βασιλεία των social media, το Μουσείο Victoria & Albert αποφάσισε να τιμήσει το απόλυτο σύμβολο του ancien régime: τη Μαρία Αντουανέτα, τη γυναίκα που έγινε πιο διάσημη για τις τουαλέτες και τα πάρτι της παρά για τη συμβολή της στη γαλλική κοινωνία.
Τη γυναίκα που ταυτίστηκε με τη φράση «ας φάνε παντεσπάνι» και που το κεφάλι της αποκόπηκε βίαια από το σώμα της από τη λαιμητόμο των επαναστατών.
Η έκθεση «Marie Antoinette Style», η πρώτη που αφιερώνεται από τη Βρετανία στη «βασίλισσα της μόδας», ανοίγει στο V&A South Kensington στις 20 Σεπτεμβρίου 2025 και παρουσιάζει 250 αντικείμενα που αποδεικνύουν ότι το στυλ επιβιώνει ακόμα και όταν οι μοναρχίες καταρρέουν με κρότο. Χορηγός είναι ο οίκος παπουτσιών του Manolo Blahnik.
Μοιάζει ειρωνικό, θα μπορούσε να είναι αυτοσαρκαστικό, αλλά είναι τελικά ένα ακόμα εύρημα του μάρκετινγκ την εποχή που η μούσα Κάρι Μπράντσο κακοφορμίζει στη σίκουελ του Sex and the City, το Just Like That.
Μεταξωτές παντόφλες και ποτήρι-στήθος
Μια ματιά στα εκθέματα, πάντως, κάνει πραγματικά την έκθεση θελκτική. Οι προσωπικές, σπάνιες μεταξωτές παντόφλες της Μαρίας Αντουανέτας. Κοσμήματα από τα διαμάντια της ιδιωτικής συλλογής της.
Το τελευταίο σημείωμα που έγραψε η ίδια, σε μια λευκή σελίδα του προσευχηταρίου της, λίγο πριν χάσει κυριολεκτικά το κεφάλι της. Το εμβληματικό «ποτήρι-στήθος» από τη σειρά Sèvres του 1787, μέρος του θρυλικού σερβίτσιου του Petit Trianon, που γέννησε τον μύθο πως είναι πιστό αντίγραφο του στήθους της βασίλισσας.
Η έκθεση περιλαμβάνει επίσης έπιπλα και αξεσουάρ, όπως την πολυθρόνα της από τη συλλογή του V&A με το μονόγραμμά της καθώς και προσωπικά αντικείμενα της τουαλέτας της που δεν έχουν ποτέ πριν βγει εκτός Γαλλίας. Η αφήγηση ξεδιπλώνεται σε τέσσερις ενότητες:
Marie Antoinette Memorialised: The Birth of a Style Cult
Πώς η εικόνα της βασίλισσας αναστήθηκε τον 19ο αιώνα, χάρη στη ρομαντική φαντασίωση της Αυτοκράτειρας Ευγενίας και ενός κόσμου που νοστάλγησε τα δαντελωτά παλάτια όταν η βιομηχανική επανάσταση τους έφερε όλους στα εργοστάσια. Στο επίκεντρο, κοστούμια εποχής από τον Worth και άλλους, μαζί με φωτογραφίες των Eugène Atget και Francis Frith.
Enchantment and Illusion: Φαντασιώσεις για
τη Μαρία Αντουανέτα
Η περίοδος
που η εικόνα της πέρασε στη σφαίρα του
παραμυθιού και της απόδρασης, μέσα από
Art Nouveau, Art Deco και haute couture των Jeanne Lanvin και
Boué Soeurs. Ταυτόχρονα, εικονογραφήσεις
των Erté, George Barbier και Edmund Dulac μάς θυμίζουν
πως η Αντουανέτα έγινε σύμβολο γοητείας.
