Οι δημοσκοπήσεις είναι ένα απαραίτητο και ιδιαίτερα χρήσιμο «εργαλείο» το οποίο ειδικά την προεκλογική περίοδο, μας απασχολεί σχεδόν καθημερινά.
Με αφορμή τις εκλογές της 21ης Μαΐου, το iefimerida.gr επισκέφτηκε τα γραφεία της ALCO και είχε μία ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον πρόεδρό της, Κώστα Παναγόπουλο.
Ενδιαφέρουσα τόσο γιατί διαφωτίζει ορισμένα σημεία για το πώς γίνεται μία δημοσκόπηση, αλλά, κυρίως, γιατί πρέπει να θεωρούνται αξιόπιστες.
Ο κ. Παναγόπουλος αφού μας ξενάγησε στα γραφεία της ALCO, έδωσε πολύ ενδιαφέρουσες απαντήσεις στο πώς διεξάγεται (βήμα-βήμα) μία δημοσκόπηση, ενώ απάντησε με επιχειρήματα σε όσους αμφισβητούν την αξιοπιστία τους, αλλά και γιατί θα έχουν όφελος όσοι απαντούν στα ερωτήματά τους.
Παναγόπουλος: Το ερωτηματολόγιο στις δημοσκοπήσεις το διαμορφώνει η εταιρεία
Ας ξεκινήσουμε από το βασικό ερώτημα… Πώς ξεκινά η διαδικασία μίας δημοσκόπησης;
«Από τη συμφωνία μεταξύ της εταιρείας και του πελάτη της. Επόμενο βήμα, είναι η μελέτη της δειγματοληψίας. Ανάλογα με την περιοχή που θα γίνει η δημοσκόπηση, μπορεί να είναι πανελλήνια, σε περιφέρεια, σε δήμο, κατανέμουμε το δείγμα, με βάση τα στοιχεία της πιο πρόσφατης απογραφής, ώστε να είναι αντιπροσωπευτικό του πραγματικού πληθυσμού. Σε μία πανελλήνια έρευνα, κάθε Περιφέρεια και κάθε Περιφερειακή Ενότητα συμμετέχει με το ποσοστό που συμμετέχει στον πληθυσμό της χώρας. Στην Αττική, για παράδειγμα, που κατοικεί το 36,4% του πληθυσμού, κατανέμεται το 36,4 % του δείγματος. Το ίδιο ισχύει για όλες τις περιφερειακές ενότητες, αλλά και για την κατανομή στο εσωτερικό κάθε ενότητας.
Πώς επιλέγονται και από ποιους οι ερωτήσεις;
«Ο εκάστοτε εντολέας, στη συνάντησή μας, περιγράφει τους στόχους τους έρευνας. Απαραίτητο στοιχείο που αφορά κυρίως καταναλωτικές έρευνες, αλλά ισχύει και για κοινωνικές και πολιτικές. Με βάση αυτό, η εταιρεία διαμορφώνει το ερωτηματολόγιο, το οποίο πρέπει τηρεί βασικούς κανόνες. Για παράδειγμα, δεν πρέπει να υπάρχουν ερωτήσεις που να «κατευθύνουν» τις απαντήσεις, το νόημα κάθε ερώτησης πρέπει να είναι σαφές, η διατύπωση πολύ προσεγμένη. Είναι διαφορετικό να ρωτάς αν “πρέπει” να προκύψει αυτοδύναμη κυβέρνηση και διαφορετικό να ρωτάς αν «θέλουν» να προκύψει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Αν υπάρχει λάθος στη διατύπωση, θα πάρεις και λάθος απάντηση. Προτείνουμε, λοιπόν, το ερωτηματολόγιο και το συμφωνούμε με τον εντολέα της έρευνας.
Ποιες είναι οι δυσκολίες στην δημιουργία του ερωτηματολογίου;
«Πρώτα απ όλα να επιλέξεις τις σωστές ερωτήσεις, αυτές που θα δώσουν απαντήσεις που πράγματι αποτυπώνουν τις τάσεις της κοινωνίας. Σημαντικό είναι επίσης το ερωτηματολόγιο να οδηγεί σε συνέντευξη που δεν διαρκεί πολύ, θα έλεγα να μην ξεπερνά τα 7 – 8 λεπτά, για να αποφύγουμε το ενδεχόμενο να διακοπεί η συνέντευξη, επειδή δεν έχει χρόνο ο ερωτώμενος».
