Καθώς οι διαγνώσεις αυτισμού και ΔΕΠΥ αυξάνονται, όλο και περισσότερες οικογένειες επανεξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο το σπίτι τους μπορεί να στηρίξει διαφορετικούς τρόπους λειτουργίας του εγκεφάλου.
Στο κέντρο του φωτεινού σπιτιού της Cherie Clonan στη Μελβούρνη υπάρχει ένα δωμάτιο βυθισμένο στο απόλυτο σκοτάδι. «Είναι το μέρος όπου μπορεί να αποσυρθεί ο γιος μας», λέει. «Όλα μέσα είναι μαύρα. Δεν θα πίστευες ότι βρίσκεται στο ίδιο σπίτι».
Επενδεδυμένο με ηχομονωτικά πάνελ, το δωμάτιο λειτουργεί ως καταφύγιο για τον αυτιστικό έφηβο γιο της, ένας ήσυχος θύλακας αποσυμπίεσης μετά το σχολείο, όπου μπορεί να χαλαρώσει ή να παίζει διαδικτυακά παιχνίδια με φίλους.
«Η οικογένειά μας είναι μοιρασμένη»
Όπως λέει μιλώντας στον Guardian, η Clonan διαγνώστηκε αυτιστική στα 37 της. Ζει με τον σύζυγό της και τα δύο νευροδιαφορετικά παιδιά τους σε ένα ξύλινο σπίτι που αγόρασαν πριν από πέντε χρόνια και από τότε το αναδιαμορφώνουν διαρκώς. «Η οικογένειά μας είναι μοιρασμένη», εξηγεί. «Οι μισοί αναζητούμε έντονα αισθητηριακά ερεθίσματα και οι άλλοι μισοί τα αποφεύγουμε. Εγώ κυνηγάω το φως, το αγαπώ. Ο γιος μου είναι ακριβώς το αντίθετο».
Ο σωστός σχεδιασμός μπορεί να απαλύνει συμπτώματα
Καθώς οι διαγνώσεις αυτισμού και ΔΕΠΥ αυξάνονται, όλο και περισσότερες οικογένειες επανεξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο το σπίτι τους μπορεί να στηρίξει διαφορετικούς τρόπους λειτουργίας του εγκεφάλου.
«Όλοι αξίζουμε να ζούμε σε ένα σπίτι σχεδιασμένο για τον τρόπο που δουλεύει το μυαλό μας», λέει η Clonan. «Περνάμε τη ζωή μας προσπαθώντας να χωρέσουμε σε χώρους που δεν φτιάχτηκαν ποτέ για εμάς».
Την ίδια ιδέα υποστηρίζει και ο αρχιτέκτονας και ερευνητής της ψυχολογίας του σχεδιασμού Jan Golembiewski, που μελετά πώς το δομημένο περιβάλλον επηρεάζει την ψυχική κατάσταση. «Ο σωστός σχεδιασμός μπορεί να απαλύνει συμπτώματα, ακόμη και να λειτουργήσει θεραπευτικά», σημειώνει.
Για άτομα με ΔΕΠΥ, λέει, το ζητούμενο είναι να ενσωματωθούν «θετικές προσκλήσεις»: στοιχεία που ενθαρρύνουν τη συγκέντρωση, την ηρεμία και το αίσθημα ευκολίας. Το παρομοιάζει με το στήσιμο ενός σκηνικού που ευνοεί τη συμπεριφορά που θέλεις να εμφανιστεί.
Στο σπίτι της Clonan, ο επανασχεδιασμός ξεκίνησε με μια οικογενειακή συζήτηση. Χαρτογράφησαν τις αισθητηριακές ανάγκες κάθε μέλους, χρησιμοποιώντας το μοντέλο Dunn, που βοηθά στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο καθένας αντιδρά στα ερεθίσματα.
