Όταν η Χαμάς να κατάστρωνε την τρομοκρατική επίθεση της 7ης Οκτωβρίου την περιέγραφε ως «τελική δέσμευση» για την «πλήρη απελευθέρωση της Παλαιστίνης».
Αλλά αφότου εξαπέλυσε την επιχείριση «Πλημμύρα του Αλ Άκσα» η Χαμάς έχει χάσει τα περισσότερα ηγετικά στελέχη της, τη στρατιωτική οργάνωση και υποδομή της και τις περισσότερες δυνατότητες διακυβέρνησης της Λωρίδας της Γάζας.
Η εξτρεμιστική παλαιστινιακή οργάνωση, το όνομα της οποίας σημαίνει «Ισλαμικό Κίνημα Αντίστασης» από εκεί που κυριαρχούσε στη Λωρίδα της Γάζας και είχε πρόσβαση και ασκούσε επιρροή στη Μέση Ανατολή, κατέληξε να στοχοποιείται ακόμη και στις ασφαλέστερες πρωτεύουσες των συμμάχων της, όπως στην Τεχεράνη και τον περασμένο μήνα στη Ντόχα του Κατάρ.
Οι ισραηλινές δυνάμεις καταδιώκουν αδυσώπητα τα στελέχη της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας, όπου τα πρώην οχυρά της έχουν μετατραπεί σε σωρούς ερειπίων από τις βόμβες και τις μπουλντόζες των IDF.
Ωστόσο, η Χαμάς κατάφερε να κρατήσει στα χέρια της τους εναπομείναντες Ισραηλινούς ομήρους, να στρατολογεί νέα μέλη, να παραμένει η κυρίαρχη δύναμη εντός της Γάζας και να διατηρήσει κάποια ικανότητα ώστε να συνεχίσει να μάχεται κατά των ισραηλινών στρατευμάτων αν επαναληφθούν οι εχθροπραξίες.
Βαριά λαβωμένη, αλλά όχι νεκρή η Χαμάς
«Δεν έχει απομείνει τίποτα από τους πολιτικούς θεσμούς που κάποτε κυβερνούσε η Χαμάς πριν από τον πόλεμο της Γάζας. Γνωρίζουμε ότι ασκεί επιρροή στον άμαχο πληθυσμό στη Γάζα. Όταν εκδηλώθηκε δυσαρέσκεια και έγιναν διαμαρτυρίες εναντίον της για την καταστροφή της Γάζας, γνωρίζουμε ότι η Χαμάς έστειλε κακοποιούς για να ξυλοκοπήσουν και μάλιστα να σκοτώσουν μερικούς από τους διαδηλωτές», δήλωσε στο αυστραλιανό δίκτυο ABC ο Έρικ Σκάρε, ερευνητής και ιστορικός στο Πανεπιστήμιο του Όσλο, που μελετά την παλαιστινιακή εξτρεμιστική ισλαμιστική οργάνωση.
«Η Χαμάς έχει υποστεί πολλές στρατιωτικές ήττες, αλλά εξακολουθεί να έχει την ικανότητα να ανασυντάσσεται και να διατηρεί την διοίκηση και τον έλεγχο», δήλωσε στη DW η Μαρίνα Μίρον, ερευνήτρια στο Τμήμα Πολεμικών Σπουδών στο King's College του Λονδίνου.
Πριν από την έναρξη του πολέμου στη Λωρίδα της Γάζας τον Οκτώβριο του 2023 η Χαμάς εκτιμάται ότι διέθετε από 25.000 έως 30.000 μαχητές. Την τελευταία διετία, διάφορες ισραηλινές πηγές ασφαλείας λένε ότι έχουν σκοτώσει μεταξύ 17.000 και 23.000 εξ αυτών. Ο ισραηλινός στρατός δεν έχει προσφέρει καμία αδιάσειστη απόδειξη για τον αριθμό των μαχητών της Χαμάς που σκοτώθηκαν και πολλοί παρατηρητές αφήνουν ανοικτό το ενδεχόμενο να είναι σημαντικά χαμηλότερος.
Πέρυσι τέτοια εποχή το αμερικανικό παρατηρητήριο συγκρούσεων Armed Conflict Location and Event Data (ACLED) υπολόγιζε σε 8.500 τους νεκρούς μαχητές, όχι μόνον της Χαμάς, αλλά και άλλων ένοπλων παλαιστινιακών ομάδων. Μια απόρρητη ισραηλινή βάση δεδομένων που επικαλέστηκαν βρετανικά και ισραηλινά ΜΜΕ φάνηκε να το επιβεβαιώνει αυτό τον περασμένο Μάιο, όταν ανέφερε ότι μόνο 8.900 μαχητές της Χαμάς ή του συμμάχου της, Ισλαμικού Τζιχάντ, ήταν νεκροί ή «πιθανώς νεκροί».
