Η νέα γενιά γονιών θέλει να μεγαλώσει αλλιώς τα παιδιά της: με όρους κατανόησης, συναισθηματικού λεξιλογίου και σεβασμού, αλλά και με ένα άγχος που σιγοκαίει από κάτω - μήπως δεν το κάνουμε «σωστά»;
«Η ζωή μου, η επιλογή μου», λέει μια μικρή φωνή από το σκοτάδι, επικαλούμενη τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού που μόλις διδάχθηκε στο νηπιαγωγείο. Είναι η ίδια φωνή που σηκώνεται ξανά και ξανά από το κρεβάτι, ενώ ο γονιός ψάχνει στο τηλέφωνο «regression ύπνου στα 5», βρίσκοντας επιβεβαίωση ότι υπάρχει υποτροπή στους 9 μήνες, στους 18 μήνες, στα 3 χρόνια.
Αυτή η σκηνή συμπυκνώνει το πνεύμα μιας γενιάς που θέλει να μεγαλώσει αλλιώς τα παιδιά της: με όρους κατανόησης, συναισθηματικού λεξιλογίου και σεβασμού, αλλά και με ένα άγχος που σιγοκαίει από κάτω - μήπως δεν το κάνουμε «σωστά»;
Οι millennials μεγάλωσαν συχνά με την αίσθηση ότι οι γονείς των '80s «απλώς τους έκλειναν την πόρτα και τα έβαζαν για ύπνο», αναφέρει εμφατικά το εκτενές ρεπορτάζ του New Statesman. Καμία διαπαιδαγώγηση, κανένα feedback. Η εικόνα αυτή σταδιακά αλλάζει: Στο σούπερ μάρκετ, αντί για παιδιά στριμωγμένα στο καρότσι που θα πάρουν γλυκό «αν είναι καλά και φρόνιμα», βλέπεις μικροσκοπικά καροτσάκια με σημαιάκια, παιδιά που επιλέγουν τρόφιμα για το οικογενειακό τραπέζι και γονείς που τα επαινούν.
Το παιδί και τα συναισθήματά του στο επίκεντρο
Το ίδιο πνεύμα εκφράζει αυτό που, με γενικό όρο, ονομάζουμε «gentle parenting»: βάζει το παιδί και τα συναισθήματά του στο επίκεντρο. Στην ιδανική του εκδοχή δεν σημαίνει «όλα επιτρέπονται», αλλά «κατανόηση, ενσυναίσθηση, σεβασμός και όρια». Όταν ένα παιδί ξεσπά, ο γονιός ονοματίζει το συναίσθημα, το χωράει, το ρυθμίζει μαζί του, χωρίς να καταφύγει σε ντροπιαστικές τιμωρίες ή μηχανικές ανταμοιβές. Στην κακή του εκδοχή, γίνεται άσκηση υπεραντοχής: Οι ανάγκες του γονιού εξαϋλώνονται, το «όχι» τρομάζει, η εξάντληση βαφτίζεται «υπομονή» και η ενοχή καραδοκεί για κάθε αστοχία.
Η Sarah Ockwell-Smith, που έκανε τον όρο δημοφιλή με βιβλία μεταφρασμένα σε δεκάδες γλώσσες, επιμένει πως το μοντέλο παρεξηγείται: «Δεν είναι ασυδοσία· είναι όρια χωρίς ταπεινωτική τιμωρία - ναι στο “σταμάτα”, ναι στο να σηκώσεις το παιδί αν χτυπά τον αδελφό του, όχι στο να γεμίζεις την καθημερινότητα με ποινές». Υπενθυμίζει δε ότι, παρά την εικόνα στα κοινωνικά δίκτυα, μεγάλο μέρος των οικογενειών συνεχίζει να φωνάζει, να απειλεί, να «εκπαιδεύει» με καρότο και μαστίγιο.
Απέναντί της βρίσκεται η φιγούρα της «Supernanny», που υπερασπίζεται ένα πιο αυστηρό πλαίσιο: ναι στη συναισθηματική γλώσσα, αλλά προειδοποιεί ότι η πολιτισμική μετατόπιση προς τη διαρκή «ακρόαση» παρήγαγε και άγχος, ευθραυστότητα, μια αίσθηση δικαιώματος χωρίς αντοχή στη ματαίωση. Οι δύο οπτικές συγκρούονται σε αμέτρητα threads: Αν αποτυγχάνει η «ήπια» προσέγγιση, οι υποστηρικτές της λένε «δεν την κάνεις σωστά»· αν πετυχαίνει, οι επικριτές αντιτείνουν «το πληρώνουμε αργότερα στο σχολείο».
