Η χθεσινή συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης προσθέτει μια νέα, κρίσιμη παράμετρο για την ελληνική διπλωματία, στην ήδη απαιτητική εξίσωση της Αν. Μεσογείου.
Σε πρώτη φάση, η ανάγνωση του χάρτη που φέρεται να κυκλοφόρησε η λιβυκή πλευρά μετά το πέρας της συμφωνίας για σεισμικές έρευνες των εταιρειών πετρελαίου των δύο χωρών, δεν υποδηλώνει παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας, καθώς τα θαλάσσια οικόπεδα που απεικονίζονται βρίσκονται εντός λιβυκής δικαιοδοσίας.
Συνεπώς, εάν η συγκεκριμένη παράμετρος ισχύει η συμφωνία των δύο χωρών φαίνεται πως σέβεται τη λογική της μέσης γραμμής που έχει υιοθετήσει στην παρούσα χρονική συγκυρία και η Ελλάδα.
Η χάραξη της μέσης γραμμής ανάμεσα στις θαλάσσιες περιοχές δυο γειτονικών χωρών και η άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων ένθεν κακείθεν της γραμμής έχει επικρατήσει ως βέλτιστη πρακτική διεθνώς στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) ανάμεσα στις δύο χώρες.
Εντούτοις, δεν μπορεί κανείς να παραγνωρίσει πως η χθεσινή εξέλιξη αποτελεί την πιο πρόσφατη πράξη μιας αλληλουχίας γεγονότων που έχουν αυξήσει την πίεση προς την Αθήνα στο διπλωματικό πεδίο της Ανατολικής Μεσογείου, επιτάσσοντας παράλληλα την επανεργοποίησή της σε μια περιοχή η οποία τα προηγούμενα χρόνια είχε εγκαταλειφθεί στη μοίρα της από την ελληνική διπλωματία. Η ευθυγράμμιση των δύο αντιμαχόμενων στρατοπέδων στη Λιβύη ενάντια στις ελληνικές κινήσεις στα θαλάσσια οικόπεδα ανοιχτά της Κρήτης, η συζήτηση για την επικύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου και η χθεσινή συμφωνία δεν προσομοιάζουν σε γεγονότα που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν τυχαία ή άσχετα μεταξύ τους.
Το ενδιαφέρον είναι πως η δεδηλωμένη πια εμπλοκή της Τουρκίας στην υπόθεση των θαλάσσιων ζωνών της Λιβύης, κάτι που έμοιαζε μάλλον αναμενόμενο, έρχεται λίγες ώρες μετά την επίδειξη ισχύος της Αθήνας στο πεδίο.
Είναι σαφές πως η απόφαση του ΚΥΣΕΑ για την αποστολή πολεμικών πλοίων στα διεθνή ύδατα, έξω από την αιγιαλίτιδα ζώνη της Λιβύης, με σκοπό την μείωση των μεταναστευτικών ροών ενόχλησε την Τρίπολη και την Άγκυρα οι οποίες επιχείρησαν να απαντήσουν το ίδιο ηχηρά στα μηνύματα της Αθήνας. Ωστόσο, εκτός από την πολιτική και συμβολική διάσταση, η χθεσινή συμφωνία δεν παύει να εδραιώνει την τουρκική παρουσία επί του πεδίου, επαναφέροντας στο προσκήνιο την ευρύτερη ρητορική περί «Γαλάζιας Πατρίδας» και το τουρκολιβυκό μνημόνιο που είχε ατονήσει στη δημόσια συζήτηση τα προηγούμενα χρόνια. Γεγονός που αφήνει όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά στο μέλλον στην περιοχή.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ελληνική διπλωματία αναγνωρίζει την επιτακτική ανάγκη να αποκατασταθεί ο διπλωματικός δίαυλος με τη Λιβύη.
