Ένα απόγευμα με τον σπουδαίο ζωγράφο Γιώργο Χατζημιχάλη -Τι είναι πραγματικά η τέχνη;

Είδα τα έργα του σχεδόν πριν συναντήσω κανονικά τον ίδιο. Εν τη απουσία του. Ήμασταν στους χώρους της γκαλερί Εleftheria Tseliou, ένα κομψό διαμέρισμα στην οδό Ηρακλείτου. Ο ζωγράφος Γιώργος Χατζημιχάλης καθόταν στο γραφείο, κοντά σε ένα ανοιχτό παράθυρο που έβλεπε σε εσωτερικό κήπο.

Αργότερα, όταν θα τον ρωτούσα τι είναι πραγματικά η τέχνη, θα κοιτούσε την οδό Σόλωνος μέσα από το μεγάλο παράθυρο του καφενείου, θα άπλωνε το χέρι του και θα έλεγε «τέχνη είναι το σπάσιμο ενός παραθύρου, το πέρασμα πέρα απ’ αυτό». Μα ήδη η σκηνή το περιείχε.

Η Ελευθερία Τσέλιου μου έδειξε τα έργα της έκθεσης. Μιλούσε ορμητικά για αυτά και τον δημιουργό τους, ένας χείμαρρος, που όμως δεν έφτανε ως το τέλος, άφηνε σε εμένα να συνεχίσω για να ανακαλύψω πίσω από την σάρκα τον καρπό του νοήματος. Ένιωθα πως οι πίνακες άκουγαν. Ή περίμεναν.

Πέντε έργα συγκροτούν την έκθεση: «Ο κύριος Γ.Π την έκτη Μαρτίου 1969», απέναντί του το «Κοτσύφι». Για να φτάσεις σε αυτά, τραβώντας μια βαριά μπλε κουρτίνα, αντικρύζεις πρώτα μια φωτογραφία, το «Σφεντούρι, 6 Ιουνίου 2024» και το «Άνοιξη 2024» πρόσωπα που αχνοφαίνονται πίσω από τις πυκνές γραμμές του μολυβιού, κάτω από τοπία. Σε περικυκλώνουν με την αίσθηση ότι κάτι έχει περάσει.

Στο τελευταίο δωμάτιο ένα έργο άτιτλο, ένας ουρανός διαστάσεων 2 επί 2,5 μέτρων. Ο ουρανός δεν είναι γαλάζιος. Είναι μνήμη αραιωμένη, απλωμένη παντού. Η σιωπή ανάμεσα στα έργα φέρει το βάρος κάποιου που δεν είναι εκεί. Είναι μνημόσυνα, μνημονεύουν κάτι; «Όλα τα έργα μου συνδέονται με την μνήμη και την απώλεια. Δεν μνημονεύουν όμως τον θάνατο. Κουβαλούν τη μνήμη. Προσωπική, συλλογική», θα μου έλεγε λίγο αργότερα.

Πρώτα όμως έπρεπε να μετακινηθούμε για τη συζήτηση σε ένα διπλανό καφέ. Το πρώτο πράγμα που κάνει ο Γιώργος Χατζημιχάλης όταν βγαίνουμε από την γκαλερί είναι να σταματήσει για να μιλήσει με την θυρωρό. Όχι με την αφηρημένη ευγένεια της συνήθειας, αλλά με ειλικρινή προσοχή -σαν να μην υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό εκείνη τη στιγμή από το να πεις έναν καλό λόγο σ’ έναν άνθρωπο στη βάρδια του. Κουνάνε το κεφάλι θλιμμένα, ένα στέκι της γειτονιάς, σε λίγες μέρες κλείνει. Η απώλεια έχει αμέτρητα πρόσωπα.

