Πενήντα χρόνια μετά τη δημιουργία του Ιδρύματος Ωνάση και δεκαπέντε από τη δημιουργία της Στέγης, ο Αντώνης Παπαδημητρίου αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Πειραιά. Μια τελετή που θύμισε πως το DNA του Ιδρύματος δεν είναι μόνο η ευεργεσία, αλλά και η τόλμη.
«Καλό είναι να θυμόμαστε ότι εκεί έξω οι αγορές αλλάζουν, οι τεχνολογίες εξελίσσονται, οι προκλήσεις έρχονται και φεύγουν. Εκείνο που μένει ως διαχρονικό κεφάλαιο είναι η περιέργεια, η ακεραιότητα και το θάρρος».
Με αυτή τη φράση, ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνης Παπαδημητρίου έκλεισε την ομιλία του το βράδυ της απονομής του τίτλου του επίτιμου διδάκτορα του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Ο λόγος συνάντησε τη μνήμη και η τιμή μετατράπηκε σε στοχασμό.
Δεν ήταν μια τυπική τελετή· ήταν μια στιγμή συγκίνησης και πνευματικής καθαρότητας, όπου η ιστορία ενός θεσμού και ενός ανθρώπου ενώθηκαν για να πουν κάτι ουσιαστικό για το παρόν.
Φέτος, οι επέτειοι συμπίπτουν με τρόπο σχεδόν συμβολικό: πενήντα χρόνια από την ίδρυση του Ιδρύματος Ωνάση, είκοσι χρόνια από την προεδρία του Αντώνη Παπαδημητρίου και δεκαπέντε χρόνια από τη δημιουργία της Στέγης έδωσε διεθνή υπόσταση στη σύγχρονη ελληνική δημιουργία.
Ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Πειραιώς Μιχαήλ Σφακιανάκης περιέγραψε έναν άνθρωπο που «συνδυάζει τη γνώση με τη δράση και τη φρόνηση, έναν ηγέτη που δεν φοβάται να ανατρέψει κατεστημένα, παίρνοντας ρίσκα που οι περισσότεροι θα δίσταζαν να αναλάβουν. Έναν σύγχρονο homo universalis, πολυπράγμονα και οραματιστή, που μας θυμίζει ότι η αληθινή ηγεσία δεν μετριέται από τα κέρδη αλλά από το φως που αφήνει πίσω της».
«Ο πατέρας μου θα διαφωνούσε με πολλές από τις επιλογές μου»
Αυτό το φως είναι η σταθερά σε μια διαδρομή που ξεκινά από την Αλεξάνδρεια, περνά από την Τζέντα και φτάνει στην Αθήνα· από εκεί ταξιδεύει στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη για να επιστρέψει πάντα στον Πειραιά, στην Ιωνίδειο πρότυπο Σχολή και στη μνήμη μιας οικογένειας που έμαθε να ζει ανάμεσα σε γλώσσες, τόπους και ιδέες.
«Ποιο παιδί σήμερα θα άφηνε στα δώδεκα το χωριό του για να πάει στην Αλεξάνδρεια; Ποια μητέρα και ποιος πατέρας θα το έστελναν έτσι;» είπε συγκινημένος ο Αντώνης Παπαδημητρίου αναφερόμενος στους παππούδες του. Μια γενιά που βίωσε τη ζωή ως μετάβαση και την εκπαίδευση ως υπαρξιακό στοίχημα. Τον θυμάμαι να λέει ότι οι ρίζες του βρίσκονται σε πνευματικούς, όχι σε κυριολεκτικούς, τόπους.
«Αυτή η οικογένεια σε 75 χρόνια, από το 1890 στο 1966, ταξίδεψε από τη βαλκανική Ελλάδα στην κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια, στάθμευσε στην πρωτόγονη Jeddah, για να επιστρέψει στην Αθήνα λίγο μετά τον Εμφύλιο και λίγο πριν τη χούντα. Στη συνέχεια, ενεργοποιήθηκε στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη, στο Μονακό, στη ναυτιλία, στις χρηματοοικονομικές επενδύσεις, στη σύγχρονη τέχνη, στον ψηφιακό μετασχηματισμό της Υγείας και της Παιδείας» είπε.
«Αθροίζουμε πάνω από ένα συν ένα»
Και συνέχισε: «Πιο κοντά στο σήμερα, οφείλω να αναφέρω ότι οφείλω πολλά και στη σημερινή μου οικογένεια. Η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, σήμερα καλλιτεχνική διευθύντρια του Ιδρύματος, βρίσκει τον τρόπο, ενώ η ίδια είναι Alpha Female, να συμβιώνει με εμένα, επίσης Alpha Type. Νομίζω ότι μαζί αθροίζουμε πολύ παραπάνω από ένα και ένα».
Στη δική του πορεία, το προσωπικό μπλέκεται με το θεσμικό. Ο πατέρας του, Στέλιος Παπαδημητρίου, υπήρξε ο θεματοφύλακας της εμπιστοσύνης του ίδιου του Αριστοτέλη Ωνάση. Μετά τον θάνατο της Χριστίνας Ωνάση το 1988, ανέλαβε την προεδρία του Ιδρύματος και το οδήγησε με σταθερό χέρι στην ωριμότητα.
Ο Αντώνης Παπαδημητρίου διαδέχθηκε τον πατέρα του το 2005, όχι ως απλή συνέχεια, αλλά ως ανανέωση. «Αν ζούσε, θα διαφωνούσε με πολλές από τις επιλογές μου», είπε στην ομιλία του στη Στέγη, «αλλά είμαι βέβαιος ότι θα ήταν υπερήφανος για το αποτέλεσμα».