Συνεπώς, σε πείσμα των εξελίξεων ο προγραμματισμός της επικείμενης επίσκεψης Γεραπετρίτη και στα δύο κέντρα εξουσίας της διαιρεμένης χώρας δεν φαίνεται να μεταβάλλεται. Ως γνωστόν, στόχος του επικεφαλής της ελληνικής διπλωματίας είναι η διερεύνηση των προθέσεων των δύο πλευρών σε ό,τι αφορά την ενδεχόμενη οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) που παραμένει σε εκκρεμότητα. Πέραν όμως από αυτόν τον στόχο, που μοιάζει υπό τις παρούσες συνθήκες μεγαλεπήβολος, ο Γιώργος Γεραπετρίτης θα επιχειρήσει να λειάνει το έδαφος και να αποκαταστήσει την επικοινωνία, διεκδικώντας να ενισχύσει την ελληνική παρουσία σε μια περιοχή όπου η τουρκική επιρροή θεωρείται κάτι παραπάνω από βαθιά ριζωμένη.
Στη δύσκολη εξίσωση της επαναπροσέγγισης με Τρίπολη και Βεγγάζη η Αθήνα επιστρατεύει και το χαρτί της Ευρώπης, καθώς οι ευρω-λιβυκές, πέρα από στρατηγικό βάθος, έχουν και οικονομικό αποτύπωμα.
Όπως έγινε γνωστό το τελευταίο διάστημα, ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Γεραπετρίτης, είχε σειρά σημαντικών επαφών με Ευρωπαίους αξιωματούχους, με επίκεντρο τις περιφερειακές εξελίξεις στη Μεσόγειο και ειδικότερα το μεταναστευτικό ζήτημα που αφορά τη Λιβύη. Στο πλαίσιο αυτό, πραγματοποιήθηκε συνάντηση του κ. Γεραπετρίτη με την Ευρωπαία επίτροπο για τη Μεσόγειο, Dubravka Suica, καθώς και με στελέχη από το Γραφείο της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, στις Βρυξέλλες.
Η συνεργασία αυτή οδήγησε στην έκδοση επιστολής από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η οποία στρέφεται ενάντια στις πρακτικές της Λιβύης σχετικά με το μεταναστευτικό. Η επιστολή αποτελεί μέρος της ευρύτερης προσπάθειας της ΕΕ να ασκήσει πίεση στη Λιβύη για τον περιορισμό των παράνομων μεταναστευτικών ροών και την ενίσχυση της περιφερειακής σταθερότητας.
Παράλληλα, ο κ. Γεραπετρίτης είχε επαφές και με άλλους Ευρωπαίους ομολόγους του, όπως ο Ιταλός ΥΠΕΞ Αντόνιο Ταγιάνι, που διατηρούν ζωτικά συμφέροντα στη Λιβύη, ενώ, με την ίδια στόχευση, την Παρασκευή (27/6) θα έχει στο Παρίσι επίσκεψη εργασίας με τον Γάλλο ομόλογό του, Ζαν Νοέλ Μπαρό, μιας και η Γαλλία συντηρεί ψηλά στην ευρωπαϊκή ατζέντα το ζήτημα της μετανάστευσης. Η Γαλλία είναι χώρα «κλειδί» και για έναν ακόμη λόγο, το τελευταίο διάστημα έχει καταφέρει να διεισδύσει αποτελεσματικά στην αφρικανική χώρα, ενισχύοντας το διπλωματικό της κεφάλαιο στην προσοχή και στα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα.
Το χρονικό της κλιμακούμενης έντασης με Λιβύη στη σκιά της Άγκυρας
Η ένταση μεταξύ Ελλάδας και Λιβύης κορυφώθηκε με αφορμή την ανακοίνωση της ελληνικής κυβέρνησης για διεθνή πρόσκληση υποβολής προσφορών για άδειες έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων σε θαλάσσιες περιοχές νότια της Κρήτης, στις 12 Ιουνίου. Η Λιβύη, διά του υπουργείου Εξωτερικών της, κατηγόρησε την Ελλάδα για παραβίαση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων, υποστηρίζοντας ότι ορισμένα από τα οικόπεδα εμπίπτουν σε θαλάσσιες ζώνες υπό αμφισβήτηση μεταξύ των δύο χωρών. Η λιβυκή πλευρά χαρακτήρισε τις ενέργειες αυτές «ξεκάθαρη παραβίαση» και τόνισε ότι απαιτείται προηγούμενη νομική συμφωνία σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο.