Ο Παναγιώτης, κατέβηκε στην Αθήνα μετά τον Εμφύλιο και φύτεψε έναν πλάτανο στο Κολωνάκι

Φτάνοντας στο καφέ, ο νεαρός σερβιτόρος σπεύδει να του πει συγχαρητήρια για την έκθεση και να του ζητήσει να υπογράψει το βιβλίο που εκδόθηκε παράλληλα, από τις εκδόσεις Άγρα και την Εleftheria Tseliou Gallery. «4+1 κείμενα για την έκθεση του Γιώργου Χατζημιχάλη στο Μουσείο Μπενάκη». Παρατηρώ λαίμαργα τον τρόπο που σχετίζεται με όλους γύρω του, τους περαστικούς της καθημερινότητας. Ώρα αργότερα, όταν τα φλιτζάνια με τα εσπρέσο μας έχουν αδειάσει ο Γιώργος Χατζημιχάλης μου μιλάει για τον Παναγιώτη Μεράντζα που μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο κατέβηκε στην Αθήνα, άνοιξε ένα περίπτερο στο Κολωνάκι και φύτεψε δίπλα έναν πλάτανο.

Βλέπετε, υπάρχει μια ήσυχη πολιτική στον κόσμο του Χατζημιχάλη. Όχι με συνθήματα. Με πράξεις, με λεπτομέρειες, με πρόσωπα που οι βιογραφίες ξεχνούν. Η ιστορία με τον περιπτερά και το δέντρο δεν είναι αλληγορία. Είναι κάτι σαν οδηγία. Η μνήμη δεν είναι κατοχή. Είναι τοποθέτηση. Στο έργο. Σε μια μείξη χρωμάτων. Σε ένα δέντρο. «Δεν μπορούσε να φέρει το χωριό. Αλλά μπορούσε να φυτέψει το δέντρο. Καταπληκτικό. Κι αυτό ζωγραφική είναι», επισημαίνει.

Δεν του λέω, αλλά σκέφτομαι ότι είναι ακριβώς αυτό που κάνει μια ζωή ο ίδιος ο Χατζημιχάλης -φυτεύει τη μνήμη στο χώμα της ζωγραφικής. Και μπολιάζει το χώμα για να κάνει την απώλεια, την απουσία, λιγότερο επώδυνη.

Η φωτιά στην καλύβα του Γκογκέν και η ιδέα που στοίχειωσε τον Χατζημιχάλη από την εφηβεία του

Μου μιλάει για την «Κατάσταση», ένα έργο ζωής που χτίζεται εδώ και δεκαετίες. Όλα ξεκίνησαν από το βιβλίο του Σόμερσετ Μομ για τον Γκογκέν. «Ιστορικά είναι ανακριβές, βέβαια. Είναι μια ρομαντική ιστορία. Εκεί περιγράφει τον Γκογκέν και μια παράγκα που είχε χτίσει γεμάτη με έργα του. Όταν πέθανε, έδωσε εντολή να καεί η καλύβα. Αυτή η ιδέα, ενός χώρου που περικλείει μέσα του ένα έργο ζωής  με έχει στοιχειώσει από τότε που ήμουν έφηβος».

Τότε γεννήθηκε μια ιδέα, μια ιδέα που κατά κύματα επέστρεφε. Αφορούσε ένα τεράστιο έργο, ένα έργο ζωής με τον τίτλο «Κατάσταση».  Το 2008 άρχισε να κρατάει σημειώσεις για αυτή την ιδέα. Μετά προστέθηκαν σχεδιάσματα. Σκίτσα. Το 2020, έσπασε το χέρι του σε ένα ατύχημα και χρειάστηκε να κάνει χειρουργεία, φυσικοθεραπείες, ενώ η πανδημία είχε γίνει η νέα κανονικότητα του κόσμου. Η νέα Κατάσταση.