Η επιστήμη του παιδικού συναισθήματος
Πίσω από τις διαμάχες υπάρχει κάτι πιο βαθύ: η επιστήμη του συναισθήματος. Η Sue Gerhardt, με το «Why Love Matters», διέδωσε από τις αρχές των 2000s όσα έδειχναν οι νευροεπιστήμες ήδη από τις δεκαετίες ’70-’80: Τα πρώτα χρόνια ζωής «γράφουν» μοτίβα ρύθμισης του στρες στον εγκέφαλο, και τα παιδιά χρειάζονται ενήλικες που συγχρονίζονται με τις καταστάσεις τους, τα βοηθούν να αυτορρυθμιστούν και τα καθρεφτίζουν με σεβασμό.
Οι παλιότερες γενιές δεν ήταν «άκαρδες», ήταν όμως δίχως αυτό το επιστημονικό πλαίσιο· συχνά πάλευαν οι ίδιες με τη δική τους συναισθηματική ρύθμιση, και το χαστούκι ή η φωνή ήταν η γλώσσα που κληρονόμησαν. Οι millennials, με τη θεραπεία πιο διαθέσιμη από ποτέ, επιχειρούν κάτι σαν «αυτοΐαση μέσω γονεϊκότητας»: να μεγαλώσουν τα παιδιά τους όπως θα ήθελαν να είχαν μεγαλώσει οι ίδιοι.
Αλλά η γονεϊκότητα έγινε εργασία πλήρους απασχόλησης και περιεχόμενο. Από τη δεκαετία του ’70, όταν η λέξη «parenting» αρχίζει να χρησιμοποιείται ως ρήμα, μέχρι σήμερα, η σχέση με τα παιδιά μετατρέπεται σε «project»: λίστες, πρωτόκολλα, βίντεο, άπειρα άρθρα, «σωστές» φράσεις.
Η Philippa Perry απορρίπτει το ρήμα συνολικά: «Δεν γονεϊκοποιούμε ανθρώπους· σχετιζόμαστε μαζί τους». Ωστόσο, τρία στα τέσσερα άτομα της νέας γενιάς ψάχνουν συμβουλές στο Διαδίκτυο. Στις 3 το πρωί, μέσα στην αϋπνία, τα feeds σερβίρουν ενοχές και απόλυτες συνταγές: Αν αφήσεις το μωρό μόνο του «το τραυματίζεις», αν πεις «μπράβο, είμαι περήφανος για σένα», «το κάνεις εξαρτημένο», αν εξηγήσεις τα πάντα, «γίνεσαι ισότιμος φίλος και όχι γονιός».
Κάπου ανάμεσα, εύθραυστοι γονείς νιώθουν ότι περπατούν σε τεντωμένο σχοινί, ενώ η πραγματική ζωή απαιτεί δουλειές, φροντίδα, οικονομικά, και -κυρίως- ένα σώμα που χρειάζεται ύπνο.
Η πρακτική της «επισκευής» που γίνεται μάθημα για όλους
Η άλλη μεγάλη φιγούρα της εποχής είναι η Becky Kennedy, με το σύνθημα «good inside»: Το παιδί είναι «καλό μέσα» ακόμα κι όταν συμπεριφέρεται άσχημα, επειδή πονάει ή δεν έχει δεξιότητες ρύθμισης. Η πρακτική της «επισκευής» (repair) -να ζητάς συγγνώμη μετά από ξέσπασμα, να ονοματίζεις τι ένιωσες και τι θα κάνεις αλλιώς- έγινε μάθημα για όσους μεγάλωσαν χωρίς συγγνώμες.
Αλλά και εδώ, τα όρια αντοχής δοκιμάζονται: Όταν ο γονιός καλείται να είναι και γονιός και θεραπευτής, να κρατά χώρο για όλα τα συναισθήματα, να μην καταφεύγει στην τιμωρία αλλά να βάζει όρια, το σύστημα «κοκκινίζει». Στο σχολείο, δάσκαλοι παραπονούνται πως με τα παιδιά βρίσκονται σε μια διαρκή διαπραγμάτευση: Κάθε «όχι» πρέπει να συζητηθεί. Ποια είναι η ισορροπία; Ίσως η απάντηση βρίσκεται σε μια παλιά, απλή διάκριση: Το «όχι» μπορεί να είναι σταθερό χωρίς να είναι σκληρό, και η ενσυναίσθηση δεν ακυρώνει την ευθύνη.
Δύο αλήθειες μαζί και η έννοια του ορίου
Η νέα γενιά, πάντως, φαίνεται αποφασισμένη να κρατήσει δύο αλήθειες μαζί. Πρώτον, ότι τα παιδιά δεν είναι «καλά» ή «κακά»∙ η συμπεριφορά τους λέει κάτι για ανάγκες και δεξιότητες που λείπουν. Δεύτερον, ότι ο γονιός δεν είναι ανεξάντλητος. Η εικόνα μιας μητέρας στην παραλία που σπρώχνει καρότσι, κουβαλά δύο πατίνια και προσπαθεί να κατευνάσει τρία παιδιά χωρίς να σχηματίσει ποτέ τη λέξη «όχι» δεν είναι ηρωισμός· είναι συνταγή αγανάκτησης. Το «να νιώθεις με το παιδί» δεν σημαίνει «να εξαφανίζεσαι ως πρόσωπο». Αν κάτι αλλάζει πραγματικά σε αυτή τη γενιά, είναι ότι το «όριο» δεν μπαίνει για να σωπάσουν τα συναισθήματα, αλλά για να χωρέσουν όλα αυτά απολύτως βιώσιμα στην καθημερινότητα.
