Την πιο σαφή και ισχυρή ως τώρα δέσμευση ασφαλείας προς την Ουκρανία έθεσαν οι Ηνωμένες Πολιτείες στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων στο Βερολίνο.
Η Ουάσιγκτον προτείνει ένα πλαίσιο εγγυήσεων «τύπου Άρθρου 5», αντίστοιχο με εκείνο που απολαμβάνουν τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, αλλά η προσφορά προς την Ουκρανία συνοδεύεται από ένα σαφές, αν και άτυπο, τελεσίγραφο: η ισχύς της είναι χρονικά περιορισμένη και συνδέεται με την ταχεία επίτευξη συμφωνίας για τον τερματισμό του πολέμου.
Η πρωτοβουλία παρουσιάστηκε στο πλαίσιο εντατικών και πολύωρων συνομιλιών μεταξύ του ειδικού απεσταλμένου του Λευκού Οίκου Στιβ Γουίτκοφ, του γαμπρού και στενού συμβούλου του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, Τζάρεντ Κούσνερ και Ουκρανών και Ευρωπαίων αξιωματούχων.
Οι διαβουλεύσεις, στις οποίες συμμετείχε και ο ανώτατος διοικητής των αμερικανικών και νατοϊκών δυνάμεων στην Ευρώπη στρατηγός Άλεξους Γκρίνκεβιτς, αποσκοπούν στην άρση των τελευταίων εμποδίων για μια συνολική ειρηνευτική συμφωνία για την Ουκρανία.
Η αμερικανική πίεση και το δίλημμα του Κιέβου
Η Ουάσιγκτον επιχειρεί να πείσει το Κίεβο ότι η παρούσα συγκυρία είναι μοναδική. Ανώτερος Αμερικανός αξιωματούχος δήλωσε ότι «οι εγγυήσεις αυτές δεν θα είναι για πάντα στο τραπέζι» και ότι η Ουκρανία καλείται να αξιοποιήσει το παράθυρο ευκαιρίας όσο παραμένει ανοιχτό.
Πρόκειται για την πιο άμεση προσπάθεια της κυβέρνησης Τραμπ να γεφυρώσει τις ανησυχίες της Ουκρανίας και πολλών ευρωπαϊκών χωρών, οι οποίες φοβούνται ότι χωρίς δεσμευτική αμερικανική προστασία η Ρωσία θα μπορούσε, μετά από μια περίοδο ανάπαυλας, να επανέλθει στρατιωτικά, όπως σχολιάζουν διεθνή ΜΜΕ.
Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει καταστήσει σαφές ότι μια συμφωνία χωρίς στιβαρές εγγυήσεις ασφαλείας δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή από το Κίεβο. Στο πλαίσιο αυτό, η ουκρανική πλευρά εμφανίζεται να εξεπλάγη ασμένως από την προθυμία του Τραμπ να δεχθεί εγγυήσεις που θα κυρωθούν από το Κογκρέσο, ώστε να δεσμεύουν και μελλοντικές αμερικανικές κυβερνήσεις.
Παράλληλα, ο Ζελένσκι έκανε ένα σημαντικό βήμα, παραδεχόμενος ότι η Ουκρανία είναι έτοιμη να εγκαταλείψει την επιδίωξη ένταξης στο ΝΑΤΟ, εφόσον λάβει ισοδύναμες νομικά δεσμευτικές εγγυήσεις ασφάλειας. Πρόκειται για παραχώρηση-κλειδί, δεδομένου ότι η διεύρυνση του ΝΑΤΟ αποτελεί πάγια «κόκκινη γραμμή» της Μόσχας.
Ο ρόλος της Ευρώπης και η «πολυεθνική δύναμη» στην Ουκρανία
Οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι εμφανίζονται έτοιμοι να αναλάβουν ενεργότερο ρόλο. Σε κοινή δήλωση, οι ηγέτες της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Βρετανίας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών δεσμεύτηκαν να στηρίξουν μια υπό ευρωπαϊκή ηγεσία «πολυεθνική δύναμη», η οποία θα επιχειρεί εντός της Ουκρανίας με αμερικανική υποστήριξη. Η αποστολή της θα περιλαμβάνει την ανασυγκρότηση των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων, την ασφάλεια του εναέριου χώρου και τη διασφάλιση της ναυσιπλοΐας.
Ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς χαρακτήρισε «αξιοσημείωτες» τις νομικές και υλικές εγγυήσεις που παρουσίασαν οι ΗΠΑ στο Βερολίνο, υπογραμμίζοντας ότι οι συνομιλίες βρίσκονται πιο κοντά από ποτέ σε μια πραγματική ειρηνευτική διαδικασία. Παράλληλα, οι Ευρωπαίοι δεσμεύονται να υποστηρίξουν την πορεία ένταξης της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Τα αγκάθια: Εδάφη και ενεργειακές υποδομές
Παρά το θετικό κλίμα, τα πιο δύσκολα ζητήματα παραμένουν άλυτα. Οι διαφωνίες για το εδαφικό είναι βαθιές, ιδίως αναφορικά με το Ντονμπάς στην ανατολική Ουκρανία, το οποία η Ρωσία απαιτεί να τεθεί υπό τον πλήρη έλεγχό της, ακόμη και σε περιοχές του που δεν έχει καταλάβει στρατιωτικά. Ο Τραμπ άφησε να εννοηθεί ότι το Κίεβο θα πρέπει να αποδεχθεί απώλειες εδαφών, δηλώνοντας ότι «στην πραγματικότητα τα εδάφη αυτά έχουν ήδη χαθεί», θέση που ο Ζελένσκι έχει επανειλημμένα απορρίψει.
Στο τραπέζι βρίσκεται επίσης μια πρόταση για τον υπό ρωσικό έλεγχο πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια, με διαμοιρασμό της παραγόμενης ενέργειας 50-50 μεταξύ των δύο χωρών. Αμερικανοί αξιωματούχοι μιλούν για επίλυση του 90% των διαφορών μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, αν και παραδέχονται ότι οι τελικές αποφάσεις για κυριαρχία και έλεγχο εδαφών παραμένουν εξαιρετικά ευαίσθητες.
Η στάση της Ρωσίας και το αβέβαιο χρονοδιάγραμμα
Η Μόσχα δεν έχει ακόμη τοποθετηθεί επίσημα στις νέες προτάσεις. Το Κρεμλίνο δηλώνει ότι αναμένει ενημέρωση από την αμερικανική πλευρά, με τον εκπρόσωπο του Βλαντίμιρ Πούτιν, Ντμίτρι Πεσκόφ να τονίζει ότι ο Ρώσος πρόεδρος είναι «ανοιχτός σε σοβαρή ειρήνη», απορρίπτοντας όμως κινήσεις που αποσκοπούν στην κωλυσιεργία. Παράλληλα, Ρώσοι αξιωματούχοι αφήνουν να εννοηθεί ότι η ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή, αν και παραμένει ασαφές αν αυτό αντικατοπτρίζει πραγματική ευελιξία ή διαπραγματευτική τακτική.
Το χρονοδιάγραμμα παραμένει ρευστό. Ο Τραμπ έχει εκφράσει την επιθυμία του για συμφωνία έως τα Χριστούγεννα, δείχνοντας αυξανόμενη ανυπομονησία για τον τερματισμό ενός πολέμου που διαρκεί τέσσερα χρόνια. Ωστόσο, ακόμη και οι πιο αισιόδοξοι συνομιλητές παραδέχονται ότι η πρόβλεψη ημερομηνιών είναι «έργο χωρίς ανταμοιβή», όπως τη χαρακτήρισε ο Πεσκόφ.
Μια συμφωνία με συνέπειες δεκαετιών για την Ευρώπη
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες τονίζουν ότι το διακύβευμα υπερβαίνει τα σύνορα της Ουκρανίας. Ο Μερτς προειδοποίησε ότι μια ρωσική νίκη θα μπορούσε να οδηγήσει σε ευρύτερη αναθεώρηση των συνόρων στην Ευρώπη, ενώ επικεφαλής δυτικών υπηρεσιών πληροφοριών μιλούν για μια «επιθετική και επεκτατική» Ρωσία. Την ίδια στιγμή, η ΕΕ αναζητά τρόπους χρηματοδότησης της Ουκρανίας μέσω δεσμευμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων και προωθεί τη δημιουργία διεθνούς μηχανισμού αποζημιώσεων.
Το πακέτο εγγυήσεων «τύπου Άρθρου 5» συνιστά, επομένως, όχι μόνο μια πρόταση ειρήνης, αλλά και μια δοκιμασία για το αν η Δύση μπορεί να διαμορφώσει μια νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Ευρώπη. Το αν η Ουκρανία θα αποδεχθεί τους όρους και αν η Ρωσία θα συναινέσει, θα καθορίσει όχι μόνο το τέλος του πολέμου, αλλά και τη σταθερότητα της Γηραιάς Ηπείρου για τις επόμενες δεκαετίες.