Αποφάσισε τότε ότι έφτασε η ώρα να περάσει από τις σημειώσεις που γέμιζαν ντοσιέ στο ατελιέ του, στην πράξη. Ξεκίνησε να ζωγραφίζει. Η «Κατάσταση» άρχισε να φουσκώνει ανεξέλεγκτα. «Πίνακες όλοι μαζί να καλύπτουν δώδεκα μέτρα. Άρχισε να γίνεται απαράδεκτα μεγάλη. Έγινε κάτι το υπερφίαλο. Και το σταμάτησα. Άρχισα να αφαιρώ».

O Χατζημιχάλης βγήκε από το παράθυρο και περπάτησε στον ανοιχτό χώρο

Ορισμένα έργα που βλέπουμε τώρα στην έκθεση ξεπήδησαν από αυτή την «Κατάσταση», τα τρία μεγάλα. Ήταν μέρος του μεγαλεπήβολου σχεδίου, μα απέκτησαν αυτονομία. Συνεχίζει να εργάζεται εντατικά πάνω στην «Κατάσταση» και ταυτόχρονα ετοιμάζει μια έκθεση για το 2028 με τίτλο «Οκτάνα», βασισμένο στο έργο του Ανδρέα Εμπειρίκου, μιας προσωπικότητας που τον καθόρισε στην εφηβεία του. Τον γνώρισε μέσω του Άρη Κωνσταντινίδη και της Ναταλίας Μελά που επίσης συνάντησε στην εφηβεία του.16 χρονών έβγαλε ένα φιλμ supper-8, με την Μελά αστειευόμενη να προσφέρει στον Εμπειρίκο τριαντάφυλλα από τον κήπο.

«Η Οκτάνα είναι ένας τόπος πέρα από τον λόγο. Έχω ξεκινήσει να φτιάχνω προσχέδια, σημειώσεις, υλικά. Θα δουλέψω συλλογικά για αυτό το έργο. Δεν θα είναι μόνο ζωγραφική». Παρατηρώ ότι ενώ για την «Οκτάνα» δίνει μια ημερομηνία παράδοσης, δεν κάνει το ίδιο για την Κατάσταση. «Εκεί δεν υπάρχει ημερομηνία λήξης», μου λέει και χαμογελάει σχεδόν ενθουσιασμένος με αυτή τη συνειδητοποίηση.

Τον ρωτάω τι είναι η τέχνη, η ζωγραφική. «Ο Κύριλλος Σαρρής που δυστυχώς δεν υπάρχει πια μαζί μας, σε ένα κείμενο που έγραψε για εμένα, αναφέρεται σε αυτό που έλεγε ο Μπέργκερ ότι ο Σεζάν με την ζωγραφική του σπάει το παράθυρο. Σκεφτείτε, η ζωγραφική ως παράθυρο που ο Σεζάν το σπάει», λέει. «Στο κείμενο αυτό ο Σαρρής συνέχιζε γράφοντας ότι ο Χατζημιχαλης βγήκε από το παράθυρο και περπάτησε στον ανοιχτό χώρο. Αυτό είναι μια πάρα πολύ ωραία ιδέα».

Αισθάνεται ότι το έκανε αυτό σε κάποια έργα του. Στο «Νοσοκομείο», εγκατάσταση  που εκπροσώπησε μάλιστα την Ελλάδα στην Μπιενάλε της Βενετίας το 2005. Αλλά και στο αριστουργηματικό «Officinae Pictorum», στο «Τάφος Ι».

Δεν ζωγραφίζεις την απουσία. Ζωγραφίζεις μαζί με αυτήν

Η αναφορά στον Κύριλλο Σαρρή τον συγκινεί. Ήταν ένας σπουδαίος φίλος. Η απώλειά του το περασμένο καλοκαίρι, τον πονάει.

