Ένα θαλάσσιο σημείο που ονομάστηκε «ο ομφαλός του ωκεανού», όχι επειδή πράγματι είναι το κέντρο του υδάτινου κόσμου, αλλά επειδή μοιάζει να είναι ένα σημείο απ’ όπου ο κόσμος ξαναγεννιέται για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου.
Σε ρηχά νερά, ανοιχτά της Αυστραλίας, εκεί όπου ο βυθός δεν είναι απλώς επίπεδος αλλά σχηματίζει έναν σχεδόν τέλειο κυκλικό ύφαλο, συμβαίνει κάτι που αρχικά μοιάζει λάθος, σαν σφάλμα στην προσομοίωση της φύσης. Τα κύματα έρχονται μεγάλα, βαριά, γύρω στα δώδεκα πόδια, καθαρά, με εκείνη την ήσυχη αυτοπεποίθηση που έχουν οι ωκεάνιες φουσκάλες όταν δεν φυσάει τίποτα και ο ορίζοντας δείχνει ακίνητος. Δεν έρχονται όμως ένα ένα, ούτε με την αναμενόμενη κατεύθυνση. Φτάνουν ταυτόχρονα, από ελαφρώς διαφορετικές γωνίες, σαν να έχουν συνεννοηθεί, και συναντιούνται πάνω από τον ύφαλο.
«Ο ομφαλός του ωκεανού»
Εκεί, αντί να σπάσουν προς τα εμπρός, αντί να απλωθούν ή να διαλυθούν, υποχωρούν προς τα μέσα. Η επιφάνεια της θάλασσας βυθίζεται στιγμιαία, σφίγγει, μαζεύεται, και έπειτα το νερό εκτινάσσεται κατακόρυφα, ευθεία προς τον ουρανό, σε μια απότομη, σχεδόν βίαιη αναπνοή. Ονομάστηκε «ο ομφαλός του ωκεανού», όχι επειδή πράγματι είναι το κέντρο του υδάτινου κόσμου, αλλά επειδή μοιάζει να είναι ένα σημείο απ’ όπου ο κόσμος ξαναγεννιέται για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου.
Από ψηλά, η εικόνα είναι ακόμη πιο παράξενη. Ένας σκοτεινός, σχεδόν μαύρος κύκλος στο νερό, περιβαλλόμενος από λευκό αφρό, σαν μάτι που ανοιγοκλείνει ή σαν στόμιο που καταπίνει και ξερνάει ενέργεια. Δεν υπάρχει τίποτα το ψηφιακό, τίποτα το στημένο. Δεν είναι ειδικό εφέ, δεν είναι κόλπο του φακού.
Είναι γεωμετρία, βάθος και συγχρονισμός. Ο ύφαλος λειτουργεί σαν σημείο πίεσης, σαν μια φυσική βαλβίδα. Όταν τα κύματα φτάνουν ταυτόχρονα, δημιουργούν για ελάχιστα δευτερόλεπτα μια παγίδα: το νερό δεν έχει πού να απλωθεί, δεν έχει πού να διαφύγει οριζόντια, και έτσι αναγκάζεται να κάνει το μόνο που απομένει. Να πάει προς τα πάνω.
Αυτό που κάνει το φαινόμενο τόσο παράξενο δεν είναι μόνο το ύψος ή η δύναμη της εκτίναξης, αλλά η αίσθηση ότι παραβιάζεται ένας άγραφος κανόνας. Έχουμε μάθει να διαβάζουμε τη θάλασσα, ακόμη κι αν δεν είμαστε ναυτικοί. Ξέρουμε πώς «πρέπει» να σπάει ένα κύμα, πώς κυλάει, πώς χάνεται.
Εδώ, όμως, η θάλασσα αρνείται τον ρόλο που της έχουμε αποδώσει. Δεν συμπεριφέρεται όπως την περιμένουμε. Δεν εκτονώνεται μπροστά μας, αλλά μαζεύεται, σαν να συγκεντρώνει σκέψη, και ύστερα εκρήγνυται κάθετα, θυμίζοντάς μας ότι οι νόμοι που θεωρούμε αυτονόητους είναι απλώς στατιστικές συνήθειες.
Οι σέρφερ που κατέγραψαν το φαινόμενο το αποκάλεσαν «το κύμα που δεν θα έπρεπε να υπάρχει». Και ίσως αυτός ο χαρακτηρισμός να είναι πιο ακριβής από οποιαδήποτε επιστημονική εξήγηση. Γιατί πράγματι, πρόκειται για μια ευθυγράμμιση σχεδόν απίθανη: το σωστό μέγεθος κυμάτων, η σωστή περίοδος, οι σωστές γωνίες, η απόλυτα συγκεκριμένη μορφολογία του βυθού.
Αν αλλάξει κάτι ελάχιστα, αν ο άνεμος γυρίσει, αν η δίνη καθυστερήσει μερικά δευτερόλεπτα, το φαινόμενο εξαφανίζεται. Δεν αφήνει ίχνη. Δεν επαναλαμβάνεται κατά παραγγελία. Εμφανίζεται και χάνεται, σαν μυστικό που δεν θέλει να αποκαλυφθεί πλήρως.
Υπάρχει κάτι βαθιά ταπεινωτικό σε τέτοιες εικόνες. Σε έναν κόσμο που χαρτογραφείται διαρκώς, που μετριέται, προβλέπεται και προσομοιώνεται, η θάλασσα βρίσκει ακόμα τρόπους να μας αιφνιδιάζει.
Να μας δείχνει ότι κάτω από την επιφάνεια –κυριολεκτικά και μεταφορικά– υπάρχουν δομές, δυναμικές και συμπτώσεις που δεν ελέγχονται, μόνο παρατηρούνται. Ο «ομφαλός του ωκεανού» δεν είναι θαύμα με την θρησκευτική έννοια, αλλά είναι υπενθύμιση. Ότι ο πλανήτης δεν έχει εξαντλήσει τα παράδοξά του. Ότι η φύση δεν έχει υπογράψει συμβόλαιο προβλεψιμότητας.