Και μέσα σ’ αυτό το παλίμψηστο ιδεών, οι καθημερινές μικρο-ιστορίες ίσως δείχνουν την πρόοδο καλύτερα από τις θεωρίες. Ένα παιδί αναλαμβάνει άτυπα ρόλο «θεραπευτή» στην τάξη, κοιτάζει τα πρόσωπα των φίλων του την ώρα του αποχωρισμού και ρωτά: «Θέλεις την ήσυχη γωνιά; Είσαι στο πράσινο;».
Σε ένα playdate, ένα άλλο παιδί πάει να «τσεκάρει» τον φίλο του που στενοχωρήθηκε στην κουζίνα. Δεν ντρέπονται για τα συναισθήματά τους, δεν τα μπερδεύουν με «καλοσύνη» ή «κακία». Μαθαίνουν ότι ο θυμός περνά, ότι η λύπη αντέχεται, ότι η φροντίδα δίνεται και δέχεται. Είναι δύσκολο να βλέπεις τέτοιες σκηνές και να λες ότι «το κάνουμε λάθος».
Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν υπερβολές. Το «gentle» μπορεί να κακοποιηθεί και να γίνει «άτολμο». Η απόρριψη της λέξης «όχι» στο όνομα της θετικότητας είναι τόσο άστοχη όσο το άκριτο «επειδή έτσι είπα». Η υπερέκθεση των παιδιών στις αγωνίες των ενηλίκων -ο γονιός που μοιράζεται σαν ίσος τις δικές του κρίσεις ή ζητάει συναισθηματική φροντίδα από το παιδί- δεν είναι ενσυναίσθηση, είναι αντιστροφή ρόλων.
Και η μετατροπή κάθε στιγμής σε περιεχόμενο για likes δημιουργεί ένα θέατρο που δεν βοηθά κανέναν. Γι’ αυτό, η πιο ριζοσπαστική χειρονομία μπορεί να είναι η απενεργοποίηση της οθόνης, η επιστροφή στην κοινή αίσθηση, η υπενθύμιση ότι ο δεσμός χτίζεται με επανάληψη, όχι με τελειότητα.
Όταν όλα κοστολογούνται σε «σωστό/λάθος», χάνεται ο σκοπός: Να μεγαλώνουμε αξιοπρεπείς ενήλικες, όχι υπάκουα παιδιά. Η Ockwell-Smith το λέει ευθέως: Αν στοχεύεις στο «καλοσχηματισμένο παιδί», έχεις χάσει το δάσος. Τα κορίτσια που μεγάλωσαν να αμφιβάλλουν για τις επιθυμίες τους τώρα ανατρέφουν κορίτσια που ξέρουν τι θέλουν - κι ας είναι δύσκολο.
Στο άλλο άκρο, η «σχολή της αυστηρότητας» υπενθυμίζει πως χωρίς όρια δεν υπάρχει ασφάλεια. Η σύνθεση που φαίνεται να αναδύεται είναι απλή και απαιτητική μαζί: ξεκάθαρα όρια, καθαρή γλώσσα, λίγη θεωρία και πολύ ανθρώπινο μέτρο. «Σε ακούω. Καταλαβαίνω ότι είσαι θυμωμένος. Δεν θα χτυπήσεις. Θα σε βοηθήσω να ηρεμήσεις. Μετά θα δοκιμάσουμε ξανά».
Η νέα γενιά γονιών δεν ζητάει βραβεία. Ζητάει να σπάσει κύκλους, να κάνει χώρο για συναισθήματα χωρίς να παραδίδει το τιμόνι, να επιμείνει ότι η εγγύτητα και η δομή δεν είναι αντίθετα. Να θυμάται ότι το παιδί είναι «καλό μέσα» και ότι ο γονιός είναι άνθρωπος με όρια. Κι αν κάποτε οι γονείς των '80s δεν ανησυχούσαν -ή έτσι λένε-, σήμερα ίσως ανησυχούμε υπερβολικά.
Αλλά ανάμεσα στην αδιαφορία και στην εμμονή υπάρχει μια καθημερινή, ατελής πράξη σχέσης: Να καθόμαστε στο πάτωμα μετά το ξέσπασμα, να ζητάμε συγγνώμη όταν χρειάζεται, να λέμε «όχι» χωρίς ντροπή και «ναι» χωρίς ενοχή. Αν αυτός είναι ο «διαφορετικός τρόπος», τότε δεν είναι μόδα· είναι μια περιγραφή για το πώς θέλουμε να είμαστε άνθρωποι - και γονείς.