Οκτώ σημαίες του Κωνσταντίνου Κακανιά, κατόπιν πρόσκλησης της Diane von Fürstenberg, υψώθηκαν στην είσοδο της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής 2025. Γυναικείες αλληγορίες -Δημοκρατία, Διπλωματία, Ναυσιπλοΐα- επαναπροσδιορίζουν τη σχέση τέχνης, πόλης και εξουσίας.
Ο Κωνσταντίνος Κακανιάς έφτασε αργά το βράδυ της Δευτέρας από την Καλιφόρνια στη Βενετία, κουρασμένος αλλά ενθουσιασμένος. Οι σημαίες που σχεδίασε κατόπιν πρόσκλησης της Diane von Fürstenberg είχαν ήδη τοποθετηθεί στην είσοδο των Κήπων της Βενετίας, όπου από το Σάββατο 10 Μαΐου και ως τον Νοέμβριο, ανοίγει για το παγκόσμιο κοινό η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής 2025.
«Είναι στη πιο ορατή θέση», μου λέει. «Βρίσκονται ακριβώς στην είσοδο, τις βλέπεις όταν μπαίνεις και όταν φεύγεις. Σε καλωσορίζουν. Ή σε προειδοποιούν» λέει με το γνωστό καυστικό του χιούμορ που συνοδεύεται από ένα βραχνό γέλιο.
Έτσι, στην Μπιενάλε της Βενετίας 2025, δεν είναι κάποιο εθνικό περίπτερο ούτε κάποια μνημειακή εγκατάσταση κρυμμένη μέσα στους Κήπους (Giardini) που τραβά πρώτα το βλέμμα. Είναι ένα σμήνος από μετάξι και νόημα: οκτώ μνημειώδεις σημαίες του Κωνσταντίνου Κακανιά, ανυψωμένες σαν αλληγορικοί φρουροί δίπλα στα εκδοτήρια εισιτηρίων. Ενσαρκώνουν όχι έθνη, αλλά ιδέες που προσωποποιούν οκτώ γυναικείες μορφές.
Η ιδέα ανήκει στην στενή του φίλη Diane von Fürstenberg. «Με πήρε τηλέφωνο και μου είπε, “Πάντα πίστευα ότι η Βενετία είναι γυναίκα, Κωνσταντίνε.” Και αυτό ήταν αρκετό.» Οι δυο τους μοιράζονται μια φιλία δεκαετιών που ξεκίνησε στην ίδια πόλη όπου παρουσιάζεται τώρα το κοινό τους όραμα. Οι ζωές τους έχουν μακρά σχέση με το θεατρικό πνεύμα της Βενετίας, μια σχέση που ενισχύθηκε όταν η von Fürstenberg εγκαταστάθηκε στο Palazzo Brandolini, ένα ιστορικό παλάτι του 15ου αιώνα στο Μεγάλο Κανάλι. Το εσωτερικό του παλάτσο είχε ζωγραφίσει μια στενή φίλη του Κακανιά.
Μετά από δύο χρόνια προσεκτικής ανακαίνισης από τον σχεδιαστή Chahan Minassian, απόκτησε το παλάτσο στη Βενετία, φέρνοντας μαζί της Art Deco κρεβάτια, τραπέζια Gehry, υφάσματα Fortuny και δύο πορτρέτα της από τον Warhol. Αυτό, όπως δήλωσε, θα είναι «ο χειμώνας της ζωής μου». Αλλά δεν είναι απόσυρση. Το σπίτι της στη Βενετία έχει γίνει τόπος πολιτισμικών συναντήσεων: από τον Sam Altman και τη Hillary Clinton έως τα βραβεία DVF και ένα νέο βιβλίο που ετοιμάζει μαζί με τον ιστορικό Thomas Madden.
«Για μένα, η Serenissima Βενετία είναι γυναίκα: μια σαγηνευτική μούσα, μια θαρραλέα πολεμίστρια, μια επιστήμονας και δασκάλα της διπλωματίας και της ναυτικής ισχύος. Αλλά είναι επίσης μια επιχειρηματίας. Η Βενετία είναι το σημείο όπου το εμπόριο συναντά την τέχνη· το απόλυτο καραβάν σαράι» έγραφε η περίφημη σχεδιάστρια μόδας στους Financial Times πέρυσι.
«Η μακρόχρονη ζωή της εκτείνεται σε 1.600 χρόνια. Γεννημένη ως πρόσφυγας, κυνηγημένη από την ενδοχώρα από τους Ούννους, δημιούργησε ένα μαγικό σκηνικό μέσα στη λιμνοθάλασσα, ανάμεσα σε νησιά και κανάλια, χτίζοντας γέφυρες και παλάτια, μεταμορφώνοντάς τα όλα σε μια μεγαλοπρεπή πόλη. Η Δημοκρατία της Βενετίας διήρκεσε για μία χιλιετία και υπήρξε μεγάλη δύναμη κατά τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση».
Από εκεί, η ιδέα εξελίχθηκε σε μια σειρά από σημαίες, με καθεμία να εκπροσωπεί μια αλληγορική γυναικεία μορφή: Δημοκρατία, Διπλωματία, Ναυσιπλοΐα, Τέχνη, Εμπόριο και άλλες. Η αγαπημένη του Κακανιά; «Η Δημοκρατία. Φυσικά. Η γυναίκα ως δημοκρατία». Λεπτομέρειες αυτής της σημαίας έγινε και το εξώφυλλο του «Serenissima: Solution & Seduction», του βιβλίου που υπογράφει η σχεδιάστρια μαζί με την ιστορικό Tiziana Plebani. Ένα βιβλίο που μοιάζει με κοσμογραφία της Βενετίας — της πόλης ως αλληγορίας, ως αποπλάνησης, ως λύσης.
