Ακούγεται σαν κακόγουστο αστείο, αλλά στην πραγματικότητα είναι αρκετά σοβαρό. Από το 2018, οι επιστήμονες συλλέγουν ανθρώπινα κόπρανα από όλο τον κόσμο, εξάγουν μικρόβια και τα αποθηκεύουν σε ψυγείο στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης.
Το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης διαθέτει ένα μάλλον ασυνήθιστο ψυγείο. Μέσα σε αυτό, 1.204 δείγματα… ανθρώπινων κοπράνων αποθηκεύονται στους μείον 80°C! Το πείραμα, που δεν είναι κακό αστείο από κάποιον άτακτο συνάδελφο, είναι απολύτως σοβαρό. Από το 2018, μια χούφτα επιστημόνων εργάζονται στο Microbiota Vault, ένα έργο που στοχεύει στην αποθήκευση και διατήρηση μικροβίων. Η πρωτοβουλία πρόκειται να εισέλθει σε μια νέα φάση, καθώς οι 25 εμπλεκόμενοι ερευνητές ανακοίνωσαν, σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature Communications στις 27 Ιουνίου 2025, ότι θέλουν να συλλέξουν 10.000 δείγματα κοπράνων έως το 2029.
Τόσο μικρό, τόσο απαραίτητο
Αλλά γιατί να συσσωρεύεται τέτοια ποσότητα περιττωμάτων; Στην πραγματικότητα, το Microbiota Vault έχει σχεδιαστεί με τον ίδιο τρόπο όπως η «τράπεζα σπόρων της αποκάλυψης» που βρίσκεται στον Αρκτικό Κύκλο, στο Σβάλμπαρντ της Νορβηγίας. Μια εγκατάσταση στην οποία αποθηκεύονται σπόροι φυτών από όλο τον κόσμο για να διασφαλιστεί η διατήρηση της γενετικής ποικιλομορφίας σε περίπτωση περιφερειακής ή παγκόσμιας καταστροφής, εξηγεί ο Géo. Στην Ελβετία, ισχύει η ίδια αρχή. Ο στόχος είναι να διατηρηθεί όλη η ποικιλομορφία και ο πλούτος της μικροβιακής ζωής, «απαραίτητη για την υγεία του πλανήτη μας και των κατοίκων του», λέει η Maria Gloria Dominguez-Bello, πρόεδρος του Microbiota Vault και καθηγήτρια βιοχημείας και μικροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο Rutgers, σε δελτίο τύπου. Για να γίνει αυτό, συλλέγονται μικρόβια από τα περιττώματα.
Αυτοί οι μικροσκοπικοί ζωντανοί οργανισμοί [βακτήρια, ιοί, μύκητες κ.λπ.] υπάρχουν παντού, συμπεριλαμβανομένου του σώματός μας, όπου σχηματίζουν κοινότητες που ονομάζονται μικροβίωμα. Πρόσφατη έρευνα έχει επισημάνει τον κρίσιμο ρόλο των «καλών μικροβίων» στη διατήρηση της ανθρώπινης υγείας, βοηθώντας την πέψη, ενισχύοντας το ανοσοποιητικό σύστημα και προστατεύοντας από επιβλαβείς εισβολείς. Τα τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση, όπως το γιαούρτι, περιέχουν βακτήρια που είναι ευεργετικά για την υγεία του εντέρου. Το μικροβίωμα του εντέρου είναι ιδιαίτερα πλούσιο, αποτελούμενο από περισσότερα από 100 τρισεκατομμύρια βακτήρια, καθώς και μη παθογόνους μύκητες και ιούς.
Τα φυτά, τα τρόφιμα και το περιβάλλον περιέχουν επίσης μικροβίωμα. Τα μικρόβια του εδάφους προάγουν την ανάπτυξη των φυτών, ενώ τα μικροβίωμα στο αρκτικό μόνιμα παγωμένο έδαφος παίζουν ζωτικό ρόλο στη ρύθμιση του κλίματος ελέγχοντας τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Απειλούμενοι Οργανισμοί
Το πρόβλημα είναι ότι αυτοί οι μικροσκοπικοί οργανισμοί απειλούνται πλέον ευρέως, όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες στο Nature Communications. Πρώτον, από την κλιματική αλλαγή: η τήξη του μόνιμα παγωμένου εδάφους της Αρκτικής αποδυναμώνει μοναδικούς μικροοργανισμούς που είναι προσαρμοσμένοι στο κρύο, μερικοί από τους οποίους βοηθούν στη ρύθμιση των εκπομπών μεθανίου ή του κύκλου του άνθρακα. Η απώλειά τους θα μπορούσε επομένως να επιταχύνει την υπερθέρμανση του πλανήτη και, ως εκ τούτου, την εξαφάνιση άλλων μικροβίων που διατηρούνται στον πάγο και ούτω καθεξής.
