Η θερμοκρασία, η υγρασία, η ατμοσφαιρική πίεση, ο άνεμος και άλλες μεταβλητές του περιβάλλοντος δεν διαμορφώνουν μόνο τις σωματικές μας λειτουργίες, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τη φωνή μας για να επικοινωνήσουμε.
Η ανθρώπινη ομιλία είναι ένα εξαιρετικά ευαίσθητο εργαλείο επικοινωνίας, το οποίο επηρεάζεται από ποικίλους βιολογικούς, ψυχολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Ένας από τους σημαντικότερους περιβαλλοντικούς παράγοντες είναι το κλίμα: η θερμοκρασία, η υγρασία, η ατμοσφαιρική πίεση, ο άνεμος και άλλες μεταβλητές του περιβάλλοντος δεν διαμορφώνουν μόνο τις σωματικές μας λειτουργίες, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τη φωνή μας για να επικοινωνήσουμε.
Επιπτώσεις του κλίματος στη φωνή
Ο πρώτος και ίσως πιο άμεσος τρόπος με τον οποίο το κλίμα επηρεάζει την ομιλία είναι μέσα από τη φυσιολογία της φωνητικής παραγωγής. Οι φωνητικές χορδές, όπως και όλο το αναπνευστικό και φωνητικό σύστημα, επηρεάζονται έντονα από τη θερμοκρασία και την υγρασία του περιβάλλοντος.
Σε κρύα και ξηρά κλίματα, η φωνή τείνει να γίνεται πιο τραχιά ή βραχνή, εξαιτίας της ξήρανσης των βλεννογόνων που λιπαίνουν τις φωνητικές χορδές. Αυτό αναγκάζει πολλούς ομιλητές να μιλούν με μικρότερη ένταση και διάρκεια, αποφεύγοντας την καταπόνηση της φωνής τους. Αντίθετα, σε υγρά και θερμά κλίματα, οι συνθήκες ευνοούν τη διατήρηση της υγρασίας στον λάρυγγα, επιτρέποντας πιο άνετη και παρατεταμένη ομιλία.
Επιπλέον, η υψηλή θερμοκρασία γενικότερα μειώνει την ανάγκη για έντονη φωνητική δραστηριότητα. Σε περιβάλλοντα με πολλή ζέστη, ο οργανισμός προσπαθεί να εξοικονομήσει ενέργεια, και ως εκ τούτου οι άνθρωποι τείνουν να μιλούν πιο αργά και πιο ήρεμα. Αυτό φαίνεται και σε πολιτισμούς τροπικών περιοχών, όπου ο ρυθμός ομιλίας είναι πιο ήπιος.
Σε μια νέα έρευνα που φέρνει στο φως το BBC, οι επιστήμονες ανέλυσαν περίπου 346.000 λέξεις από περίπου 5.000 γλώσσες και διαλέκτους και υπολόγισαν τη μέση «ηχηρότητα» κάθε γλώσσας. Η ηχηρότητα είναι μια μέτρηση που μπορεί εν μέρει να γίνει κατανοητή ως «ένταση», αν και περιλαμβάνει επίσης το πόσο ηχηρή είναι μια λέξη.
Για παράδειγμα, μια λέξη με πολλά φωνήεντα έχει έναν μεγαλύτερο και πιο στρογγυλό ήχο που χρησιμοποιεί περισσότερο χώρο στο στόμα και είναι επομένως πιο ηχηρή από μια άλλη λέξη η οποία έχει υψηλότερες συχνότητες και είναι πολύ πιο «κλειστή».
Στη συνέχεια, οι ερευνητές εξέτασαν τα παγκόσμια αρχεία θερμοκρασίας της NASA για να αξιολογήσουν εάν υπήρχε σχέση μεταξύ αυτών των δύο μεταβλητών. Διαπίστωσαν ότι οι γλωσσικές οικογένειες που αναπτύχθηκαν σε θερμότερα κλίματα τείνουν να έχουν μεγαλύτερη ηχηρότητα [ένταση], ή τείνουν να είναι πιο δυνατές, από εκείνες που αναπτύχθηκαν σε ψυχρότερες περιοχές. Για να είμαστε σαφείς, δεν είναι ότι οι άνθρωποι που μιλούν αυτές τις γλώσσες τείνουν να μιλούν πιο δυνατά, αλλά ότι η ποιότητα των λέξεων σε αυτές τις γλώσσες είναι πιο ηχηρή, ή πιο εύκολη να προφερθεί δυνατά. Τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό PNAS Nexus.
