Η σημερινή σύνοδος κορυφής μεταξύ του Ντόναλντ Τραμπ και του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Αλάσκα συγκεντρώνει τα βλέμματα της διεθνούς κοινότητας.
Ωστόσο, λίγο πριν την συνάντηση μεταξύ του Αμερικανού και του Ρώσου προέδρου οι πιθανότητες για μια ουσιαστική πρόοδο προς την ειρήνη θεωρούνται ελάχιστες, καθώς οι θέσεις Μόσχας και Κιέβου παραμένουν βαθιά διχασμένες: το Κρεμλίνο εξακολουθεί να επιδιώκει την κυριαρχία στον μικρότερο γείτονά του, ενώ η Ουκρανία αναζητά αποφασιστική ένταξη στη δυτική σφαίρα επιρροής.
Τα πέντε αγκάθια για τον τερματισμό του πολέμου
Σε δημοσίευμά του ο Guardian παρουσιάζει πέντε κομβικά ζητήματα που, αν δεν επιλυθούν, θα καταστήσουν σχεδόν αδύνατη οποιαδήποτε συνολική ειρηνευτική συμφωνία. Αυτά αφορούν τις εδαφικές αξιώσεις, τις εγγυήσεις ασφαλείας, τις διεθνείς κυρώσεις και την οικονομία, τα εγκλήματα πολέμου και τις αποζημιώσεις, καθώς και μια σειρά άλλων πρακτικών ζητημάτων που εξακολουθούν να διχάζουν τις δύο πλευρές.
Εδαφικές αξιώσεις
Η Ρωσία κατέχει περίπου το ένα πέμπτο της Ουκρανίας έπειτα από περισσότερα από τρία χρόνια πολέμου, αλλά συνεχίζει να απαιτεί εδάφη. Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, δήλωσε ότι η Ρωσία ζητούσε το υπόλοιπο της περιφέρειας Ντονέτσκ, 9.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα εδάφους, ως αντάλλαγμα για εκεχειρία. Ο Ζελένσκι είπε ότι η Ουκρανία δεν μπορεί να συμφωνήσει, ιδιαίτερα για τόσο λίγα ανταλλάγματα. Επίσης, η ουκρανική κοινή γνώμη δύσκολα θα αποδεχόταν την παραχώρηση περισσότερης γης στον εισβολέα.
Από την άλλη, το Κίεβο είναι διατεθειμένο να δεχθεί εκεχειρία στις τρέχουσες γραμμές του μετώπου, η οποία θα ακολουθηθεί από συζητήσεις για το μελλοντικό καθεστώς των κατεχόμενων περιοχών. Το ζήτημα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο. Η Ρωσία έχει επιδιώξει την επίσημη αναγνώριση τουλάχιστον μέρους των εδαφών που έχει καταλάβει, με πιο χαρακτηριστική την Κριμαία, αλλά το πολύ που είναι πιθανό να δεχθεί η Ουκρανία είναι μια de facto κατοχή. Μια εναλλακτική είναι να «παγώσει» το ζήτημα του καθεστώτος των κατεχόμενων περιοχών για μελλοντική διαπραγμάτευση – «σε 25 χρόνια», όπως πρότεινε ο Τζον Φόρμαν, πρώην Βρετανός στρατιωτικός ακόλουθος στη Μόσχα.
Εγγυήσεις ασφαλείας
Η Ρωσία ζητά μια ουδέτερη, στρατιωτικά αδύναμη Ουκρανία, με περιορισμένο στρατό και αλλαγή ηγεσίας. Το Κίεβο, αντίθετα, αναζητά διμερείς ή πολυμερείς εγγυήσεις ασφαλείας από δυτικές χώρες, καθώς η ένταξη στο ΝΑΤΟ έχει απορριφθεί από τις ΗΠΑ. Η Βρετανία και η Γαλλία έχουν δεσμευθεί να ηγηθούν μιας «δύναμης καθησυχασμού» σε περίπτωση σταθερής εκεχειρίας, ενώ ο Τραμπ φέρεται να εξετάζει συμμετοχή των ΗΠΑ, χωρίς να έχει διευκρινίσει τις προθέσεις του.