Και στο σώμα μας, επίσης, υπάρχει πρόβλημα. Η έλλειψη ποικιλομορφίας στα τρόφιμα που τρώμε, η κατανάλωση αντιβιοτικών και επεξεργασμένων προϊόντων πλούσιων σε πρόσθετα και συντηρητικά καταστρέφουν τα «καλά» μικρόβια, σύμφωνα με τους επιστήμονες. Στα νεογνά, οι αντιβιοτικές θεραπείες, οι καισαρικές τομές και οι εναλλακτικές λύσεις αντί του θηλασμού μπορούν να μειώσουν την ποικιλία των εντερικών μικροβίων. Το παιδί διατρέχει στη συνέχεια μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξει αλλεργίες, διαβήτη και άλλες ασθένειες που σχετίζονται με το ανοσοποιητικό.
«Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες, όπως το γεγονός ότι είμαστε όλο και λιγότερο εκτεθειμένοι σε περιβαλλοντικά βακτήρια. Δεν βρισκόμαστε πλέον σχεδόν καθόλου σε επαφή με τη γη και τα ζώα. Βρισκόμαστε πραγματικά σε μια στείρα φούσκα, πράγμα που σημαίνει ότι η μικροχλωρίδα μας, ο συνολικός αριθμός μικροβίων σε έναν δεδομένο χώρο, γίνεται ολοένα και πιο φτωχή», εξήγησε στο RTS η Pascale Vonaesch, καθηγήτρια στο Τμήμα Βασικής Μικροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Λοζάνης.
Δείγματα από όλο τον κόσμο
Οι βιομηχανικές και αστικοποιημένες κοινωνίες μας συμβάλλουν επομένως στην υποβάθμιση των μικροβίων στο σώμα μας καθώς και στη φύση. Εξ ου και η σημασία της συλλογής μικροχλωρίδας από όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων εκείνων όπου είναι πιο διατηρημένα. «Η μικροχλωρίδα είναι πολύ ποικιλόμορφη και ειδική για κάθε περιοχή. Η ιδέα είναι να έχουμε δείγματα από όλο τον κόσμο για να καλύψουμε ολόκληρη την ποικιλομορφία της μικροχλωρίδας και να τη διατηρήσουμε για τις μελλοντικές γενιές», διαβεβαίωσε περαιτέρω η Pascale Vonaesch στο RTS.
Δέματα γεμάτα με ανθρώπινα κόπρανα στάλθηκαν στο θησαυροφυλάκιο μικροχλωρίδας, ακολουθώντας ένα πανομοιότυπο πρωτόκολλο, από το Μπενίν, τη Βραζιλία, την Αιθιοπία, την Γκάνα, το Λάος και την Ταϊλάνδη. Για να ληφθεί το πιο «καθαρό» δυνατό μικροβίωμα, ελήφθησαν ορισμένα δείγματα από πληθυσμούς που ζουν μακριά από τις αστικοποιημένες κοινωνίες, όπως οι κτηνοτρόφοι στην αιθιοπική ύπαιθρο. Αλλά έπρεπε να ενεργήσουν γρήγορα: όπως εξήγησε το Wired, οι επιστήμονες παρατήρησαν σημάδια αντοχής στα αντιβιοτικά ακόμη και σε δείγματα που ελήφθησαν από παιδιά που δεν είχαν ποτέ εκτεθεί σε σύγχρονα αντιβιοτικά.
«Η διάσωση αυτών των μικροβίων θα μπορούσε να αποτρέψει μια καταστροφή»
Εξετάζονται νέες εγκαταστάσεις για την αποθήκευση των 10.000 δειγμάτων που αναμένονται έως το 2029. Βρίσκονται σε εξέλιξη σχέδια για τη δημιουργία ενός μόνιμου χώρου για το θησαυροφυλάκιο, με πιθανές τοποθεσίες στην Ελβετία, τον Καναδά και άλλες περιοχές με ψυχρό κλίμα. Εν τω μεταξύ, όσα έχουν ήδη συλλεχθεί παραμένουν σε δροσερό μέρος στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης.
Αλλά ποιο σκοπό θα μπορούσε να εξυπηρετήσει αυτή η παγκόσμια κληρονομιά; «Αν μια μέρα συνειδητοποιήσουμε ότι η εξαφάνιση ενός βακτηρίου εμπλέκεται σε μια ασθένεια, θα μπορούσαμε, για παράδειγμα, να το εξαγάγουμε από αυτά τα δείγματα και να το καλλιεργήσουμε για να φτιάξουμε ένα φάρμακο», ελπίζει η Pascale Vonaesch. «Είναι ένα πολύ μακροπρόθεσμο έργο», δήλωσε ο Martin Blaser, μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Microbiota Vault, στο δελτίο τύπου του Πανεπιστημίου Rutgers. «Ίσως σε 100 χρόνια, η διάσωση αυτών των μικροβίων θα μπορούσε να αποτρέψει μια μεγάλη καταστροφή!»