Πώς γίνεται η επιλογή των προσώπων που θα απαντήσουν στα ερωτήματα;
«Η επιλογή γίνεται τυχαία, μέσα στο δειγματοληπτικό πλαίσιο για το οποίο μιλήσαμε πριν. Παράγονται τηλεφωνικοί αριθμοί και γίνονται οι συνεντεύξεις, μέσω on line συστημάτων. Κάθε ερώτηση φαίνεται στον υπολογιστή του ερευνητή, ο οποίος πληκτρολογεί τις απαντήσεις. Η εταιρεία βλέπει on line την διεξαγωγή των συνεντεύξεων και την πρόοδο της έρευνας. Κάθε ερευνητής έχει έναν συγκεκριμένο στόχο. Για παράδειγμα, πρέπει να πραγματοποιήσει 30 συνεντεύξεις στη Φωκίδα, 15 σε άνδρες και 15 σε γυναίκες, σε συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες».
Στην διαδικασία αυτή, απαντούν εύκολα; Και σε τι ποσοστό είναι δεκτικοί στο να μπουν στη διαδικασία;
«Η συμμετοχή στην Ελλάδα είναι από τις πιο υψηλές στην Ευρώπη, προφανώς, όμως, θα θέλαμε να είναι ακόμα μεγαλύτερη. Μεγαλύτερη δυσκολία έχουμε στην προσέγγιση των νέων. Μπορεί να χρειαστείς μία επιπλέον ημέρα μόνο για άτομα ηλικίας 17-24 ετών. Είναι μια ηλικιακή κατηγορία που μας παιδεύει, αφού και δεν τους βρίσκεις εύκολα και δεν απαντούν εύκολα».
Σε μία δημοσκόπηση λαμβάνεται υπ οψιν, διασφαλίζεται ισορροπία όσον αφορά τη προτίμηση των ψηφοφόρων σε κόμματα;
«Ακριβώς για να είναι το δείγμα αντιπροσωπευτικό και σε σχέση με την ψήφο της προηγούμενης εκλογικής αναμέτρησης, τα αποτελέσματα σταθμίζονται και αυτό δηλώνεται στην ταυτότητα κάθε δημοσκόπησης. Στην Alco χρησιμοποιούμε το ίδιο μοντέλο στάθμισης μεταξύ δύο εκλογικών αναμετρήσεων, ώστε να είναι απολύτως συγκρίσιμα τα αποτελέσματα τους. Πρέπει να πω ότι παρακολουθούμε προσεκτικά και το αστάθμιστο δείγμα. Μας ενδιαφέρει ποιοι δεν απαντούν, αν υπάρχει μικρότερη συμμετοχή από κάποιον πολιτικό χώρο. Τα στοιχεία αυτά μας βοηθούν στην ανάλυση και ερμηνεία των αποτελεσμάτων.
Δείχνει ενδιαφέρον ο κόσμος να συμμετέχει;
«Παραδοσιακά, πλησιάζοντας στις εκλογές, η συμμετοχή αυξάνεται. Αυτό συμβαίνει και τώρα».
Η δημοσκόπηση ολοκληρώνεται λοιπόν… Πώς σιγουρεύουμε την αξιοπιστία της ως προς το αποτέλεσμα;
«Μία δημοσκόπηση παρακολουθείται σε πραγματικό χρόνο. Υπάρχουν άνθρωποι που βλέπουν πόσο διαρκεί το κάθε τηλεφώνημα, τις κινήσεις του τηλεφωνητή, τον νεκρό χρόνο μεταξύ των συνεντεύξεων. Βλέπουμε τα πάντα online και μόλις τελειώνει η διαδικασία, γίνεται άμεσα επανέλεγχος. Οι εταιρείες μέλη του ΣΕΔΕΑ, λειτουργούμε με συγκεκριμένους κανόνες, που περιλαμβάνουν και τις διαδικασίες ποιοτικού ελέγχου. Ελέγχονται τα ερωτηματολόγια όλων των ερευνητών, για να δούμε αν έχει γίνει σωστή και ακριβής καταγραφή. Είτε με συνακρόαση, είτε με επανάκληση, σε ποσοστό τουλάχιστον 20%. Είναι σημαντικό να επιβεβαιώνουμε την ακρίβεια των δεδομένων. Άλλωστε οι εταιρείες μέλη του ΣΕΔΕΑ, ελεγχόμαστε από ανεξάρτητους ελεγκτές, που έχουν το δικαίωμα να ελέγχουν έρευνες των τελευταίων μηνών και επιβεβαιώνουν και οι ίδιοι ότι όντως έγιναν οι συνεντεύξεις».