Marie Antoinette Re-Styled: Από την γκιλοτίνα στα fashion shows
Εδώ αποκαλύπτεται πόσο ανθεκτικό είναι το brand «Marie Antoinette»: κομμάτια couture από Dior, Chanel, Erdem, Vivienne Westwood, Valentino και Moschino, φωτογραφίες των Tim Walker και Robert Polidori και, φυσικά, τα εμβληματικά Manolo Blahnik από την ταινία της Sofia Coppola που έκανε τη βασίλισσα σύμβολο των millennial φαντασιώσεων, ντυμένη με παστέλ, πίνοντας σαμπάνια, ενώ ο κόσμος καιγόταν. Σύγχρονοι καλλιτέχνες και σχεδιαστές όπως η Beth Katleman και ο Victor Glemaud προσθέτουν τη δική τους ματιά.
© Grand Palais RMN (Sèvres - Manufacture et musée nationaux) / Martine Beck-Coppola
Από τα Κίτρινα Γιλέκα στον Έλον Μασκ
Η φράση «Ας φάνε παντεσπάνι», αν και ποτέ δεν τεκμηριώθηκε ιστορικά ως λόγια της Αντουανέτας, έχει αποκτήσει αυτόνομη ζωή ως απόλυτη πολιτική ειρωνεία. Σήμερα, χρησιμοποιείται διεθνώς για να στηλιτεύσει κυβερνήσεις, πολιτικούς και οικονομικές ελίτ που φαίνεται να αγνοούν επιδεικτικά τις πραγματικές ανάγκες των κοινωνιών τους.
© Victoria and Albert Museum, Λονδίνο.
Πού συναντάμε τη "Marie Antoinette" στη σύγχρονη πολιτική ρητορική; Σε διαδηλώσεις κατά της ακρίβειας και της ενεργειακής κρίσης, πανό ή memes με τη μορφή της Αντουανέτας εμφανίζονται ως υπενθύμιση της επικίνδυνης απόστασης μεταξύ εξουσίας και λαού. Στην Αμερική, χρησιμοποίησαν τη φράση «Let them eat cake» για να στηλιτεύσουν δηλώσεις celebrities ή δισεκατομμυριούχων τεχνολογίας που μοιάζουν αποκομμένοι από την κοινωνική πραγματικότητα - χαρακτηριστικό παράδειγμα η συζήτηση γύρω από τον Elon Musk ή την οικονομική φούσκα της Silicon Valley.
Φωτογραφία: CC0 Paris Musées / Musée Carnavalet - Histoire de Paris.
Στη Γαλλία, τα «Κίτρινα Γιλέκα» υιοθέτησαν την Αντουανέτα ως ειρωνικό avatar για να σχολιάσουν τη δυσπρόσιτη πολιτική των Παρισινών ελίτ. Σε social media, κάθε φορά που viral γίνεται η ατυχής «αν δεν μπορούν να πληρώσουν το ρεύμα, ας πάρουν ηλιακούς συλλέκτες», η εικόνα της Μαρίας Αντουανέτας συνοδεύει το σχόλιο.
Η Ανάσταση της Μαρίας στα χέρια της Σοφίας
Η Μαρία Αντουανέτα, δύο αιώνες μετά τον θάνατό της, επιβιώνει ως παγκόσμιο σύμβολο κοινωνικής τύφλωσης και πολιτικής αλαζονείας. Η αναπαράστασή της στα media είναι πλέον εργαλείο πολιτικής σάτιρας και ειρωνείας: Αντικατοπτρίζει την αίσθηση ότι οι ελίτ συνεχίζουν να ζουν σε δική τους πραγματικότητα, περιτριγυρισμένες από φανταχτερό πλούτο, disconnected από τον κοινωνικό παλμό.
LLC. and Zoetrope Corp.
Υπενθυμίζει πως η αισθητική υπερβολή, όσο εντυπωσιακή κι αν είναι, δεν μπορεί να σβήσει τη συλλογική δυσαρέσκεια. Μετατρέπει την ιστορία σε meme, λειτουργώντας ως γρήγορο, εύληπτο πολιτικό σχόλιο στην εποχή του TikTok και των hashtags.