Μία από τις σημαίες που είναι σαν να απεικονίζει την ίδια τη Diane. Αντιπροσωπεύει τη Ναυσιπλοΐα—μια γυναίκα επάνω σε στυλιζαρισμένη γόνδολα, με το ένα χέρι κρατά πυξίδα και με το άλλο σκορπίζει αστρική σκόνη πάνω σε έναν χάρτη. Η γυναίκα πάνω στη σημαία είναι ντυμένη με ρέουσα μεταξωτή φορεσιά που θυμίζει wrap dress, με βλέμμα στραμμένο στον ορίζοντα—μισή προφήτισσα, μισή καπετάνισσα. Πίσω της, αστερισμοί κυματίζουν σαν μνήμη.
Ο Κωνσταντίνος Κακανιάς δεν είναι ξένος στην απεικόνιση σύνθετων γυναικείων αρχέτυπων. Η πιο διάσημη δημιουργία του είναι η Κυρία Tependris, μια φανταστική συλλέκτρια τέχνης και κοινωνική ντίβα, μέσα από την οποία σχολιάζει με χιούμορ και οξυδέρκεια τον κόσμο της τέχνης και την επιτελεστικότητα της θηλυκότητας.
Η Κυρία Tependris γεννήθηκε στις σελίδες των New York Times τη δεκαετία του '90 και έγινε cult φιγούρα: λίγο μαντάμ, λίγο γκουρού, πάντα με αριστοτεχνική υπερβολή ντυμένη. «Λέει πράγματα που εγώ δεν θα τολμούσα ποτέ να πω», έχει παραδεχτεί ο Κακανιάς. «Είναι ατρόμητη, γελοία, και κάπως πιο σοφή απ' όλους μας.» Η Tependris ενσαρκώνει τη φαντασία, τη σάτιρα και τη λάμψη που διατρέχουν το σύνολο του έργου του -μια γραμμή που συνεχίζεται και στις οκτώ γυναίκες της Βενετίας.
Ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής 2025, Carlo Ratti, ενθουσιάστηκε αμέσως με την ιδέα της Diane. «Του άρεσε πολύ η ιδέα της Βενετίας ως γυναίκα», λέει ο Κακανιάς. Ο Ratti βοήθησε να τοποθετηθούν οι σημαίες στον συγκεκριμένο χώρο, εκεί όπου ο αέρας και το πλήθος κινούνται ελεύθερα. «Έγινε κάτι άλλο. Όχι απλώς τέχνη, αλλά συνάντηση.»
Κάθε σημαία φτιάχτηκε στο χέρι στη Γουατεμάλα από τον Brinder, έναν τεχνίτη που ο Κακανιάς περιγράφει ως «θησαυρό». Οι ιστοί σχεδιάστηκαν από τους Diller Scofidio + Renfro.
Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που ο Κακανιάς φλερτάρει με τη Βενετία. Θυμάται, με σχεδόν μελαγχολία, μια χαμένη ευκαιρία: «Όταν ήμουν 19, ένας πολύ σημαντικός Ελβετός συλλέκτης—ένας τεράστιος dealer ανάμεσα στη Ζυρίχη και τη Νέα Υόρκη—μου πρότεινε να κάνουμε ένα βιβλίο για τη Βενετία. Θα τυπωνόταν στο ίδιο τυπογραφείο όπου τυπώνονταν τα έργα του Πικάσο. Και είπα όχι.» Σκέπτεται, περιμένω στην τηλεφωνική γραμμή να συνεχίσει. «Δεν ήμουν έτοιμος. Το μετανιώνω μέχρι σήμερα. Πάντα μετανιώνουμε τα όχι περισσότερο από τα ναι.»
Κι όμως, κάτι σ’ αυτή την άρνηση μοιάζει τώρα να κλείνει τον κύκλο. «Ίσως αυτό να είναι εκείνο το βιβλίο,» λέει. «Αλλά στον αέρα.» Η Βενετία του μοιάζει οικεία. «Υπάρχει η ελληνική εκκλησία, τα μωσαϊκά, τα φαντάσματα της Αλεξάνδρειας και της Κωνσταντινούπολης. Δεν νιώθω ξένος εδώ.»
Μου μιλά για τις πόλεις ως γυναίκες. «Αντιόχεια, Αλεξάνδρεια, Βενετία: πάντα απεικονίζονταν ως γυναίκες στα μωσαϊκά, στη ζωγραφική μας".
Προς το παρόν, οι σημαίες, διαστάσεων δυο μέτρα ύψος επί ένα μέτρο πλάτος, θα κυματίζουν για έξι μήνες. Αλλά ο Κακανιάς ελπίζει σε συνέχεια. «Αυτό είναι μόνο η αρχή,» λέει. «Θέλω να πάω βαθύτερα. Ίσως ένα βιβλίο. Ίσως κάτι άλλο.»
Φέτος όλο το καλοκαίρι, θα βρίσκεται στο Λος Άντζελες, όπου σκοπεύει να απομονωθεί δημιουργικά με κεραμικά και νέα project. «Υπάρχει μια ελευθερία στο Λος Άντζελες. Η απόσταση ανάμεσα στους ανθρώπους. Η απουσία ιστορίας. Σου δίνει χώρο να ονειρευτείς».