Ο Χατζημιχάλης είναι μαθημένος από παιδί στην απώλεια. Σίγουρα δεν ξορκίζεται αυτή πάνω στον καμβά, όσο και ο αν ο ίδιος μου λέει ότι ο ζωγράφος βάζει μέσα στον πίνακα «κάτι από την πραγματικότητα που δεν φαίνεται». Ίσως για αυτό, στα δυο ατελιέ του, στο σπίτι του Κεραμεικού και στο σπίτι στην Αίγινα, ψηλά στο βουνό, οι πίνακες που έχουν ολοκληρωθεί στέκουν κοιτώντας τον τοίχο, με την πλάτη γυρισμένη στα μάτια του κατοίκου και του επισκέπτη.

Ο θάνατος του πατέρα του όταν ο Χατζημιχάλης ήταν 14 ετών ήταν μια τέτοια στιγμή που καθόρισε το έργο του. Προηγήθηκε μια μακρά επώδυνη περίοδος ασθένειας. Θυμάται ακόμα σήμερα τον εαυτό του, παιδί, δέκα ετών, να στέκεται στο μπαλκόνι της Ολυμπιακής στο αεροδρόμιο του Ελληνικού και να χαιρετάει τον πατέρα του. Έφευγε για το Λονδίνο, για θεραπείες, φορώντας το καπέλο του και με ένα μπαστούνι. Μήνες μετά, πάλι από το ίδιο μπαλκόνι, τον έβλεπε να επιστρέφει, καθισμένος σε καροτσάκι πλέον.

Τις μέρες μετά την απώλειά του πατέρα του, ζωγράφισε τρία μεγάλα έργα. Με τα δάχτυλα μεγεθύνει την εικόνα στην οθόνη του κινητού του για να μου τα δείξει και η εξπρεσιονιστική θανάσιμη ορμή των έργων ξεχύνεται: κόκκινο του αίματος και πάνω του διάσπαρτες κεφαλές που είναι σαν να βλέπουν εφιάλτη. Όχι μνημεία, όχι αφιερώματα. Πράξεις εγγύτητας. Όχι προς τον πατέρα που έφυγε, αλλά προς τον κραδασμό που άφησε η απουσία του.

«Δεν ζωγραφίζεις την απουσία», λέει. «Ζωγραφίζεις με αυτήν». Άραγε, ο πατέρας του θα συμφωνούσε με την απόφαση του μικρού του γιου να γίνει ζωγράφος και να μην αναλάβει την κραταιά οικογενειακή επιχείρηση;

Η πρώτη ανάμνηση που έχει από τη ζωή του, είναι να μπουσουλάει πάνω σε ένα χαλί ακολουθώντας τη διαδρομή που σχημάτιζε ένα ανοιχτόχρωμο μοτίβο γύρω από αυτό. Παλάμες και γόνατα πάνω στα σχήματα, σαν να χαρτογραφεί μια επικράτεια. Αυτό ήταν το πρώτο του μάθημα σχεδίου, νομίζω. Χρόνια αργότερα, ένας φίλος του πατέρα του, ο κ. Ιγγλέσης που είχε στην οδό Σταδίου κατάστημα με ρολόγια (ακόμα υπάρχει το κατάστημα) είδε τα παστέλ του 12χρονου Γιώργου και αποφάσισε να του χαρίσει ένα βιβλίο.

Το επίμονο μωρό που μπουσουλάει πάνω σε ένα ανοιχτόχρωμο μοτίβο

Ήταν το «Θησαυροί της Τέχνης», μια αγγλική έκδοση γεμάτη σελίδες με ασσυριακά ανάγλυφα, αναγεννησιακά τέμπλα μέχρι και έργα της εποχής του Πικάσο. «Το άνοιξα και μου έκαψαν τα μάτια» λέει, τα χέρια του υψώνονται στο ύψος των ματιών που έχουν ανοίξει διάπλατα. «Είδα τι μπορεί να είναι η τέχνη. Όχι τι σημαίνει. Τι μπορεί να κάνει».

Έχει κρατήσει ως σήμερα αυτό το βιβλίο. Ζήτησε από τον πατέρα του χρήματα για να αγοράζει αντίστοιχες διεθνείς εκδόσεις από τον Ελευθερουδάκη, από το μικρό πατάρι αριστερά από την είσοδο και αυτός δέχθηκε. Το χαρτζιλίκι ξοδευόταν για βιβλία με έργα τέχνης, χρώματα και άρωμα μελανιού.