Κυρώσεις και οικονομικές σχέσεις
Η άρση των δυτικών κυρώσεων αποτελεί βασικό αίτημα της Μόσχας. Ωστόσο, οι ΗΠΑ μπορούν να δράσουν μόνο μονομερώς, ενώ το Λονδίνο και οι Βρυξέλλες εμφανίζονται πιο επιφυλακτικοί. Ο σύμβουλος του Πούτιν, Γιούρι Ουσάκοφ, δήλωσε ότι η συνάντηση θα περιλάβει και θέματα οικονομικής συνεργασίας, αλλά χωρίς πρόοδο στα υπόλοιπα ζητήματα, χαλάρωση των κυρώσεων θεωρείται απίθανη.
Εγκλήματα πολέμου και αποζημιώσεις
Τα εγκλήματα πολέμου και οι αξιώσεις για αποζημιώσεις δεν μπορούν να παρακαμφθούν στο πλαίσιο μιας ειρηνευτικής συμφωνίας.
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) έχει εκδώσει ένταλμα σύλληψης κατά του Πούτιν για την αναγκαστική μεταφορά περίπου 20.000 παιδιών από την Ουκρανία στη Ρωσία. Ο Ζελένσκι έχει ζητήσει να επιστραφούν τα παιδιά στο πρώτο στάδιο οποιωνδήποτε ειρηνευτικών συνομιλιών, ωστόσο η απαίτηση του ΔΠΔ δεν πρόκειται να εξαφανιστεί. Η Ουκρανία «παραμένει υποχρεωμένη να ερευνά εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας εις βάρος των πολιτών της», όπως δήλωσε ο δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων Γουέιν Τζόρντας.
Την ίδια ώρα, η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι το συνολικό κόστος ανοικοδόμησης και αποκατάστασης στην Ουκρανία – όπου έχει διεξαχθεί το μεγαλύτερο μέρος του πολέμου – ανέρχεται σε 506 δισ. ευρώ. Μετά από απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, το Συμβούλιο της Ευρώπης δημιούργησε μητρώο αιτήσεων αποζημιώσεων για την καταγραφή δικαιούχων αιτήσεων. Ωστόσο, η Ρωσία μέχρι στιγμής αρνείται να συμβάλει στη χρηματοδότηση της ανοικοδόμησης, αφήνοντας την Ουκρανία να αναζητήσει εναλλακτικούς τρόπους χρηματοδότησης για την περίοδο μετά τον πόλεμο. Όπως γράφει ο Gurdian, μία επιλογή είναι η κατάσχεση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων που βρίσκονται στο εξωτερικό, αξίας περίπου 280 δισ. δολαρίων (207 δισ. λιρών), αλλά η επίτευξη διεθνούς συναίνεσης για μια τέτοια κίνηση παραμένει δύσκολη.
Άλλα ζητήματα
Η απελευθέρωση αιχμαλώτων πολέμου αποτελεί ακόμη ένα διακύβευμα, με τη Ρωσία να κρατά πάνω από 8.000 Ουκρανούς. Επίσης, η τύχη του πυρηνικού σταθμού της Ζαπορίζια, που βρίσκεται υπό ρωσικό έλεγχο, προκαλεί ανησυχία, καθώς η Μόσχα εξετάζει την επαναλειτουργία του και τη σύνδεσή του στο δικό της ενεργειακό δίκτυο.
Συνεπώς, παρά την υψηλή συμβολική αξία της συνάντησης Τραμπ-Πούτιν, οι βαθιές διαφωνίες σε εδαφικό, στρατιωτικό και πολιτικό επίπεδο αφήνουν ελάχιστα περιθώρια για άμεση ειρηνευτική πρόοδο.