Πόσους ερευνητές χρειάζεται μία εταιρία για να έχει έγκαιρα μια ολοκληρωμένη δημοσκόπηση και πώς επιλέγονται αυτοί;
«Εξαρτάται από το μέγεθος και τον κύκλο εργασιών της. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι όλοι οι ερευνητές εκπαιδεύονται και περνούν από δοκιμαστική περίοδο, υπάρχουν και γι΄ αυτό προδιαγραφές του ΣΕΔΕΑ, για να υπάρχει η διασφάλιση ότι πληρούν κάποια στάνταρντς».
Πόσο συχνά γίνεται να πέσει έξω μία δημοσκόπηση;
«Στην Ελλάδα, ανατρέχοντας στις δημοσκοπήσεις των εταιρειών μελών του ΣΕΔΕΑ σε βάθος 25 ετών, δεν υπήρξε ποτέ λάθος σε ότι αφορά το πρώτο κόμμα, ενώ με μία εξαίρεση, το 2015, πάντα αποτυπώθηκε μέσα στα όρια του σφάλματος και η δύναμη των κομμάτων. Να ξεκαθαρίσουμε, ότι μία δημοσκόπηση έχει πάντοτε αναποφάσιστους και περιθώριο σφάλματος. 25%, για παράδειγμα, σημαίνει από 22,3% - 27,7%. Οποιοδήποτε ποσοστό μέσα σε αυτά τα όρια, συνιστά ακριβή αποτύπωση. Η δημοσκόπηση, ως εργαλείο, έχει μαθηματικά όρια και έτσι πρέπει να την προσεγγίζουμε.
Παναγόπουλος: Τα εκλογικά αποτελέσματα απαντούν στο αν είναι αξιόπιστες οι δημοσκοπήσεις
Αναφέρατε πριν το “ένα λάθος” που είχε γίνει… Θυμάστε την περίοδο εκείνη;
«Αναφέρθηκα στην εξαίρεση του δημοψηφίσματος του 2015, όπου δεν υπήρξε λάθος ως προς το αποτέλεσμα, η αποτύπωση , όμως, για το ποσοστό του ΟΧΙ ήταν μικρότερη από αυτή που προέκυψε στις κάλπες. Στην Ελλάδα, γενικώς, έχουμε καλό επίπεδο αποτυπώσεων, από τα καλύτερα στην Ευρώπη, αλλά και παγκοσμίως θα έλεγα. Δεν είναι εύκολο πράγμα. Οι κοινωνίες αλλάζουν κι εμείς πρέπει να αναπροσαρμοζόμαστε με πιο σύγχρονα εργαλεία. Προσεγγίζουμε με διαφορετικούς τρόπους πλέον τους ερωτώμενους και όχι μόνο μέσω των σταθερών τηλεφώνων».
Ποια τα συνήθη προβλήματα που αντιμετωπίζετε στην όλη διαδικασία;
«Θα θέλαμε υψηλότερη συμμετοχή. Όσο μεγαλύτερη, τόσο το καλύτερο. Και πρέπει να παρακινούμε τους πολίτες να συμμετέχουν, γιατί η συμμετοχή τους, δυναμώνει την φωνή τους. Το να απαντάς στις δημοσκοπήσει, βοηθάει κι εσένα τον ίδιο. Αν η δημοσκόπηση αφορά ένα προϊόν, βοηθάς το προϊόν να γίνει καλύτερο και να έρθει πιο κοντά στις ανάγκες σου. Το ίδιο και στην πολιτική έρευνα. Θα ακουστεί η φωνή του πολίτη και θα διαφοροποιήσει τις προσεγγίσεις και τις προτεραιότητες των κομμάτων. Μόνο όφελος θα έχουν από την συμμετοχή τους λοιπόν»
Έχει μειωθεί το ενδιαφέρον σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια;
«Θα έλεγα ότι η συμμετοχή στις έρευνες ακολουθεί τη γενικότερη τάση συμμετοχής στην πολιτική ζωή και την εκλογική διαδικασία.. Τα τελευταία δύο χρόνια, έχουμε αυξημένη συμμετοχή και ελπίζουμε αυτό να διατηρηθεί. Είναι ένα παγκόσμιο ζήτημα για την έρευνα, που σχετίζεται και με την έλλειψη χρόνου, αλλά, σε ότι αφορά τις πολιτικές έρευνες, και με την αντίληψη κάποιων ότι οι δημοσκοπήσεις είναι «μέρος» του συστήματος».