Η προσέγγιση είναι ταυτόχρονα πρακτική
Το αποτέλεσμα ήταν ένα σπίτι σε ισορροπία. Οι κύριοι χώροι είναι φωτεινοί, πολύχρωμοι και ανοιχτοί, ιδανικοί για την κόρη και τον σύζυγό της που αναζητούν ερεθίσματα. Ένα δεύτερο καθιστικό, όμως, λειτουργεί ως αντίβαρο: μαύροι τοίχοι, φίλτρα φωτός, μαλακά υφάσματα, ένας χώρος ηρεμίας για όσους αποφεύγουν την ένταση.
Η προσέγγιση είναι ταυτόχρονα πρακτική. «Είναι ένα εξαιρετικά οργανωμένο σπίτι», λέει. «Αν δεν βλέπουμε κάτι, απλώς το ξεχνάμε». Στο ψυγείο υπάρχει ένας μη διάφανος δίσκος που η οικογένεια αποκαλεί «Τρίγωνο των Βερμούδων», γιατί ό,τι μπαίνει εκεί εξαφανίζεται από τη μνήμη τους. Η ορατότητα, η σαφήνεια και η απουσία περιττής ακαταστασίας είναι κρίσιμες.
Ο αρχιτέκτονας Eddie Page, που διαγνώστηκε με ΔΕΠΥ στα 13 του, γνωρίζει καλά αυτή τη δυναμική. Σχεδίασε το J-Pod, ένα μικρό στούντιο 16 τετραγωνικών σε αυλή σπιτιού, για μια 22χρονη με αυτισμό και ΔΕΠΥ. Ένας μόνο χώρος έπρεπε να καλύπτει ύπνο, μαγείρεμα, ξεκούραση και καθημερινές δραστηριότητες.
Για να αποφύγει την αισθητηριακή υπερφόρτωση, επέλεξε μια απλή παλέτα και έκρυψε την αποθήκευση από το οπτικό πεδίο. «Η ακαταστασία είναι εχθρός», λέει. Οι τοίχοι από κόντρα πλακέ πεύκου δημιουργούν μια αίσθηση «κουκουλιού, σαν αγκαλιά».
Ο φωτισμός και η θερμοκρασία ρυθμίστηκαν με ακρίβεια στις ανάγκες της ενοίκου. Σκίαστρα πλήρους συσκότισης και μόνωση κρατούν τον χώρο δροσερό και ήσυχο, ενώ ένα ψηλό παράθυρο επιτρέπει φιλτραρισμένο φυσικό φως. «Δεν σχεδιάζουμε απλώς δωμάτια», τονίζει ο Page. «Σχεδιάζουμε τη ροή της ζωής: τις συνήθειες, τις αλληλουχίες, τα τελετουργικά. Στόχος είναι να μειώσουμε το καθημερινό βάρος των απλών πραγμάτων».
Η κλινική ψυχολόγος Luisa Livingstone σημειώνει ότι πολλοί νευροδιαφορετικοί άνθρωποι περνούν τη μέρα τους «φορώντας μάσκα», προσπαθώντας να συγκεντρωθούν, να φιλτράρουν θορύβους και να ανταποκριθούν κοινωνικά. Όταν επιστρέφουν στο σπίτι, η ψυχική ενέργεια έχει εξαντληθεί. «Ο σχεδιασμός μπορεί να κάνει τεράστια διαφορά», λέει. Όταν όλα είναι στη θέση τους και δεν απαιτείται συνεχής λήψη αποφάσεων, η καθημερινότητα γίνεται πιο διαχειρίσιμη.
Για την Clonan, το αποτέλεσμα είναι βαθιά συναισθηματικό. «Ο γιος μου είναι έφηβος και όμως μας σέβεται, γιατί νιώθει ασφαλής εδώ», λέει. «Ό,τι κι αν συμβεί έξω, υπάρχει ένα μέρος να επιστρέψει. Ένα σπίτι που καταλαβαίνει τον εγκέφαλό σου και δεν σε κοροϊδεύει για όσα χρειάζεται». Σε αυτό το όραμα, ο σχεδιασμός παύει να είναι πολυτέλεια και γίνεται πράξη φροντίδας – ένας τρόπος να χτιστεί ένας κόσμος που χωρά περισσότερους τρόπους ύπαρξης.