Ο πατέρας του, πρόσφυγας από το Αϊβαλί, ήρθε με την πατρική του οικογένεια στην Αθήνα και αμέσως έφυγε με τον αδελφό του για την Γαλλία. Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα δούλεψε ως τεχνίτης, καρφωτής κοσμημάτων. Στη συνέχεια δημιούργησε δικό του κατάστημα και σύντομα βρέθηκε να είναι εκπρόσωπος της Omega και άλλων εταιρειών κατασκευής ρολογιών, καθώς και της Grundig στην μεταπολεμική Αθήνα. Άνθρωπος της επιδεξιότητας και της υπομονής. «Φωτισμένος άνθρωπος». Ποτέ δεν πίεσε τον γιο του να συνεχίσει την οικογενειακή επιχείρηση -δεν πρόλαβε είναι η αλήθεια.

Όταν ζωγράφισαν το πορτρέτο του έφηβου Χατζημιχάλη μπροστά από αντίγραφο του Ρούμπενς

«Ο πατέρας μου είχε έναν φίλο ζωγράφο, καθηγητή στη Σχολή Καλών Τεχνών, τον Ανδρέα Γεωργιάδη. Κάποια στιγμή πήγαμε στο ατελιέ του για να κάνει το πορτρέτο του πατέρα μου. Θυμάμαι να στέκομαι δίπλα, να τον παρακολουθώ ώρες. Με συμπάθησε γιατί του θύμιζα τον γιό του. Όταν τελείωσε, μου πρότεινε να ζωγραφίσει κι εμένα. Με έβαλε να καθίσω, και άρχισε», θυμάται ο Γιώργος Χατζημιχάλης.

«Ήταν σημαντική μορφή. Έκανε μάλιστα εκπληκτικά αντίγραφα Ρούμπενς,, Θεοτοκόπουλου και Ρέμπραντ την δεκαετία του 1920, ως σπουδές. Για παράδειγμα είχε ζωγραφίσει την Σταύρωση του Γκρέκο σε φυσικό μέγεθος και την είχε σπίτι του! Ζωγράφιζε το πορτρέτο μου, λοιπόν, μπροστά από έναν εκπληκτικό Ρούμπενς από τη σειρά με τις τρεις γυμνές νεραΐδες που υποδέχονται την Αικατερίνη των Μεδίκων, κάτω από το καράβι, μέσα στα κύματα. Έστεκα αποσβολωμένος κοιτάζοντας το έργο, τα απίστευτα οπίσθια των γυναικών. Είχα καθηλωθεί», λέει γελώντας.

O Γεωργιάδης του έδωσε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής, «σαν αυτά που έδινε σε εικοσάρηδες και εγώ ήμουν μαθητής δημοτικού. Ήθελε να μου εξηγήσει τι είναι η γραμμή και τι ρόλο παίζει σε σχέση με το χρώμα και το σχέδιο. Ακόμα το θυμάμαι. Δεν με έβαλε να σχεδιάσω για να με διορθώσει. Τίποτα. Πήγαινα για ένα μήνα. Μετά από χρόνια το βρήκα καταπληκτικό».

Ο ίδιος δεν έχει διδάξει παρά μόνο μια φορά τον γιο του Παναγιώτη, του περιπτερά με τον πλάτανο στο Κολωνάκι. «Θα γινόμουν καλός δάσκαλος» λέει. Χρόνια μετά, ο γιος, καταξιωμένος ζωγράφος σήμερα, του εξομολογήθηκε πόσο βαρετά έβρισκε αυτά τα μαθήματα που ο Χατζημιχάλης του έδειχνε μόνο πώς να φτιάχνει χρώματα.  