Χιλιάδες νεοσύλλεκτοι
Το ACLED υπαινίχθηκε ότι η Χαμάς μπορεί να έχει στρατολογήσει περισσότερους μαχητές την τελευταία διετία.
Νωρίτερα φέτος, αξιωματούχοι των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών είπαν στο Reuters ότι κατά τη γνώμη τους η Χαμάς μπορούσε να έχει στρατολογήσει 10.000 έως 15.000 νέους μαχητές. «Υπάρχουν ενδείξεις, μεταξύ άλλων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ότι ολοένα και περισσότεροι νεαροί Παλαιστίνιοι χωρίς προηγούμενη εκπαίδευση έχουν ενταχθεί στις Ταξιαρχίες Κασάμ (στρατιωτική πτέρυγα της Χαμάς)», έγραψε στο περιοδικό Foreign Affairs τον Αύγουστο η Λέιλα Σεράτ, ερευνήτρια στο Αραβικό Κέντρο Έρευνας και Πολιτικών Μελετών στο Παρίσι.
Παρατηρητές σημειώνουν ότι συμφέρει και τις δύο πλευρές να υπερβάλλουν ως προς τη δύναμη της Χαμάς. Για την ίδια την παλαιστινιακή εξτρεμιστική ισλαμιστική οργάνωση είναι ένας τρόπος προβολής ισχύος κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την κατάπαυση του πυρός και για το Ισραήλ η απεικόνιση της Χαμάς ως σοβαρού αντιπάλου θα μπορούσε να αποτελέσει «πρόσχημα για την καταστροφή του θύλακα και την απέλαση των κατοίκων του», όπως δήλωσε στους New York Times τον περασμένο μήνα ο Μοχάμεντ αλ-Αστάλ, αναλυτής με έδρα τη νότια Γάζα.
Αν και δεν είναι ξεκάθαρο πόσους μαχητές διαθέτει ακόμη η Χαμάς, το σίγουρο είναι ότι το Ισραήλ έχει σκοτώσει τα περισσότερα ανώτερα ηγετικά στελέχη της και μόνον ένας ανώτερος διοικητής έχει απομείνει από το στρατιωτικό συμβούλιο της οργάνωσης πριν από την 7η Οκτωβρίου.
Τακτικές ανταρτοπόλεμου
Την τελευταία διετία η Χαμάς έχει αλλάξει την τακτική της λειτουργώντας περισσότερο ως αποκεντρωμένη ομάδα. Βασίζεται ολοένα και περισσότερο στον ανταρτοπόλεμο και στις ενέδρες με χρήση εκρηκτικών, σύμφωνα με το ACLED, αντί να εμπλέκεται σε άμεσες μάχες με Ισραηλινούς στρατιώτες.
Ο αριθμός των διασυνοριακών επιθέσεων με πυραύλους στο Ισραήλ έχει μειωθεί σημαντικά. Σύμφωνα με Ισραηλινούς αξιωματούχους, μεγάλο μέρος του οπλοστασίου της Χαμάς, ειδικά τα βαρύτερα όπλα όπως οι ρουκέτες, έχει καταστραφεί. Ωστόσο, η Χαμάς κατάφερε να εκτοξεύσει δύο πυραύλους τον περασμένο μήνα και να οργανώσει πιο σύνθετες επιθέσεις εναντίον Ισραηλινών στρατιωτών, όπως τον Αύγουστο στο Χαν Γιουνίς, όταν μέλη της χρησιμοποίησαν βαριά όπλα και προσπάθησαν να απαγάγουν Ισραηλινούς στρατιώτες.
Σε περιοχές που ο ισραηλινός στρατός λέει ότι έχει «εκκαθαρίσει» μικρές ομάδες της Χαμάς έχουν συχνά επανεμφανιστεί, λένε οι παρατηρητές, αξιοποιώντας πιθανώς μέρος του δικτύου σηράγγων της οργάνωσης, που παραμένει ανέπαφο.
Αλλά και εκτός της Λωρίδας της Γάζας υπάρχουν ενδείξεις ότι η Χαμάς έχει αυξήσει τη δράση της στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη, αν και στην ένοπλη βία εκεί πρωτοστατούν άλλες παλαιστινιακές ομάδες.