Περισσότεροι από 700.000 ασθενείς στο Ωνάσειο
Υπό την προεδρία του, το Ίδρυμα Ωνάση εξελίχθηκε σε παγκόσμιο σημείο αναφοράς, όχι μόνο για τον πολιτισμό, αλλά και για τη σύγχρονη κοινωνική πολιτική. Το επιχειρηματικό του σκέλος δεκαπλασίασε την περιουσία του Ιδρύματος, επιτρέποντας την αυτοχρηματοδότηση μεγάλων κοινωφελών έργων: το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο και το νέο Μεταμοσχευτικό Κέντρο που παραδίδεται σύντομα στον ελληνικό λαό.
«Πάνω από 700.000 ασθενείς έχουν περάσει από το Ωνάσειο», είπε. «Χάρη σε αυτό, η Ελλάδα διαθέτει ένα από τα καλύτερα ποσοστά κάλυψης στην Ευρώπη σε καρδιολόγους και καρδιοχειρουργούς. Οι περισσότεροι γιατροί, δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, έχουν περάσει από εμάς».
Πέρα από την υγεία, το αποτύπωμα του Ιδρύματος είναι ευρύ: οκτώ χιλιάδες υποτροφίες, έδρες ελληνικών σπουδών σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, Ωνάσεια Δημόσια Σχολεία σε περιοχές κοινωνικής πρόκλησης, και το πρωτοποριακό πρόγραμμα εισαγωγής της Τεχνητής Νοημοσύνης στην εκπαίδευση, σε συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας.
«Πώς θα κάνουμε τους ανθρώπους πιο σοφούς»
«Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι κάτι που θα υπάρξει στο μέλλον. Είναι ήδη εδώ, παντού. Το ζήτημα δεν είναι αν θα διαμορφώσει τη μάθηση, αλλά πώς. Και πώς εμείς θα σταθούμε απέναντί της, σαν να κοιτάμε μια πρόκληση που ξεκλειδώνει το μέλλον. Το μέλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης στην εκπαίδευση δεν αφορά το να κάνουμε τις μηχανές πιο έξυπνες. Αφορά το να κάνουμε τους ανθρώπους πιο σοφούς».
Η ομιλία του είχε τόνο εσωτερικό, όχι ρητορικό. Μίλησε για την ουσία της ηγεσίας ως υπηρεσίας και όχι εξουσίας. Ένας ηγέτης, είπε, «οφείλει να κοιτά μπροστά, να σχεδιάζει πώς θα είναι το νοσοκομείο ή η Στέγη σε πέντε ή δέκα χρόνια». Αναφέρθηκε στην αξία της επιλογής, στο ρίσκο που είναι προϋπόθεση προόδου: «Δεν αναλωνόμαστε σε πολλά μικρά έργα. Κάνουμε λίγα, μεγάλα, που αφήνουν κοινωνικό αποτύπωμα».
Η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση υπήρξε το πεδίο αυτής της φιλοσοφίας. Από την πρώτη μέρα της λειτουργίας της, πριν από δεκαπέντε χρόνια, δεν υπήρξε απλώς ένας χώρος πολιτισμού αλλά ένας ζωντανός οργανισμός ιδεών. Πειραματική, διεθνής, με έμφαση στην ελευθερία και την καινοτομία, η Στέγη έχει στείλει ελληνικές παραγωγές σε περισσότερες από διακόσιες πόλεις και πενήντα έξι χώρες.
Παράλληλα, πρωτοβουλίες όπως το Αρχείο Καβάφη, η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη, τα δημόσια Ωνάσεια Σχολεία, ο νέος φωτισμός της Ακρόπολης ενώνουν τη μνήμη με την τεχνολογία, την τέχνη με τη δημοκρατία.
«H δυνατή ιδέα που παρασύρει χιλιάδες άλλες»
Η τελετή της αναγόρευσης λειτούργησε σαν μια συνοπτική βιογραφία της ελληνικής νεωτερικότητας, μια αφήγηση που ξεκινά από τον Αριστοτέλη Ωνάση και φτάνει μέχρι τον Αντώνη Παπαδημητρίου, που συνεχίζει να αναδεικνύει το τρίπτυχο Υγεία - Παιδεία - Πολιτισμός ως καταλύτη προόδου για μια καλύτερη Ελλάδα.
Εκεί, στο φως της σκηνής της Στέγης, φάνηκε να συνοψίζει μια ζωή αφιερωμένη στο να συνδέει κόσμους: τον επιχειρηματικό με τον πνευματικό, το παρελθόν με το μέλλον, τη θεωρία με την πράξη. «Κάθε επιχειρηματική δράση, κάθε καινοτομία, κάθε αλλαγή στις ζωές μας ξεκινά από μια δυνατή ιδέα που μπορεί να παρασύρει χιλιάδες άλλες. Η πραγματική επιτυχία μετριέται από την ποιοτική διαφορά που φέρνουμε στη ζωή των πολλών».
Και έτσι, η φράση με την οποία ξεκίνησε αυτή η βραδιά -και αυτό το κείμενο- αποκτά έναν δεύτερο κύκλο νοήματος. Αυτή είναι η πραγματική επιστροφή μιας επένδυσης. Όχι σε χρήμα, αλλά σε ανθρώπους. Όχι σε αριθμούς, αλλά σε δημιουργική σπίθα.