Υπάρχουν μερικές θεωρίες για το γιατί συμβαίνει αυτό, αν και μεταξύ των ειδικών «δεν υπάρχει σχεδόν καμία ομοφωνία», λέει μιλώντας στο BBC ο Tianheng Wang, διδακτορικός φοιτητής υπολογιστικής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Nankai και πρώτος συγγραφέας της μελέτης. Η πρώτη θεωρία είναι ότι σε κρύα κλίματα, δεδομένου ότι ο κρύος αέρας είναι κατά μέσο όρο πιο ξηρός από τον ζεστό (αυτό είναι απλή φυσική) και ότι η ξηρότητα μπορεί να δυσχεράνει τη δόνηση των φωνητικών χορδών, η γλώσσα έγινε πιο ήσυχη επειδή αυτό βόλευε τον εκάστοτε ομιλητή. Επιπλέον, στο κρύο, μπορεί να θέλετε να κρατάτε το στόμα σας κλειστό πιο συχνά.
Η δεύτερη θεωρία, σύμφωνα με τον Wang, υποστηρίζει ότι, δεδομένου ότι ο αέρας σε θερμότερα κλίματα τείνει να απορροφά και να εξασθενεί τους ήχους υψηλότερης συχνότητας, οι γλώσσες εκεί ανέπτυξαν πιο ηχηρούς και ηχηρούς ήχους που μπορούσαν να αντέξουν καλύτερα αυτή την παραμόρφωση.
«Αυτή η έρευνα προσθέτει κάποια επιπλέον στοιχεία σε προηγούμενες εργασίες που προσπαθούν να συνδέσουν την ένταση της φωνής μας με τη θερμοκρασία, αλλά έχει και κάποιους από τους ίδιους περιορισμούς», λέει ο Gary Lupyan, γνωστικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin-Madison, ο οποίος έχει μελετήσει πώς προσαρμόζεται η γλώσσα.
Αφενός, οι ερευνητές συμπεριέλαβαν μόνο περίπου 40 λέξεις ανά γλώσσα — εν μέρει επειδή τα δεδομένα για ορισμένες γλώσσες περιείχαν μόνο 40 λέξεις — «αλλά είναι μια πολύ ατελής εικόνα του πώς ακούγεται μια γλώσσα», λέει.
Τελικά, ο Lupyan πιστεύει ότι χρειάζονται πιο λεπτομερείς αναλύσεις για να υποστηριχθεί αυτή η σχέση μεταξύ ηχηρότητας και θερμοκρασίας. Για παράδειγμα, η διάκριση μεταξύ θερμοκρασίας και υγρασίας ή η συνεκτίμηση του υψομέτρου, που μπορεί επίσης να επηρεάσει τον αέρα και τον τρόπο με τον οποίο παράγονται και αντιλαμβάνονται οι ήχοι — περισσότερες αναλύσεις θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τον μηχανισμό αυτής της σύνδεσης, λέει.
Η εξέλιξη της γλώσσας είναι ένα πολύπλοκο θέμα, λέει ο Wang, και κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών, οι γλώσσες έχουν «συσσωρεύσει πολύτιμα στοιχεία που αντανακλούν την αλληλεπίδραση μεταξύ του περιβάλλοντος και των ανθρώπινων κοινωνιών». Η διερεύνηση αυτής της αλληλεπίδρασης μπορεί, ελπίζουμε, να μας δώσει πληροφορίες για την ιστορία μας, όπως το πώς οι γλώσσες μεταναστεύσαν σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές καθώς οι ομιλητές τους ταξίδευαν σε όλο τον κόσμο.
Γλωσσολογικά και φωνολογικά χαρακτηριστικά
Και πολλές άλλες γλωσσολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι το κλίμα μπορεί να σχετίζεται με τη φωνολογία των γλωσσών.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η σύγκριση μεταξύ των γλωσσών της νοτιοανατολικής Ασίας και αυτών της Κεντρικής Ευρώπης. Οι πρώτες χαρακτηρίζονται από πιο τονικές δομές (π.χ. κινεζικά, βιετναμικά), ενώ οι δεύτερες από πιο συμφωνικά σύνολα (όπως τα γερμανικά ή τα πολωνικά).