Πάνω στο τελευταίο σχόλιό σας… Τι απαντάτε σε όσους θεωρούν τις δημοσκοπήσεις είτε καθοδηγούμενες, είτε μη αντικειμενικές;
«Πρώτα απ’ όλα να ανατρέξουν στο παρελθόν – και στις εκλογές του 2019 – για να θυμηθούν ότι οι αποτυπώσεις των δημοσκοπήσεων επιβεβαιώθηκαν από τα αποτελέσματα. Πέρα από αυτό, καλό είναι να γνωρίζουν όλοι, ότι ο μεγάλος όγκος της δουλειάς μας, δεν είναι οι δημοσκοπήσεις, Είναι οι έρευνες αγοράς. Καμία εταιρεία, λοιπόν, δεν παίζει με την αξιοπιστία της. Δεν ρισκάρει την παρουσία της στην αγορά, με αποτελέσματα που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Θα ήταν αυτοκτονία». Καλό είναι, λοιπόν, οι πολίτες να διαβάζουν την ταυτότητα μια ς έρευνας, να διαπιστώνουν αν η εταιρεία είναι μέλος του ΣΕΔΕΑ και να μελετούν τα αποτελέσματα, τα οποία βεβαίως αξιολογούνται, όπως και οι εταιρείες».
Υπάρχει κάτι για τις δημοσκοπήσεις το οποίο ενδεχομένως ο κόσμος δεν γνωρίζει και θα ήταν χρήσιμο να ξέρει;
«Υπάρχει ένα τεχνικό, αλλά σημαντικό θέμα. Δεν παρουσιάζουμε όλες οι εταιρίες με τον ίδιο τρόπο τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων. Για παράδειγμα, κάποιες παρουσιάζουν πρόθεση ψήφου, άλλες εκτίμηση ψήφου. Άλλο το ένα, άλλο το άλλο. Επίσης, αν και αντιλαμβάνομαι ότι δημοσιογραφικά το ενδιαφέρον συγκεντρώνει η πρόθεση ψήφου, εξ ίσου ή και περισσότερο σημαντικά είναι τα ευρήματα που προσεγγίζουν τις παραμέτρους που οδηγούν στην απόφαση για το κόμμα που επιλέγουμε και αξίζει τον κόπο να τα μελετάμε».
Πάμε και στα exit poll… Ποια η διαδικασία και οι διαφορές σε σχέση με την δημοσκόπηση; Και ποιες οι δυσκολίες στο να γίνουν με αξιοπιστία μέσα σε λίγες ώρες;
«Τα τελευταία χρόνια γίνεται ένα κοινό exit poll. Από το 2009. Ηταν μία σωστή πρωτοβουλία του Ηλία Νικολακόπουλου, που για πρώτη φορά φέτος, δυστυχώς, δεν θα τον έχουμε μαζί μας. Ο θάνατός του είναι απώλεια για τον κλάδο μας. Έχουμε συνεργασία των εταιριών ακριβώς για να υλοποιηθεί με ταχύτητα, αξιοπιστία και ακρίβεια η συλλογή πάνω από 7.000 ερωτηματολογίων, η επεξεργασία και η ανάλυση τους. Η διαδικασία δεν γίνεται τυχαία. Δεν συμμετέχει όποιος θέλει. Υπάρχουν ερευνητές και καταμετρητές στο εκλογικό τμήμα. Ανάλογα με τον αριθμό εγγεγραμμένων, υπάρχει ένα «βήμα» για το δείγμα σε κάθε εκλογικό κέντρο που πραγματοποιείται το exit poll. Για παράδειγμα, ένα άτομο ανά 5 που βγαίνουν από τμήμα. Τα αποτελέσματα συλλέγονται σε συγκεκριμένες χρονικές ζώνες και η μετάδοσή τους γίνεται μέσω τηλεφώνου. Κατά την διάρκεια της ημέρας, οι επικεφαλής των εταιρειών παραλαμβάνουμε τα ίδια δεδομένα, κάνουμε αναλύσεις και ανά διαστήματα συσκέψεις, για να καταλήξουμε στο κοινό αποτέλεσμα του exit poll, ώστε να παρουσιαστεί αμέσως μόλις κλείσουν οι κάλπες».
Κάτι τελευταίο που θα πρέπει να τονιστεί για τις δημοσκοπήσεις γενικότερα;
«Να επαναλάβω ότι πρέπει όλοι να αντιμετωπίζουμε τις δημοσκοπήσεις στην πραγματική τους διάσταση. Όχι ως ένα… μαγικό καθρέφτη που δείχνει το μέλλον, αλλά ως μία αποτύπωση τάσεων, με μαθηματικά όρια».