Οι κάλπες για τις εκλογές 2023 θα στηθούν στις 21 Μαΐου θα διεξαχθούν με το σύστημα της απλής αναλογικής και για να σχηματιστεί κυβέρνηση απαιτείται το πρώτο κόμμα ή ο συνασπισμός των κομμάτων που θα συμμετέχουν να φτάσουν ποσοστό που θα ξεπερνά 45%, σε διαφορετική περίπτωση προκηρύσσονται νέες εκλογές και ορίζεται υπηρεσιακή κυβέρνηση.
Η διαδικασία που προβλέπεται από το Σύνταγμα είναι συγκεκριμένη και αφορά στην προσπάθεια σχηματισμού κυβέρνησης από τους αρχηγούς των 3 πρώτων κομμάτων. Ο κάθε αρχηγός έχει τη δυνατότητα να κρατήσει την διερευνητική εντολή που του δίνει η Πρόεδρος της Δημοκρατίας για 3 μέρες, δηλαδή συνολικά 9 μέρες μετά τις εκλογές (πιθανότατα ο χρόνος θα είναι μικρότερος καθώς δύσκολα και 3 αρχηγοί θα εξαντλήσουν το τριήμερο). Την 10η μέρα η Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα καλέσει τους αρχηγούς προκειμένου να κάνει μια ύστατη προσπάθεια σχηματισμού κυβέρνησης και στη συνέχεια γίνεται προκήρυξη νέων εκλογών. Στο διάστημα ανάμεσα στην 1η και τη 2η κάλπη ορίζεται υπηρεσιακή κυβέρνηση και υπηρεσιακός πρωθυπουργός.
Βάσει του Συντάγματος η ΠτΔ θα πρέπει να αναθέσει στον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας ή του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου τον σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης, γύρω στις 31 Μαΐου.
«Μάθε πού ψηφίζεις» στις εκλογές 2023 -Δείτε με ένα «κλικ»
Ενδεικτικά είναι τα παραδείγματα με τον Παναγιώτη Πικραμμένο και την Βασιλική Θάνου.
Το 2012, υπηρεσιακός πρωθυπουργός είχε οριστεί ο τότε πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας Παναγιώτης Πικραμμένος, ενώ το 2015 η τότε πρόεδρος του Αρείου Πάγου Βασιλική Θάνου.
Ποιοι δικαστικοί είναι υποψήφιοι για τη θέση του υπηρεσιακού πρωθυπουργού
Οι τρεις υποψήφιοι υπηρεσιακοί πρωθυπουργοί για το μεσοδιάστημα μεταξύ των εκλογών στις 21 Μαΐου και της δεύτερης προσφυγής στις κάλπες (πιθανότατα στις 2 Ιουλίου) είναι:
- Η Μαρία Γεωργίου, πρόεδρος του Αρείου Πάγου που εισήχθη στο σώμα το 1983 και επιλέχθηκε πρόεδρος το 2021
- Η Ευαγγελία Νίκα, πρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας που εισήχθη στο σώμα 1983 και επιλέχθηκε το 2022
- Ο Ιωάννης Σαρμάς που εισήχθη το 1987 και επιλέχθηκε το 2019.
Τι προβλέπει το Σύνταγμα για τον υπηρεσιακό πρωθυπουργό
Το Σύνταγμα της Ελλάδας, μετά την αναθεώρησή του το 1986, προβλέπει την υπηρεσιακή κυβέρνηση όταν κανένα κόμμα δεν κατορθώνει να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση είτε μετά από εκλογές είτε μετά την απαλλαγή της προηγούμενης κυβέρνησης από τα καθήκοντά της, λόγω παραίτησής της ή απόσυρσης της εμπιστοσύνης της Βουλής.
Αν κανένα κόμμα δεν μπορέσει να σχηματίσει κυβέρνηση που θα έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής, τότε η πρόεδρος της Δημοκρατίας, σύμφωνα με το άρθρο 37 παρ. 3 του Συντάγματος, επιδιώκει το σχηματισμό κυβέρνησης και διαλύει τη Βουλή.
Για την υπηρεσιακή κυβέρνηση αναθέτει στον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας ή του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου τον σχηματισμό κυβέρνησης. Η πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει τη διακριτική ευχέρεια να επιλέξει ποιον θα διορίσει πρωθυπουργό ανάμεσα στους προέδρους των τριών ανώτατων δικαστηρίων της χώρας, με γνώμονα πάντα την όσο το δυνατόν ευρύτερη αποδοχή του.
Συνηθίζεται τη θέση του υπηρεσιακού πρωθυπουργού να αναλαμβάνει ο αρχαιότερος εκ των τριών, χωρίς αυτό όμως να είναι απόλυτο και δεσμευτικό.