Στον κόσμο του Χατζημιχάλη, τίποτα δεν είναι διακοσμητικό. Η παλέτα του -λιτή στο χρώμα, πειθαρχημένη στον τόνο- αντιστέκεται στην επιτήδευση. Του μιλάω για το μπλε χρώμα στα έργα του που με γοητεύει και τον ακούω να εξηγεί «χρησιμοποιώ πολύ λίγα χρώματα. Δεν είμαι από αυτούς που έχουν 45 χρώματα. Έχω τα βασικά. Τρία μπλε, δύο κόκκινα, δύο κίτρινα, άσπρο, μαύρο και δύο γήινα. Αυτό είναι η παλέτα μου».

Κοβάλτιο, ultramarine, άσπρο, λίγο κόκκινο βερμιγιόν, για έναν σκοτεινό ουρανό

Στον τελευταίο πίνακα της έκθεσης, τον μπλε ουρανό που στεφανώνεται από σύννεφα «έκανα μια μείξη κοβάλτιου με ultramarine, άσπρο και λίγο βερμιγιόν κόκκινο. Στον σκοτεινό ουρανό του έργου, χρησιμοποίησα ultramarine και πρωσικό μπλε». Έτσι φτιάχνεις λοιπόν έναν φωτεινό ή έναν σκοτεινό ουρανό, με αυτές τις μείξεις.

«Δεν ζωγραφίζω ποτέ για μία έκθεση», μου λέει. «Βλέπω στο εργαστήριό μου τι θα πάρω και τι θα βάλω». Με ποιο κριτήριο, αναρωτιέμαι; «Με το κριτήριο του πώς θέλω να είναι αυτή η έκθεση, τι ιδέες μου δημιουργούν τα έργα που έχω απέναντί μου. Δημιουργούν σε εμένα πρώτα απ’ όλα. Και μετά, αν όλα πάνε καλά, δημιουργούν και στον θεατή».

Αυτός ο εσωτερικός διάλογος τον καθοδηγεί. Συχνά ενστικτωδώς, όπως όταν απλώνεις το χέρι για να πάρεις ένα ποτήρι νερό. Άλλοτε χρειάζονται μήνες για να ξεδιαλύνει τον θόρυβο. Τα έργα πρέπει πρώτα να μιλήσουν. Να αποκαλύψουν τη λογική της συνύπαρξής τους. Στήνει τις εκθέσεις του όπως κάποιος τακτοποιεί τα έπιπλα σε ένα σπίτι του νου. Όχι για άνεση. Αλλά για νόημα.

Αναρωτιέμαι αν τον απασχολεί που θα μπουν τα έργα του, σε ποια σπίτια, ή μουσεία, πώς; «Δεν γεμίζεις ένα σπίτι με αυτά τα έργα», λέει. «Αυτά αλλάζουν το σπίτι. Όμως προσπαθώ να μη φτιάχνω έργα που λένε “κοίταξέ με”. Φτιάχνω αυτά που περιμένουν ώσπου να είσαι έτοιμος να τα ακούσεις.»

Είμαι σίγουρη ότι άπαντες οι γκαλερίστες θα τον πολιορκούν για να τον εκπροσωπήσουν. Αυτός όμως επέλεξε εδώ και 12 χρόνια να είναι με μια νέα, δυναμική γκαλερίστα που αλλάζει τα στερεότυπα. Την Ελευθερία Τσέλιου. «Έχω την αίσθηση ότι είναι η καλύτερη γκαλερίστα στην Ελλάδα. Είναι ένας άνθρωπος πάρα πολύ ανοιχτός, πάρα πολύ έξυπνος, πάρα πολύ μορφωμένος, αγαπάει τρομερά την τέχνη. Δεν έχει στο μυαλό της στρατηγικές παράξενες, τι θα κάνει, πώς θα κάνει... Είναι ένας πολύ καθαρός, έντιμος και ευθύς άνθρωπος, οπότε είναι μεγάλη χαρά και διασκέδαση να συνεργάζομαι μαζί της».