Φυσικά, αυτή που ανέστησε την Μαρία Αντουανέτα και την έκανε εμβληματική μορφή της ποπ κουλτούρας δεν είναι άλλη από την Σοφία Κόπολα. Η ταινία της «Marie Antoinette» δεν είναι η Αντουανέτα των σχολικών βιβλίων. Δεν είναι ούτε η καρικατούρα της βασίλισσας των υπερβολών που γυάλιζε διαμάντια τρώγοντας βαριεστημένα μακαρόν την ώρα που ο λαός πεινούσε.
Είναι μια σχεδόν ποπ ηρωίδα εγκλωβισμένη σε έναν κόσμο τόσο παραμυθένιο που γίνεται ασφυκτικός. Μια εφηβική φιγούρα σε έναν ενήλικο, σάπιο μηχανισμό εξουσίας.
Νεανική αμηχανία και βαρεμάρα
Όταν η Κόπολα αποφάσισε να γυρίσει την ταινία το 2006, έκανε μια τολμηρή επιλογή: άφησε την Ιστορία στα ψιλά γράμματα και φόρτισε την εικόνα της Μαρίας Αντουανέτας με αισθητική, μουσική και συναισθηματική αποστασιοποίηση. Έστησε μια ταινία όπου οι Νew Order, The Cure και Strokes παιανίζουν πάνω από πούδρες, φτερά και κορσέδες· όπου οι γραμμές με τις φυσαλίδες της σαμπάνιας, τα μακαρόν Ladurée και τα χτενίσματα λένε περισσότερα από τις πολιτικές εξελίξεις.
Η Marie Antoinette της Κόπολα είναι μια ροζ, ποπ εκδοχή του εγκλωβισμένου κοριτσιού που παντρεύτηκε στα 14 για να ενώσει δυναστείες. Μιας outsider που προσπαθεί να επιβιώσει στη βαριά, ασφυκτική εθιμοτυπία της Αυλής των Βερσαλλιών. Μιας εμβληματικής φιγούρας νεανικής αμηχανίας, θηλυκότητας και απόστασης από την πολιτική πραγματικότητα.
© Victoria and Albert Museum, Λονδίνο.
Συνειδητά, η Σοφία Κόπολα κράτησε εκτός της ταινίας τη βαρβαρότητα της εποχής, τη βία του καθεστώτος, τη φρίκη της κοινωνικής ανισότητας. Η ταινία σταματάει λίγο πριν από τη Γαλλική Επανάσταση. Δεν υπάρχει αίμα, ούτε γκιλοτίνα. Μόνο η αίσθηση ότι η φυσαλίδα θα σκάσει - αλλά παραμένουμε στο γλυκόπικρο αποκορύφωμα του πάρτι.
Η επιλογή της Κόπολα να «αποπολιτικοποιήσει» τη Μαρία Αντουανέτα δεν είναι αθώα. Αντικατοπτρίζει τη σύγχρονη κουλτούρα, όπου η αισθητική επικρατεί της ουσίας, το στυλ αντικαθιστά τη δομή και οι επαναστάσεις γίνονται TikTok challenges με μουσική υπόκρουση.
Η Μαρία Αντουανέτα της Κόπολα γίνεται σύμβολο της θηλυκής, πολιτιστικής ανακύκλωσης - χωρίς το βάρος της Ιστορίας. Η ταινία επηρέασε συλλογές μόδας (Dior, Chanel, Moschino, Westwood) και καμπάνιες ομορφιάς, άνοιξε τη συζήτηση για τη θηλυκή αναπαράσταση εξουσίας χωρίς "σκληρότητα". Τέλος, δημιούργησε ένα αισθητικό ρεύμα: Η Μαρία Αντουανέτα ως ινσταγκραμική φαντασίωση και όχι ως πολιτική φιγούρα.
Η ίδια η Κόπολα, κόρη του Francis Ford Coppola, βρέθηκε πολλές φορές να σχολιάζει το προνόμιο μέσα από έναν χώρο προνομίου. Κατηγορήθηκε ότι ξαναγράφει την Ιστορία μέσα από ροζ φίλτρα, τη στιγμή που ο κόσμος θυμάται ότι τα "παντεσπάνια" δεν χορταίνουν τον λαό.