Το κλίμα επηρεάζει επίσης τη διάθεση και συμπεριφορά των ανθρώπων, στοιχεία που με τη σειρά τους αντικατοπτρίζονται και στον τρόπο που μιλούν. Σε περιβάλλοντα με συχνή ηλιοφάνεια και ήπιες θερμοκρασίες, οι άνθρωποι εμφανίζονται πιο εξωστρεφείς και πρόθυμοι να επικοινωνήσουν. Αυτό οδηγεί σε πιο έντονες, αυθόρμητες και συναισθηματικές ομιλίες.
Αντιθέτως, σε περιοχές με μακρούς, σκοτεινούς χειμώνες, όπως οι σκανδιναβικές χώρες, οι κάτοικοι τείνουν να είναι πιο συγκρατημένοι και η φωνητική τους έκφραση πιο ελεγχόμενη και ήπια. Αυτό έχει παρατηρηθεί όχι μόνο σε επίπεδο συνομιλίας, αλλά και σε πολιτισμικές εκφράσεις όπως η λογοτεχνία ή το θέατρο.
Επιπλέον, το κλίμα μπορεί να επηρεάσει την κοινωνική οργάνωση, κάτι που αντανακλάται στον φωνητικό πολιτισμό. Σε κρύες περιοχές, οι άνθρωποι τείνουν να ζουν περισσότερο σε εσωτερικούς χώρους, γεγονός που μειώνει την ανάγκη για έντονη εκφορά λόγου ώστε να γίνει ακουστός.
Αντίθετα, σε θερμά κλίματα όπου η κοινωνική ζωή διαδραματίζεται σε εξωτερικούς χώρους, η φωνή συχνά προσαρμόζεται για να υπερκαλύπτει τους εξωτερικούς ήχους (π.χ. ήχοι της φύσης ή της πόλης), κάτι που οδηγεί σε πιο δυνατή ή εκφραστική ομιλία.
Πολιτισμικά παραδείγματα
Αναλύοντας πολιτισμούς από διαφορετικές κλιματικές ζώνες, παρατηρούμε σημαντικές διαφορές στον τρόπο που μιλούν οι άνθρωποι:
- Ιταλία και Ελλάδα (Μεσόγειος): Το ζεστό και ηλιόλουστο κλίμα ευνοεί τη δημόσια κοινωνικότητα και την εκφραστικότητα. Οι άνθρωποι μιλούν δυνατά, με πολλές χειρονομίες και πλούσια συναισθηματική φόρτιση.
- Ιαπωνία: Παρόλο που έχει υγρό κλίμα, ο κοινωνικός κώδικας ευνοεί την ησυχία και τον έλεγχο της φωνής. Το περιβάλλον είναι συχνά ήσυχο, οπότε και μια χαμηλόφωνη ομιλία είναι επαρκής.
- Ρωσία και Σκανδιναβία: Στα ψυχρά και σκοτεινά κλίματα του βορρά, η ομιλία χαρακτηρίζεται από χαμηλό τόνο, καθαρότητα και έλλειψη υπερβολής. Η ομιλία είναι περισσότερο εργαλείο συνεννόησης παρά έκφρασης.
- Αφρικανικές φυλές της Σαχάρας: Η ζέστη και η ανάγκη για εξ αποστάσεως επικοινωνία σε ανοικτό χώρο οδήγησαν στην ανάπτυξη τραγουδιστών ρυθμών και δυνατών, καθαρών φωνών.
Το κλίμα δεν είναι απλώς ένα φόντο στο οποίο εξελίσσεται η ανθρώπινη επικοινωνία. Είναι ένας δυναμικός παράγοντας που επηρεάζει σε βάθος το πώς μιλάμε, με τι ένταση, πόσο συχνά, και με ποιο ύφος.
Από τις φωνητικές μας χορδές έως τα πολιτισμικά πρότυπα έκφρασης, ο καιρός και το περιβάλλον αφήνουν ανεξίτηλο αποτύπωμα στην επικοινωνία μας.