Του ζητώ να μου εξηγήσει πώς στέκει απέναντι από έναν καμβά πριν αρχίσει να δημιουργεί. «Η ζωγραφική είναι μία διαδικασία, όχι έκφραση. Δεν ζωγραφίζεις για να νιώσεις καλύτερα όπως πιστεύουν κάποιοι. Επίσης, δεν εμπνέομαι. Δεν υπάρχει έμπνευση. Είναι μια δουλειά δύσκολη, επίμονη, και χωρίς καμία εγγύηση. Κάθε μέρα, ξεκινάς από το τίποτα. Κι αν είσαι τυχερός, μετά από ώρες, μέρες, κάτι αρχίζει να λειτουργεί. Φτιάχνεις πράγματα που δεν φαίνονται στην πραγματικότητα, κατασκευάζεις μια άλλη πραγματικότητα μέσα σε δύο διαστάσεις. Ή σε τρεις».

Γιατί η Εθνική Πινακοθήκη δεν έχει έργα του Γιώργου Χατζημιχάλη;

Όταν αναρωτιέμαι τι του λένε τα έργα του, χαμογελάει ελαφρά. «Δεν μιλάνε. Δεν λένε τίποτα. Αλλά ρωτάνε: πάω καλά;» Η ζωγραφική είναι σιωπηλή επιμονή, μια διαρκής αβεβαιότητα. «Κάθε νέα πινελιά διορθώνει την προηγούμενη. Και ποτέ δεν ξέρεις αν αυτό που κάνεις είναι σωστό. Συνεχίζεις επειδή δεν γίνεται αλλιώς.» Το έργο τέχνης δεν δίνει απαντήσεις.

Φεύγοντας σταματώ να τον ρωτήσω αν υπάρχουν σήμερα έργα του στην Εθνική Πινακοθήκη. Γελάει, κάπως πικρά.

«Λίγα χρόνια πριν φύγει από την ζωή η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα μου ζήτησε να δωρίσω έργα μου. Φυσικά δέχτηκα με χαρά. Μετά με ενημέρωσαν από την Πινακοθήκη ότι θα πρέπει να αποφασίσει μια κριτική επιτροπή αν θα γίνουν δεκτά. Δεν είχα καμία αντίρρηση, είναι σωστό να έχει η Πινακοθήκη τέτοιες επιτροπές. Μου είπαν ότι τα έργα μου θα κρίνουν δυο συνάδελφοί μου, ένας συνομήλικος και ένας δέκα χρόνια μικρότερος! Γέλασα και αρνήθηκα. Να ήταν ο Τέτσης, ναι, φυσικά να κρίνει το έργο μου. Βέβαια θα είναι τιμή μου να μπουν έργα μου στην Πινακοθήκη, κάποια στιγμή».

Σου τρυπάει το μυαλό αυτή η εικόνα. Αλλά μετά έρχεται η εικόνα του Χατζημιχάλη που σε λίγη ώρα, στο ατελιέ με τους πίνακες που κοιτάνε τον τοίχο θα μπει στον κόσμο της «Κατάστασης» και της «Οκτάνας» και θα αρχίζει να εγκιβωτίζει μέσα τους κομμάτια της πραγματικότητας που δεν φαίνονται. Ωραίος συνοδηγός ο Εμπειρίκος: «Οκτάνα θα πη η εντελέχεια εκείνη, που αυτό που είναι αδύνατον να γίνη αμέσως το κάνει εντέλει δυνατόν, ακόμη και την χίμαιραν, ακόμη και την ουτοπίαν, ίσως μια μέρα και την αθανασίαν του σώματος και όχι μονάχα της ψυχής».

Info

Γιώργος Χατζημιχάλης / 5 Έργα

Eleftheria Tseliou Gallery, Ηρακλείτου 3

Έως 7 Ιουνίου.