Η ένταση αυτή συνέπεσε με την προγραμματισμένη επίσκεψη του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών, Γιώργου Γεραπετρίτη, στη Λιβύη, με στόχο την αποτροπή της επικύρωσης από τη Βουλή του Τομπρούκ του αμφιλεγόμενου τουρκολιβυκού μνημονίου του 2019 και την επανέναρξη διπλωματικών συνομιλιών με την κυβέρνηση της Τρίπολης. Η επίσκεψη αυτή θεωρήθηκε κρίσιμη, καθώς η Λιβύη βρισκόταν υπό την επιρροή της Τουρκίας, η οποία υποστηρίζει το μνημόνιο και αμφισβητεί τις ελληνικές ενέργειες.
Παράλληλα, η Λιβύη χρησιμοποίησε τις μεταναστευτικές ροές ως μοχλό πίεσης προς την Ελλάδα. Η ελληνική κυβέρνηση απάντησε με την αποστολή πολεμικών πλοίων να περιπολούν προληπτικά έξω από τα λιβυκά χωρικά ύδατα, με στόχο τον περιορισμό των παράνομων μεταναστευτικών ροών, που αυξάνονταν ιδιαίτερα με προορισμό κυρίως την Κρήτη. Η κίνηση αυτή είχε και συμβολικό χαρακτήρα, στέλνοντας μήνυμα προς τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές της Λιβύης ότι η Ελλάδα δεν θα επιτρέψει να χρησιμοποιηθεί το μεταναστευτικό ως μέσο πίεσης στα ζητήματα των θαλάσσιων ζωνών.
Το επεισόδιο στο Συμβούλιο Ασφαλείας
Ας σημειωθεί πως στο χθεσινό Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ σημειώθηκε έντονη αντιπαράθεση μεταξύ Ελλάδας και Λιβύης σχετικά με την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών και τις έρευνες υδρογονανθράκων σε αμφισβητούμενες περιοχές νοτίως της Κρήτης.
Ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας, πρέσβης Ευάγγελος Σέκερης, τόνισε την πρόθεση της ελληνικής πλευράς για εποικοδομητικό διάλογο με τη Λιβύη σε όλα τα διμερή ζητήματα, υπογραμμίζοντας παράλληλα τη σημασία της διεθνούς συνεργασίας και της σεβαστής εφαρμογής του Δικαίου της Θάλασσας. Επισήμανε, επίσης, την υποστήριξη της Ελλάδας στην κυριαρχία, ανεξαρτησία και εδαφική ακεραιότητα της Λιβύης, καθώς και την ανάγκη αποφυγής ξένης παρέμβασης στη χώρα.
Από την άλλη πλευρά, ο Λίβυος πρέσβης Τάχερ Μοχάμεντ Αλ Σουνι κατηγόρησε την Ελλάδα για παραβίαση κυριαρχικών δικαιωμάτων, επισημαίνοντας ότι οι ελληνικές έρευνες σε διαφιλονικούμενες περιοχές αποτελούν πρόκληση. Η λιβυκή αντιπροσωπεία τόνισε την αμφισβήτηση των ελληνικών ενεργειών και ζήτησε σεβασμό στις λιβυκές θέσεις, ενώ η αντιπαράθεση ήταν έντονη και χαρακτηρίστηκε από επιθετικές ανακοινώσεις.
Παρά την ένταση, και οι δύο πλευρές εξέφρασαν κοινή προσήλωση στη διπλωματία και τον διάλογο ως μέσο επίλυσης των διαφορών. Η ελληνική αντιπροσωπεία υπογράμμισε τη σημασία της διεθνούς επιχείρησης IRINI για τη σταθερότητα στην περιοχή και την ανάγκη ελέγχου των μεταναστευτικών ροών στη Μεσόγειο, που αποτελούν και πεδίο έντασης μεταξύ των δύο χωρών.
Η παρουσία δύο αντιπροσωπειών της Λιβύης στο Συμβούλιο Ασφαλείας αντανακλά τη διχοτομημένη πολιτική κατάσταση στη Λιβύη, καθιστώντας το ζήτημα των θαλάσσιων ζωνών ακόμα πιο πολύπλοκο. Η διπλωματική μάχη στο Συμβούλιο Ασφαλείας επιβεβαιώνει την κλιμακούμενη ένταση και την ανάγκη για ειρηνική και διεθνώς θεσμική διαχείριση των διαφορών Ελλάδας-Λιβύης.