Πόσο έλεγχο ασκεί ακόμη η Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας;
Ανοικτό παραμένει το ερώτημα σε ποιο βαθμό εξακολουθεί να ασκεί η Χαμάς τον έλεγχο στον πολιορκούμενο, κατεστραμμένο παλαιστινιακό θύλακο, όπου ασκούσε την εξουσία από το 2007 κι ήταν υπεύθυνη για τα πάντα, από τα νοσοκομεία και τις αστυνομικές δυνάμεις μέχρι την αποκομιδή των απορριμμάτων.
Κάποιοι παρατηρητές λένε ότι το πολιτικό παρακλάδι της Χαμάς έχει προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα του πολέμου μεταξύ άλλων με μια νέα αστυνομική δύναμη με πολιτικά και ένα ανεπίσημο σύστημα πληρωμών σε μετρητά για τους δημόσιους υπαλλήλους στη Λωρίδα της Γάζας.
Αλλά και αυτό πιθανώς να αλλάζει. Οι δημόσιοι υπάλληλοι προφανώς πληρώνονταν με μετρητά που είχε αφήσει στην άκρη η Χαμάς για έκτακτες ανάγκες, αλλά αυτά τα χρήματα μπορεί να αρχίζουν να εξαντλούνται.
Ο ισραηλινός στρατός έχει επίσης στοχεύσει ολοένα και περισσότερο «άτομα και εγκαταστάσεις που συνδέονται με τη διακυβέρνηση, τους δήμους και τις αστυνομικές δυνάμεις της Χαμάς» σε μια προσπάθεια να αποδυναμώσει τον πολιτικό έλεγχο της εξτρεμιστικής ομάδας στη Γάζα, σύμφωνα με το ACLED. Στα τέλη Σεπτεμβρίου αξιωματούχος υπηρεσίας αρωγής δήλωσε στην βρετανική εφημερίδα The Guardian ότι από τον Μάρτιο είχαν να ακούσουν νέα από τη Χαμάς και αντ' αυτού ασχολούνταν με άλλες κοινοτικές ομάδες. «Οι Παλαιστίνιοι αναφέρουν ότι από την επανέναρξη του πολέμου, οι αξιωματούχοι της Χαμάς απουσιάζουν ολοένα και περισσότερο από τα δημόσια καθήκοντά τους, συμπεριλαμβανομένης της αστυνόμευσης, εν μέρει λόγω του χάους που επικρατεί, αλλά και από φόβο μήπως το Ισραήλ στοχοποιήσει ρητά τις δομές διακυβέρνησης», ανέφεραν νωρίτερα φέτος αναλυτές της δεξαμενής σκέψης International Crisis Group.
Προτεραιότητα της Χαμάς η επιβίωση
Πρώην αξιωματικός των εσωτερικών δυνάμεων ασφαλείας της Λωρίδας της Γάζας δήλωσε πρόσφατα στο BBC ότι η Χαμάς είχε χάσει τον έλεγχο σχεδόν ολόκληρου του θυλάκου, καθώς εγκληματικές συμμορίες και φατρίες κάλυπταν το κενό ασφαλείας κι η κοινωνία είχε καταρρεύσει παντελώς.
Η Χαμάς αντιμετωπίζει επίσης αυξημένη εσωτερική αντιπαλότητα, με πρόσφατα δημοσιεύματα να υποδηλώνουν ότι το Ισραήλ έχει σκόπιμα αυξήσει την υποστήριξή του σε ομάδες που αντιστρατεύονται τη Χαμάς στη Γάζα. Μια απ’ αυτές τις ομάδες ονομάζεται «Λαϊκές Δυνάμεις» και μέλη της έχουν συνδεθεί με λαθρεμπόριο ναρκωτικών και λεηλασίες ανθρωπιστικής βοήθειας. Ο ηγέτης της προφανώς προσπάθησε να συντονίσει άλλες ένοπλες ομάδες για να εργαστούν εναντίον της Χαμάς.
Πολλοί παρατηρητές συμφωνούν ότι δεν θα είναι δυνατή η πλήρης εξάλειψη της Χαμάς και ότι η αποδυνάμωσή της ίσως είναι ό,τι πιο κοντινό στην «πλήρη νίκη» που μπορεί να επιτύχει το Ισραήλ. «Η Χαμάς έχει... δώσει προτεραιότητα στην επιβίωση έναντι της άμεσης αντιπαράθεσης», ανέφερε το ACLED τον Σεπτέμβριο. «Αυτό συνάδει με την άποψη της ομάδας ότι η ίδια η επιβίωση είναι μια μορφή νίκης».